Yozgat İli Halk Hekimliği Kapsamında “Bakır Basması’’ Hastalığı ve Tedavisi: Bir Kadın Şifacının Uygulaması

Yıl 2022, , 321 - 333, 30.05.2022

Ramazan Güneşer , Nurdan Kırımlıoğlu

https://doi.org/10.31020/mutftd.1050821

Cited By: 2

Öz

Amaç: Eski zamanlarda insanların hastalıklardan kurtulmak için kullandıkları sağaltım pratikleri nesiller boyu aktarılarak günümüze kadar ulaşmıştır. Modern tıptaki gelişmelerle birlikte kullanımları her ne kadar azalmış olsa da Anadolu’da hala bu tür uygulamaların varlığına rastlanılmaktadır. Bu bağlamda çalışmamızda, Yozgat ili halk hekimliği kapsamında ürtiker (bakır basması, dabaz) tedavisini uygulayan bir kadın şifacının yöntemi incelenmiş ve sağaltım amaçlı kullanılan uygulamanın özelliklerinin halk hekimliği bağlamında ortaya konması amaçlanmıştır.
Yöntem: 21.01.2021 tarihinde “bakır basması” ocaklısı olan kadın şifacı ile nitel araştırma yöntemlerinden derinlemesine görüşme tekniği kullanılarak veriler elde edilmiştir. Şifacıya uygulama için kimden el aldığı, “bakır basması” tedavisinin uygulamasının ne şekilde olduğu, tedavide kullanılan özel bir terim, dua, kalıplaşmış söz olup olmadığı vb. 19 adet soru yöneltilmiş ve ortalama 40 dk. süren görüşme kendisinin izni ile kayıt altına alınmıştır. 02.02.2021 tarihinde şifacı evinde ziyaret edilmiş, tedavide kullanılan nesnelerin fotoğrafları izin alınarak çekilmiştir.
Bulgular: Yozgat İlinde ikamet eden 70 yaşındaki kadın şifacı el verme yöntemi ile babasından öğrendiği “bakır basması” uygulamasını uzun yıllardır yapmaktadır. Şifacı tedavi esnasında Anadolu halk hekimliğinde sık rastlanılan ateş, toprak, bakır, kırmızı (al) renk gibi unsurları kullanmaktadır. Tedavi yönteminde rasyonel, dinsel ve majik uygulamaların iç içe geçtiği görülmektedir.
Sonuç: Tedaviyi hızlandırmak ve başarı şansını arttırmak için belli kurallara uyularak uygulamaların yapılması ve sonucunun iyi olacağına dair sahip olunan inanç tedaviyi olumlu yönde etkilemektedir. Halen varlığını sürdüren bu tür halk hekimliği uygulamalarının incelenerek kayıt altına alınması hem tıp tarihi açısından hem de halk tıbbı ile modern tıp arasındaki ilişkinin ortaya konması açısından büyük önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Halk Hekimliği, Bakır Basması Hastalığı, Yozgat, Tıp Tarihi

"Bakir Basmasi" Disease and Its Treatment in the Scope of Folk Medicine in Yozgat Province: The Practice of a Female Healer

Öz

Objective: The healing practices that people used to get rid of diseases in ancient times have been passed down through generations and have reached the present day. Although their use has decreased with the developments in modern medicine, there are still such practices in Anatolia. In this context, in our study, the method of a female healer who applied the treatment of urticaria (bakir basmasi, dabaz) within the scope of folk medicine in Yozgat province was examined, and it was aimed to reveal the characteristics of the application used for treatment in the context of folk medicine.
Method: The data were collected by using in-depth interview technique, one of the qualitative research methods, with a female healer from "bakir basmasi" hearth on 21.01.2021. 19 questions were asked to the healer regarding from whom she inherited the skill about the application, how the "bakir basmasi" treatment is applied, whether there is a special term used in the treatment, prayer, stereotypes, etc. the interview which took approximately 40 minutes was recorded with her permission. The healer's home was visited on 02.02.2021, and the photographs of the objects used in the treatment were taken with her permission.
Results: A 70-year-old female healer residing in Yozgat has been using the "bakir basmasi" practice, which she learned from her father through the hand-giving method, for many years. The healer uses elements such as fire, earth, copper, red (scarlet) color, which are common in Anatolian folk medicine, during the treatment. It is seen that rational, religious, and magic practices are intertwined in the treatment method.
Conclusion: In order to speed up the treatment and increase the chance of success, the practice of following certain rules and the belief that the result will be good affect the treatment positively. Examining and recording such folk medicine practices, which still exist, is of great importance both in terms of medical history and in terms of revealing the relationship between folk medicine and modern medicine.

Anahtar Kelimeler

Folk Medicine, Bakır Basması Disease, Yozgat, History of Medicine

Kaynakça

• 1. Uyar A. Halk Hekimliği Kapsamında Yozgat Ocakları. Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi 2003; Yozgat, Türkiye.
• 2. Şar S. Anadolu'da Halk Hekimliği Uygulamaları. Turkiye Klinikleri J Med Ethics 2005;13(2):131-6.
• 3. Özaslan A. Halk Hekimliğinde Ocaklık Kurumu ve Araban (Gaziantep) İlçesi Örneğinde Kadın Ocaklılar. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi 2012; Ankara, Türkiye.
• 4. Sujata W. Traditional and Folk Medicine as a Target for Drug Discovery. IN. Natural Products and Drug Discovery 2018;29-56.
• 5. Işık M, ve ark. Mersin’de Bir Kadın Sınıkçının Uygulamaları. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2018;8(3):274-81.
• 6. Karakaş A. Osmaniye Halk Hekimliğinde Ocaklar ve Bunlara Bağlı Uygulamalar. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2015;12(31):320-36.
• 7. Kocatürk E, ve ark. Türkiye Ürtiker Tanı ve Tedavi Kılavuzu-2016. Turkderm 2016;82-98.
• 8. Yıldırım A, Şimşek H. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. 8. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık; 2011.
• 9. Öztürk Çopur E, ve ark. Hemşirelik Araştırmalarında Nitel Çalışmaların Önemi. GÜSBD 2020;9(4):396-401.
• 10. Suveren Y. Sağlık Bilimlerinde Nitel Araştırmaların Yeri ve Önemi Üzerine Bir Değerlendirme. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2022;12(1):39-48.
• 11. Sevencan F, Çilingiroğlu N. Sağlık Alanındaki Araştırmalarda Kullanılan Niteliksel Veri Toplama Yöntemleri. Toplum Hekimliği Bülteni 2007;26(1):1-6.
• 12. Sönmez S, İlgün G. Nitel Araştırma Yöntemlerinin Sağlık Hizmetleri Bağlamında İncelenmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2018;21(40):375-399.
• 13. Bal H. Nitel Araştırma Yöntem ve Teknikleri (Uygulamalı-Örnekli). Bursa: Sentez Yayıncılık; 2016.
• 14. Acar V. Türk Halk Hekimliğindeki Ocak Çeşitleri. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2017;7(2):54-7.
• 15. Ashırkhanova K. Kazak Halk Hekimliğinin Kaynağı. Folklor/Edebiyat 2021;27(1):101-18.
• 16. Tekel F. Halk Hekimliğinde Sağaltıcılar. 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum Eğitim Bilimleri Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 2020;9(27):819-40.
• 17. Baysan M. Kütahya'da Sağaltma Ocaklarında Tedavi Esnasında Kullanılan Malzemeler. TEKE 2017;6(3):1861-80.
• 18. Duvarcı A. Halk Hekimliğinde Ocaklar. Milli Folklor 1990;7.
• 19. Öger A. Tarsus ve Çevresinde Sağaltma Ocakları ve Bunlara Bağlı Uygulamalar. Turkish Studies 2010;5(1):1231-46.
• 20. Karaca, M. Çankırı Yöresinde El Verme Geleneği: “Bakır Basması” Hastalığının “Alazlama” Yöntemi İle Tedavi Edilmesi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 2015;8(15):61-5.
• 21. Elik M. Özalp Halk Hekimliği. Social Sciences Studies Journal 2019;42:4492-98.
• 22. Santur A. Anadolu Halk Hekimliğinde Geleneksel Olarak Adlandırılan Bazı Hastalıklarla, Tedavileri Arasında Kurulan Sempatik İlişki, T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı, 9. Milletlerarası Türk Halk Tıbbı Kongresi; 2017; Kasım 20-21; Ankara, Türkiye. Ankara: Dumat Ofset Matbaacılık:2018.
• 23. Avcı C. Gaziantep Barak Türkmenleri Halk Hekimliği Uygulamaları Üzerine Bir İnceleme. Asia Minor Studies 2018;6(11):169-82.
• 24. Erol Çalışkan ŞS, Çanlı E. Manisa-Selendi İlçesinde Sağaltma Ocakları. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 2019;12(25):50-70.
• 25. Sarıaydın N, Tek R. Halk Hekimliğinde Taş Ve Ağaç Kültü: Elazığ İli Baskil İlçesi Örneği. Cappadocia Journal of History And Social Sciences 2021;16:252-264.
• 26. Arslan Erol H. Kilis İli Ağızları Ses Bilgisi Özellikleri Üzerine. Turkish Studies 2015;10:421-484.
• 27. Yalçınkaya F. Halk Hekimliğinde Sağaltma Yöntem ve Teknikleri. UHAD 2019;2(2):70-80.
• 28. Acıpayamlı, O. Türkiye Folklorunda Halk Hekimliğinin Morfolojik ve Fonksiyonel Yönden İncelenmesi. Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı MİFAD Yayınları, 1989.
• 29. Altan S. Dağ Köylerinde Bilinen Halk Hekimliği Uygulamaları: Majik Tedaviler. Smyrna Tıp Dergisi 2018;60-2.
• 30. Uğureli A. Anadolu Halk Hekimliğinde Köstebek Kullanımı ve Köstebek Ocaklarının Mitolojik Yansımaları. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 2019;6(16):167-73.
• 31. Kumartaşlıoğlu S. Türk Kültüründe Ateş ve Ocak İyeleri. Karadeniz Araştırmaları 2014;43:175-19.
• 32. Ekici M. Türk Kültüründe “Al” Renk. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 2016;16(2):103-7.
• 33. Ateş F. Adana’da Bulunan Sağaltma Ocaklarında Tedavi Yöntemleri ve Bu Ocaklarda Tedavi Sırasında Kullanılan Malzemeler. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 2019;12(25):71-90.
• 34. Tek R. Anadolu Türk Halk Hekimliğinde Toprak. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 2018;39:189-204.
• 35. Davulcu M. Türk Halk Tıbbında “Yel” Hastalığı ve Antalya Yöresinden Bir Sağaltım Örneği: “Yel Bileziği”. Folklor Akademi Dergisi 2021;4(1):149-171.
• 36. Ak M. Yörüklerde Halk Hekimliği. International Journal of Social Science 2017;57:395-405.
• 37. Sol S. Edirne’de Halk Hekimliği. Trakya University Journal of Social Science. 2007;9(1):175-91.
• 38. Şahne B, Arslan M, Şar S. Geçmişten Günümüze: Sağlık Alanında Kil Minerallerinin Kullanımı. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2013;3(3):13-20.
• 39. Tükenmez Demirci G, Mertoglu E, Kıvanç Altunay İ. Türkiye’de Deri Hastalıklarında Fitoterapi: Geleneksel Kullanılan Bitkilerin Bilinen Etki ve Yan Etkileri. Turkiye Klinikleri J Dermatol 2011;21:117-29.
• 40. Kırşehir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü [Internet] Halk Bilgisi. Ankara; T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı [Erişim 2021 Aralık 15]. Erişim adresi: https://kirsehir.ktb.gov.tr/TR-64757/halk-bilgisi.html
• 41. Kumartaşlıoğlu S. Fatma Ana Üzerine Anlatılan Efsaneler. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi 2015;3(6):106-15.
• 42. Sümbüllü YZ, Altınışık, ME. Erzurum’da Yaşayan Ocak Kültürü I: İkra Kesmek ve Ayare Almak. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2015;1(1):113-30.
• 43. Yıldırım G, Işık T. Kayseri İlinde Bir Halk Şifacısı. Folklor/Edebiyat 2014;20(78);239-52.
• 44. Görgeç C. Manavgat Yöresinde Halk Hekimliği Uygulamaları. SUTAD 2019;46:195-219.
• 45. Dağlı A, editors. Alanya Türktaş’ta Bir Halk Hekimi ve Sağaltma Pratikleri. Yörük Yaşamı Kültür ve Geleneksel Türk Sanatları Sempozyumu; 2017; Kasım 09-11; Antalya, Türkiye. Kırıkkale Üniversitesi Yayınları; 2017.