Mehmet Âkif Ersoy'un Şiirlerinde Halk Kültürü Ögeleri - Halk Edebiyatı Ögeleri –/ Folk Culture Elements In The Poems Of Mehmet Akıf Ersoy – Folk Culture Elements –

Yıl 2012, Cilt: 9 Sayı: 17, 163 - 194, 09.11.2013

Arif Yilmaz

Öz

Şiiri, içinde yaşadığı toplumun faydasına kullanmayı amaç edinmiş şairler içerisinde Mehmet Âkif'in adı ilk sıralarda yer alır. Vatan konusu etrafında gelişen hürriyet, istibdat, tefrika, milliyetçilik-ırkçılık meselelerini tartışan şiirlerinin yanı sıra, toplumdaki ahlakî yıkım, Müslüman Türk aile yapısındaki kırılmalar, eğitimsizlik ve sonuçları, Âkif'in sorunsallaştırdığı sosyal konular, şiirleri içerisinde önemli yer tutar.

“Balık bilmezse Halık bilir”, “çivi çiviyi söker”, “kurunun yanında yaş da yanar” gibi atasözleri yanında “yüz göz olmak”, “çifte dalmak”, “kılkuyruk”, “takke düştü kel göründü”, “ortada fol yok yumurta yok” vb. gibi deyimlere onun şiirinde önemli sayıda rastlamak mümkündür. Çünkü o, “Avam arasında muhavereler yürütmek mi istiyorsunuz? Halkın arasına karışınız.” halk arasında “söylenen sözleri edasıyla, telaffuzu ile beraber zapt ediniz” tavsiyesinde bulunur. Bu tavsiyesini de halk diline özgü yapıları kullanmakla öncelikle kendisi uygular. "… Hayal ile yoktur benim alışverişim / … Her ne demişsem görüp de söylemişim" (“Fatih Kürsüsünde, s.268) diyerek hayalden hakikate ulaşmak adına çekinmeden kullandığı sözcük ve ifadelerle halkın içinden doğmuş hikayeleri işlemeyi ihmal etmez.

Anahtar Sözcükler: Mehmet Âkif Ersoy, halk kültürü, deyimler, atasözleri, argo/argolu ifadeler, fıkralar, hikayeler, mani ve halk şiirleri.

Abstract

Mehmet Akif is among the first names that come to mind when talking about the poets using poems for the benefit of the society they live in. As well as his poems on freedom, autocracy, segregation, nationalism-racism issues discussed under the general theme of nation; the poems he wrote on moral breakdown of the society, corruption of the Muslim-Turkish family structure and lack of education and its negative results are of great importance as they problematize social issues.

Turkish proverbs such as “Do a favor and throw into the sea, the God will appreciate it even if the fish does not,”, “Set a thief to catch a thief” and “Sometimes the innocent suffer along with the guilty" as well as Turkish idioms such as “make free with”, “broke and shabby” and “Someone's true colors have been shown” are commonly encountered in his poems. Mehmet Akif used such proverbs and idioms quite frequently since he always made the statement: “If you want to communicate with the public, then you should mingle freely with the crowd.” and “Use the public words by abiding by the public pronunciation and meanings of these words.” He followed his own advice by using the structures unique to the public speech. As can be understood from his words: "…I have no business with the imaginary / … All I say is based on reality" (“Fatih Kürsüsü, p. 268), he preferred to use public words and expressions to escape from the imaginary and reach reality while working on the stories created by the public.

Key Words: Mehmet Akif Ersoy, folk culture, idiom, proverb, slang/slang expression, anecdote, story, ditty and folk poetry.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Âkif Ersoy, halk kültürü, deyimler, atasözleri, argo/argolu ifadeler, fıkralar, hikâyeler, mâni ve halk şiirleri

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1984). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1-2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Artun, E. (2000). “Halk Kültürü ve Folklorun Türk Kültüründeki Yerine Kültürel Değişim ve Gelişim Açısından Bakış”. Adana Halk Kültürü Araştırmaları. Adana: Altın Koza Yayınları, s. 40-42.
• Çetin, İ. (1997). “Türkiye'de Halk, Folklor ve Halk Edebiyatı Terimleri”. Milli Folklor, 5 (36), 29.
• Ekici, M. (2000). “Halk, Halk Bilimi ve Halk Bilgisi Üzerine Bir Deneme”. Milli Folklor, 45, 2-5.
• Enginün, İ. (1991). “Abdülhak Hamid ve Halk Kültürü”. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergah Yayınları, 327-334.
• Enginün, İ. (1991). “Cahit Sıtkı Tarancı'nın Şiirinde Halk Kültürü”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergah Yayınları, 352-356.
• Enginün, İ. (1991). “Halide Edip ve Halk Kültürü”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergah Yayınları, 325-351.
• Enginün, İ. (1991). “Turan Oflazoğlu ve Türk Halk Kültürü”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergah Yayınları, 357-367.
• Ersoy, M. A. (2008). Safahat. hzl.: M. Ertuğrul Düzdağ. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Ersoy, M. A. (2008). Safahat (Tıpkı Basım-1928-). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Eşref Edib (Fergan). (1962). Mehmet Âkif: Hayatı-Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları. İstanbul: Sebilürreşad Neşriyatı, 244.
• Göde, H. A. (2008). “Mehmet Akif'in Şiirlerinde Halk Edebiyatı Unsurlarından Kalıplaşmış Sözler”. I. Uluslararası Mehmet Akif Sempozyumu 19-21 Kasım 2008. Burdur: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Yayınları, 307-318.
• Kurnaz, C. (1986). “Âkif'in Şiirlerinde Halka Hitap Etme Düşüncesinden Kaynaklanan Özellikler”. Millî Kültür, 55.
• Şen, S. (1995). Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın Romanlarında Folklor Unsurları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Bilge Seyidoğlu, III.
• Türk Dil Kurumu, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, www.tdk.gov.tr, (Erişim Tarihi: 1 Ağustos 2009).
• Ulusoy, A. (1999). “Şah İsmail Ata'i'nin Şiirlerindeki Deyimler ve Atasözleri Üzerine”. Journal of Azerbaijani Studies, Vol. 2, No 1, [6], 98-106.