Düyûn-i Umûmiyye İdaresi'nin Kurulmasından Sonra Osmanlı'da Kozacılığın (İpekböcekçiliğinin) Gelişimine Dair/On The Development of Sericulture Production after the Establishment of Public Debts (Duyun-i Umumiyye) Institution

Yıl 2013, Cilt: 10 Sayı: 22, 65 - 83, 08.10.2013

Mehmet Yıldırım

Öz

Özet

Osmanlı'nın son dönemlerinde ipekböcekçiliğinin gelişim süreci, bu kalemden alınan vergilerin Aralık 1881'de kurulan Düyûn-ı Umûmiyye İdaresi'ne bırakılmasıyla başlamıştı. Nitekim idareye devredildiği dönemde 1860'lı yıllardan itibaren özellikle böceklere musallat olan hastalıkların üstesinden gelinemediği için çoğu ziraat ehli ipekböcekçiliğinden el çekmiş, dolayısıyla vergi gelirleri oldukça düşmüştü. İpek varidatını yeniden yükseltmek isteyen Düyûn-ı Umûmiyye İdaresi, sektörün içinde bulunduğu kötü vaziyetin sebeplerini öğrenmek adına yaklaşık dört yıl çeşitli incelemelerde bulundu ve çözüm noktasında ilk çareyi Bursa'da bir Harir Darüttalimi açmakta buldu. Mektebin açılmasından kısa bir süre sonra müspet neticelerin görülmesi üzerine üretimi denetleyici ve teşvik edici pratik tedbirlerin alınmasına devam edildi. Başta Darüttalim'in tesisi olmak üzere devletle koordineli olarak gerçekleştirilen düzenlemeler, zamanın akışı içerisinde ipekböcekçiliğine yeniden hayat verdi. 1888 yılından önce ipekböceği yumurtası ithal edilirken XX. yüzyılın hemen başında gerek yumurta ve gerekse ham ipek ihracatı yoğunluk kazandı. İpekle özdeşleşen kentler tekrar hareketlendi. Vergi gelirleri yüzde dört yüzün üzerine çıktı ve bu olumlu hava Balkan ve Birinci Dünya Savaşlarına kadar sürdü.

Anahtar Kelimeler: İpekböcekçiliği, Düyûn-ı Umûmiyye, Harir Darüttalimi

 

Abstract

During the last periods of the Ottoman Empire, the development process of silkworm production started when tax incomes from sericulture were transferred to Public Debts Institution, which was founded in December, 1881. In fact, since 1860s, because there were no cures for the diseases haunting the silkworms, many silkworm producers had abandoned the profession; and thus, the tax revenues were dramatically reduced. The Public Debts Institution, which wanted to increase sericulture tax revenues, tried to find the reasons behind this misconduct and came up with the establishment of Harir Daruttalim as a solution. Shortly after the opening of the school, positive outcomes were observed and as a result, some more steps were taken in order to encourage and to inspect production. Government coordinated regulations, one of which was the foundation of Daruttallim, revived the sericulture as the time went by. Although silkworm eggs were imported before 1888, at the beginning of XX century eggs as well as raw silk materials started to be exported intensively. Cities identified with silk and silk products revived. Tax revenues increased by four hundred percent and this positive atmosphere went on till Balkan and the First World Wars.

Keywords: Sericulture, Duyun-ı Umumiyye, Harir Darüttalimi

Anahtar Kelimeler

İpekböcekçiliği, Düyûn-ı Umûmiyye, Harir Dârüttalimi.

Kaynakça

• Arşiv Vesikaları
• BOA. BEO. 580/43448 (1 N 1312/26 Şubat 1895).
• BOA. DH. TMIK.M. 145/5 (14 RA 1321/10 Haziran 1903).
• BOA. DH.MKT. 111/16 (1 S 1311/14 Ağustos 1893).
• BOA. İ.ML. 58/43 (22 S 1322/8 Mayıs 1904).
• BOA. İ.TAL. 384/26 (20 ZA 1323/16 Ocak 1906);
• BOA. İ.TAL. 44/17 (1 CA 1311/10 Aralık 1893).
• BOA. ŞD. 354/46 (16 Z 1311/20 Haziran 1894).
• BOA. TFR.I.ŞKT. 145/14427 (2 Mart 1323/15 Mart 1907).
• BOA., BEO. 1859/139366 (23 S 1302/1 Haziran 1902).
• BOA., BEO. 2044/153288 (19 Mart 1319/30 Mart 1903).
• BOA., BEO. 3124/234274 (5 B 1325/14 Ağustos 1907).
• BOA., BEO. 86/6393 (18 RA 1310/10 Ekim 1892).
• BOA., DH. MKT. 739/59 (4 Temmuz 1319/17 Temmuz 1903).
• BOA., DH.MKT. 1105/31 (13 Ş 1325/13 Ekim 1905).
• BOA., ŞD. 524/61-3 (11 B 1315/6 Aralık 1897).
• BOA., ŞD. 575/2 (23 Ş 1302/7 Haziran 1885).
• Gazete ve Mecmualar
• “Harir Darüttalimi” Servet-i Fünûn, C. 7, S.167, (12 Mayıs 1310/24 Mayıs 1894), s.170-172.
• “İpek Hasılatı”, Servet-i Fünun, C.30, S.773, (2 Şubat 1321/15 Şubat 1906).
• “İpekçiliğimizin Terakkisi” Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, numero 16, (17 Ağustos 1324/30 Ağustos 1308).
• “Memleketimizde İpekböcekçiliği”, İktisadiyat Mecmuası, Yıl 1, Sayı 39, 16 Kanunusani 1332, s.1-2.
• “Musahabe-i Sınaiyye (İpek Böcekçiliği)”, Servet-i Fünun, C.26, S.662, (18 Kanunuevvel 1319/1 Ocak 1904), s.178-181.
• Adolf Ruzenvayg, “İpek”, İktisadiyat Mecmuası, Yıl 1, Sayı 32, 20 Teşrinievvel 1332, s.1-2.
• Birûsa, numero 127 (19 Z 1310/4 Temmuz 1893); numero 143 (13 R 1311/24 Ekim 1893).
• Fuad, “Kozacılığa Nasıl Çalışmışlar”, İktisadiyat Mecmuası, Birinci Sene, C.2, S.64, 14 Eylül 1333, s.3-4.
• Mehmet Süreyya, “Bursa'da İpekböcekçiliği”, Yeni Mecmua, C.4, S.75, 1 Mayıs 1923, s.186.
• Nusret bin Osman “İpekböcekçiliği”, Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, numero 5, (21 R 1325/3 Haziran 1907).
• Orman ve Maadin ve Ziraat Nezareti Mecmuası, İkinci sene, aded 10, İstepan Matbaası, İstanbul, Eylül 1311/1895.
• Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, numero 101, aded 23, (28 Nisan 1327/11 Mayıs 1911).
• Ömer Fuad, “Bursa'da Sanayi ve Ticaret”, Sebilürreşad, Aded 254 (11 Temmuz 1329/24 Temmuz 1913), s.230-232.
• Reşad Fehmi, “Sanayi Hammaddelerinden İpek, İpekçilik ve İpek Mensucatı”, İktisat Vekaleti Mecmuası, C.1, S.3, 3 Kanunuevvel 1339, s.57-66.
• Şehbal, İkinci Sene, S.35 (15 Şubat 1336/15 Şubat 1920).
• Terakki, numero 79 (8 ZA 1285/20 Şubat 1869); numero 85, (17 ZA 1285/1 Mart 1869); numero 90, (22 ZA 1285/6 Mart 1869); numero 371, s.2 (13 RA 1287/13 Haziran 1870).
• Ticaret ve Ziraat Nezareti Mecmuası, Aded 23 (31 Temmuz 1328/13 Ağustos 1912), İstanbul, 1330.
• Ticaret ve Ziraat Nezareti Mecmuası, Aded 23-25 (30 Teşrinisani 1328/13 Aralık 1912), İstanbul, 1330.
• Ticaret ve Ziraat Nezareti Mecmuası, Aded 29-30 (31 Ağustos 1329/13 Eylül 1913), Dersaadet, 1329.
• Ticaret ve Ziraat Nezareti Mecmuası, Aded 31-32 (31 Teşrinievvel 1329/13 Kasım 1913), Dersaadet, 1329.
• Ticaret ve Ziraat Nezareti Mecmuası, Aded 33-34 (31 Kanunuevvel/1329 13 Ocak 1914), Matbaa-i Âmire, Dersaadet, 1329.
• Ticaret ve Ziraat Nezareti Mecmuası, Aded 35-36 (28 Şubat 1329/13 Mart 1914), Matbaa-i Âmire, Dersaadet, 1329.
• Ticaret ve Ziraat Nezareti Mecmuası, Aded 44-48, (28 Şubat 1330/13 Mart 1915), İstanbul, 1331.
• Vasıta-yı Servet, aded 4, (5 B 1297/13 Haziran 1880); aded 5, (18 B 1297/26 Haziran 1880).
• Basılı Eserler, Düstur ve Salnameler
• Düstur, Birinci Tertib, C.6, Devlet Matbaası, Ankara, 1939.
• Düstur, Birinci Tertib, C.7, Başvekalet Devlet Matbaası, Ankara, 1941.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi, defʽa 24 (1325/1908).
• İpekböcekçiliği sanatı hakkında icra olunacak teşvikata mütedair nizamname (10 B 1332/4 Haziran 1914).
• Araştırma ve İncelemeler
• Çiftçi, C. (2012). “Hudavendigar Vilayetinde İpekböcekçiliğinin Canlandırılmasında Düyûn-u Umûmiyye İdaresi'nin Rolü”. Belleten, (LXXVI/277), s.905-949.
• Dalsar, F. (1960). Türk Sanayi ve Ticaret Tarihinde Bursa'da İpekçilik. İstanbul: Sermet Matbaası.
• Ergenç, Ö. (2006). XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa. Ankara: TTK.
• Ergin, O. (1977). Türk Maarif Tarihi. İstanbul: Eser Matbaası.
• Gül, A. (2008). Antakya Kazası'nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, (1709-1806). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Gün, D. (2006). XVIII. Yüzyılda Antakya'nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Hulkiender, M. (2003). Bir Galata Bankerinin Portresi George Zarifi 1806-1884. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• İnalcık, H. (2000). “İpek”. DİA., C.22, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, s.362-365.
• ______ (2008). Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• _______ (2011).“Bursa ve İpek Ticareti”, Kaşgar'dan Endülüs'e Türk-İslam Şehirleri Sempozyumu Bildirileri Bursa Şehrengizi Bildiriler Kitabı 28-30 Nisan 2011, Ankara: Bursa Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, s.19-46.
• Karamursal, Z. (1989). Osmanlı Malî Tarihi Hakkında Tetkikler. Ankara, TTK.
• Kaygalak, S. (2006). Kapitalistleşme Sürecinde Bir Osmanlı Anadolu Kenti: Bursa, 1840-1914. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Keleş, E. (2013). “II. Abdülhamid Devrinde Aydın Vilayetinde Sanat ve Meslek Okulları”, History Studies, A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK, (5/2), s.199-241.
• Kıvrım, İ. ve Elmacı, S. (2011). “Osmanlı Döneminde Amasya'da İpekçilik”. Türkish Studies, (6/4), s.715-728.
• Quataert, D. (2008). Anadolu'da Osmanlı Reformu ve Tarım 1876-1908, (Çeviren: Nilay Özok Gündoğan, Azat Zana Gündoğan, İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Torkomyan, K. (1326). İpekböceği Beslemek ve İpekböceği Tohumu İstihsal Etmek Usul ve Kavaidi. Defʽa-i saniye, Dersaadet: Düyûn-ı Umûmiyye-i Osmaniyye Varidat-ı Mahsusa İdaresi Matbaası.
• _______ (1922). İpekböceği Beslemek ve İpekböceği Tohumu İstihsal Etmek Usul ve Kavaidi. Üçüncü defʽa, Dersaadet: Düyûn-ı Umûmiyye-i Osmaniyye Varidat-ı Mahsusa İdaresi Matbaası.