Yazma Eserlerde Kullanıcı-Dostu Bir Unsur olarak Fihristler: Lâmi'î Çelebi'nin Nefâhatü’l-Üns Tercümesinin Topkapı A. 1422 Nüshası Özelinde Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 550 - 561, 19.12.2022

Mustafa Altuğ Yayla

https://doi.org/10.16985/mtad.1087978

Öz

İslami yazma eserlerde günümüz matbu eserlerinin içindekiler kısmına benzer bir işleve sahip fihrist adı verilen unsurlar bulunmaktaydı. Okurların nüshalarda ulaşmak istedikleri bilgiye erişiminde rolü olan bu unsurlar, nüshalara eklenerek dönemin okuma pratiklerinin şekillenmesinde rol oynamıştır. Bu makalede, tekil bir örnek olarak, 16. yüzyıl Osmanlı sahasının önde gelen mutasavvıf-şairlerinden Lâmiî Çelebi’nin (ö. 938/1532) Molla Câmî’den (ö. 898/1492) tercüme ederek Fütûhu’l-Mücâhidîn li-Tervîhi Kulûbü’l-Müşâhidîn adını verdiği evliyâ tabakâtının en eski tarihli (953/1546) Topkapı A. 1422 nüshasındaki fihrist kullanımına odaklanılacaktır. Makalede ilk olarak İslami yazma eserlerde fihrist kullanımı üzerine genel bir değerlendirme yapılacaktır. Bu değerlendirmelerden sonra Osmanlı sahasında fihristlerin yerine değinilerek Lâmiî’nin tercüme eserinin Topkapı A. 1422 nüshası ana hatlarıyla tanıtılacak ve nüshadaki fihrist bölümü örnek tabakat maddeleriyle birlikte incelenecektir. Nihayetinde makalede Topkapı A. 1422’da yer alan fihristin okurlar için Maaike van Berkel’in kullandığı tabir ile kullanıcı-dostu (user-friendly) bir unsur olduğu iddia edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Fihristler, İçindekiler, İslami Yazma Eserler, Kullanıcı-Dostu, Lamii Çelebi

Kaynakça

• Lâmiî Çelebi, Fütûhu’l-Mücâhidîn li-Tervîhi Kulûbi’l-Müşâhidîn, İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi Yazma Eserler Kütüphanesi, nr. A. 1422.
• Lâmiî Çelebi, Fütûhu’l-Mücâhidîn li-Tervîhi Kulûbi’l-Müşâhidîn, Berlin Staatsbibliothek Or. quart, nr. 1396.
• Lâmiî Çelebi, Fütûhu’l-Mücâhidîn li-Tervîhi Kulûbi’l-Müşâhidîn, Manisa Akhisar, Zeynelzade Koleksiyonu, nr. 174.
• Lâmiî Çelebi, Fütûhu’l-Mücâhidîn li-Tervîhi Kulûbi’l-Müşâhidîn, İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Şazeli Tekkesi, nr. 130.
• Lâmiî Çelebi, Fütûhu’l-Mücâhidîn li-Tervîhi Kulûbi’l-Müşâhidîn, İstanbul Hacı Selim Ağa Yazma Eser Kütüphanesi, Aziz Mahmud Hüdai Efendi, nr. 1048.
• Paris Bibliotheque Nationale de France Supplément Persan, nr. 1357.
• Daub, Frederike-Wiebke, Formen und Funktionen des Layouts in arabischen Manuskripten anhand von Abschriften religiöser Texte: al-Būṣīrīs Burda, al-Ǧazūlīs Dalāʼil und die Šifāʼ von Qāḍī ʻIyāḍ. Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 2016.
• Déroche, François, Islamic Codicology: An Introduction to the Study of Manuscripts in Arabic Script, Al-Furqān Islamic Heritage Foundation, London 2006.
• Esir, Hasan Ali ve Karaca, Songül, "Üç Sufi Tabakat Kitabının Mukayesesi: Nefehâtü'l-Üns, Nesâyimü'l-Mahabbe ve Fütûhu'l-Mücâhidîn”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3:5, (2017), s. 81-115.
• Gacek, Adam, Arabic manuscripts: a vademecum for readers, Brill, Leiden 2009.
• Gruendler, Beatrice, The Rise of the Arabic Book, Harvard University Press, Cambridge, MA 2020.
• Hirschler, Konrad, The Written Word in the Medieval Arabic Lands: A Social and Cultural History of Reading Practices, Edinburgh University Press, Edinburgh 2011.
• Kablander, Nesibe, Ferîdüddîn-i Attâr’ın Tezkiretü’l-Evliyâ’sının Türkçe Tercüme Nüshaları Üzerinde Mukâyeseli Bir İnceleme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul 2015.
• Karaca, Songül, Lâmi’î Çelebi, Fütûhu’l-Mücâhidîn li-Tervîhi Kulûbi’l-Müşâhidîn (Nefehâtü’l-Üns Tercümesi): İnceleme, Tenkitli Metin, Sözlük, Dizin, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Rize 2019.
• Köse, Yavuz. “Table of Contents,” Manuscript Cultures 9: Wonders of Creation: Ottoman Manuscripts from Hamburg Collections, ed. Yavuz Köse ve Janina Karolewski (2018), 95-99.
• Kut, Günay, “Lamiʿi Chelebi and his works”, Journal of Near Eastern Studies, 35/2, (1976), s. 73-93.
• Muhanna, Elias, The world in a book: Al-Nuwayri and the Islamic encyclopedic tradition, Princeton University Press, Princeton, NJ 2018.
• Pedersen, Johannes, The Arabic Book, Princeton University Press, Princeton, NJ 2014.
• Rosenthal, Franz, The Technique and Approach of Muslim Scholarship, Pontificium Institutum Biblicum, Rome 1947.
• Tosun, Necdet, “Zünnûn el-Mısrî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 44 (1989), s. 575-576.
• van Berkel, Maaike, “Opening up a world of knowledge: Mamluk encyclopedias and their readers”, Encyclopaedism from Antiquity to Renaissance, ed. Jason König ve Greg Woolf, Cambridge University Press, Cambridge 2013, s. 357 - 376.
• Yayla, Mustafa Altuğ, Informing the Ottoman Literati about Sunni Tasavvuf: The Venture of Lāmiī Çelebi’s Fütūhu’l-Mücāhidīn li-Tervīhi Kulūbü’l-Müşāhidīn in the Reading Public of Early Modern Ottoman Rūm (ca. 1500-1800) (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hamburg Üniversitesi, Hamburg 2021.