On Literariness

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 127 - 140, 16.06.2020

Ulaş Bingöl

https://doi.org/10.16985/mtad.752872

Öz

There have been various views on the elements making literary works different from other artworks from
past to present. It is observed that the element providing an artistic identity for written or oral texts is narrated
through literariness. Although there is a consensus stating that literariness is the distinguishing element of
literary works, there are some divergences on what literariness derives from. Some elements of literariness
have been highlighted from a general perspective: 1. Literariness is the fact that literary works are fictional, 2.
Literariness is alienation from the daily language, 3. Literariness is to use the language in a way that it would
evoke aesthetic pleasure, 4. Literariness is a phenomenon emerging as the reader reads the text, 5. Literariness
derives from textuality, 6. Literariness derives from subjectivity. All these views on literariness may be open to
discussion. It is rather difficult to overcome problems on determining the limits of a literary work based on the
notion of literariness. The fact that a general definition of literariness is not and/or cannot be provided has an
impact on this. Moreover, the fact that literature has distanced itself from rhetoric in this age causes the loss of
criteria used in determining the quality of a given literary work. In this study, what constitutes as literariness will
be the addressed and contradictory views on literariness will be discussed.

Anahtar Kelimeler

literature, literariness, fiction, textuality, aesthetics

Edebîlik Üzerine

Öz

Edebî eserlerin diğer sanat eserlerinden ayrılan yönü hakkında geçmişten günümüze gelene kadar birçok
görüş belirtilmiştir. Yazılı veya sözlü metni sanatsal bir hüviyete büründüren unsurun edebîlik (yazınsallık)
olduğuna şahit olunur. Edebîliğin edebiyat eserlerinin ayırt edici özelliği olduğu hakkında görüş birliği olmasına
rağmen edebîliğin neden kaynaklandığı ile ilgili fikir ayrılıkları mevcuttur. Genel olarak bakıldığında edebîliğin
birkaç özelliği öne çıkarılmıştır: 1) Edebîlik eserin kurmaca (itibârilik) olmasıdır; 2) Edebîlik günlük dilden
yabancılaşmadır; 3) Edebîlik dilin estetik bir haz uyandıracak şekilde kullanılmasıdır; 4) Edebîlik okuyucunun
metni okuduğu anda ortaya çıkan bir olgudur; 5) Edebîlik metinsellikten kaynaklanır; 6) Edebîlik öznellikten
kaynaklanır. Edebîlik hakkında öne çıkan bu görüşlerin hepsi tartışmaya açılabilir. Edebiyat eserinin sınırlarını,
edebîlik olgusuna göre belirlemede yaşanan problemlerin üstesinden gelinmesi güçtür. Edebîliğin genel
bir tanımının yapıl(a)maması söz konusu durumun yaşanmasında etkili olmaktadır. Ayrıca yaşadığımız
çağda edebiyatın belagattan uzaklaşması, edebî eserin niteliğini belirlemede başvurulan ölçütlerin ortadan
kaybolmasına neden olmaktadır. Bu çalışmada edebîliğin ne olduğu üzerinde durulacak ve edebîlik hakkında
ileri sürülen fikirlerde bulunan çelişkilere değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

edebiyat, edebîlik (yazınsallık), kurmaca (itibârilik), metinsellik, estetik

Kaynakça

• Aktaş, Şerif, Edebiyatta Üslup ve Problemleri, Akçağ Yayınları, Ankara 2002.
• _____, Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara 2005.
• Ali, Sabahattin, Kürk Mantolu Madonna, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.
• Aristoteles, Poetika, çev. Samih Rifat, Can Yayınları, İstanbul 2013.
• Ayhan, Ece, Bütün Yort Savul’lar!, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1994.
• Aytaç, Gürsel, Genel Edebiyat Bilimi, Say Yayınları, İstanbul 2003.
• Bingöl, Ulaş, Modernizmden Postmodernizme Eleştiri Terimleri Sözlüğü I. Cilt, Akademik Kitaplar, İstanbul 2019.
• Croce, Benetto, Estetik, çev. İsmail Tunalı, Remzi Kitabevi, İstanbul 1983.
• Cuddon, John Anthony Bowden, A Dictionary of Literary Terms and Literary Theory, Blackwell Publishing, Sussex 2013.
• Çetişli, İsmail, Edebiyat Sanatı ve Bilimi, Akçağ Yayınları, Ankara 2008.
• de Beaugrande, Robert-Alain – Wolfgang Dressler, Introduction to Text Linguistics, Longman, London 1981.
• Eagleton, Terry, Edebiyat Kuramı, çev. Tuncay Birkan, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2004.
• Eyhenbaum, Boris, “Biçimsel Yöntemin Kuramı”, Yazın Kuramı, haz. Tzvetan Todorov, çev. Mehmet Rifat – Sema Rifat, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010, s. 31-69.
• Hegel, Georg Wilhelm F., Estetik Güzel Sanat Üzerine Dersler I, çev. Taylan Altuğ – Hakkı Hünler, Payel Yayınları, İstanbul 1994.
• Heidegger, Martin, Sanat Eserinin Kökeni, çev. Fatih Tepebaşlı, De Ki Basım ve Yayım, Ankara 2011.
• İmer, Kamile, Ahmet Kocaman, A. Sumru Özsoy, Dilbilim Sözlüğü, Boğaziçi Yayınevi, İstanbul 2011.
• Kanık, Orhan Veli, Bütün Şiirleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2006.
• Kant, Immanuel, Yargı Yetisinin Eleştirisi, çev. Aziz Yardımlı, İdea Yayınevi, İstanbul 2011.
• Karataş, Turan, Akademik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara 2007.
• Kula, Onur Bilge, Hegel Estetiği ve Edebiyat Kuramı 2, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011.
• _____, Hegel Estetiği ve Edebiyat Kuramı 3, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011.
• _____, Dil Felsefesi ve Edebiyat Kuramı – I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2012.
• Miall, David S. – Don Kuiken, “What is Literariness? Three Components of Literary Reading”, Discourse Processes, 28, (1999), p. 121-138.
• Okay, M. Orhan, “Eleştiri Üzerine Paradokslar”, Hece Eleştiri Özel Sayısı, 77/78/79, (2003), s. 783.
• Parlatır, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi, Ankara 2014.
• Recâîzâde Mahmûd Ekrem, Ta’lîm-i Edebiyyât, haz. Furkan Öztürk, Dün Bugün Yarın Yayınları, İstanbul 2016.
• Rifat, Mehmet, XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları Temel Metinler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008.
• Safa, Peyami, Sanat, Edebiyat, Tenkit, Ötüken Yayınları, İstanbul 1990.
• Sartre, Jean-Paul, Edebiyat Nedir?, çev. Bertan Onaran, Can Yayınları, İstanbul 2005.
• Todorov, Tzvetan, Yazın Kuramı Rus Biçimcilerinin Metinleri, çev. Mehmet Rifat – Sema Rifat, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.
• Toprak, Metin, Hermeneutik (Yorum Bilgisi) ve Edebiyat, Bulut Yayınları, İstanbul 2003.
• Wellek, René – Austin Warren, Edebiyat Biliminin Temelleri, çev. Ahmet Necip Uysal, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1983.
• _____, Edebiyat Teorisi, çev. Ömer Faruk Huyugüzel, Akademi Yayınlar, İzmir 1993.