USABILITY OF MULTI-CRITERIA DECISION MAKING TECHNIQUES IN MANAGEMENT ACCOUNTING: ANALYTICAL HIERARCHY PROCESS AND TARGET PROGRAMMING APPLICATION

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 3, 1021 - 1055, 01.11.2021

İlker Kefe Birsen İrem Selamoğlu

https://doi.org/10.29067/muvu.892417

Öz

The decision process regarding material purchasing, production, sales, and after-sales activities in a business should be followed seriously in terms of the efficient use of resources. In this context, businesses make decisions according to many internal and external factors, and have to maintain a healthy relationship with suppliers, businesses, and customers. Management accounting contributes to the decision making processes of managers to use their resources more effectively. Recently, data obtained by multi-criteria decision making techniques has provided guiding suggestions to businesses in the decision making process.
Businesses are the customers of many suppliers, and suppliers have an effect on business production and sales activity results. In this study, the suppliers of a production business were evaluated using the Analytical Hierarchy Process (AHP), taking into account the main criteria of quality, delivery, cost, and service. In the study, the 0-1 goal programming model, which was established taking into account the unit price, delivery time, misdelivery, incorrect product data, and AHP priority results, was solved with a package program and the most suitable supplier was determined.

Anahtar Kelimeler

Management Accounting, Multi-Criteria Decision Making, Analytical Hierarchy Process, Goal Programming

ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME TEKNİKLERİNİN YÖNETİM MUHASEBESİNDE KULLANILABİLİRLİĞİ: ANALİTİK HİYERARŞİ SÜRECİ VE HEDEF PROGRAMLAMA UYGULAMASI

Öz

Bir işletmede malzeme satın alış, üretim, satış ve satış sonrası faaliyetlerle ilgili karar süreci, kaynakların etkin kullanımı açısından ciddiyetle takip edilmelidir. İşletmeler bu kapsamda birçok işletme içi ve işletme dışı faktörlere göre karar almakta olup; tedarikçi, işletme ve müşteriler ile sağlıklı bir ilişki sürdürmek zorunda kalmaktadır. Yönetim muhasebesi sahip olunan kaynakları daha etkin kullanmaları konusunda yöneticilerin karar alma süreçlerine katkı sağlamaktadır. Son dönemde çok kriterli karar verme teknikleri ile elde edilen veriler, işletmelere karar verme sürecinde yol gösterici öneriler sunmaktadır.
İşletmeler çok sayıda tedarikçinin müşterisi konumunda olup, tedarikçilerin işletme üretim ve satış faaliyet sonuçlarına etkisi söz konusudur. Bu çalışmada bir üretim işletmesinin tedarikçileri; kalite, teslimat, maliyet ve hizmet ana kriterleri dikkate alınarak Analitik Hiyerarşi Süreci ile değerlendirilmiştir. Çalışmada ayrıca birim fiyat, teslim süresi, hatalı teslimat, hatalı ürün verileri ve AHS öncelik sonuçları dikkate alınarak kurulan 0-1 hedef programlama modeli bir paket program ile çözülmüş ve en uygun tedarikçi belirlenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Yönetim Muhasebesi, Çok Kriterli Karar Verme, Analitik Hiyerarşi Süreci, Hedef Programlama

Kaynakça

• Abdel-Basset, M., Manogaran, G., Mohamed, M., & Chilamkurti, N. (2018). Three-way decisions based on neutrosophic sets and AHP-QFD framework for supplier selection problem. Future Generation Computer Systems, 89, 19-30.
• Ada, E., Kazançoğlu, Y., & Aracıoğlu, B. (2005). Stratejik rekabet üstünlüğü sağlamada tedarikçi seçiminin analitik hiyerarşik süreç ile gerçekleştirilmesi. V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 605-611.
• Akdoğan, N. (2015). Tekdüzen muhasebe sisteminde maliyet muhasebesi uygulamaları, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Arıkan, M., & Gökbek, B. (2014). Çok ölçütlü karar verme yaklaşımlarına dayalı tedarikçi seçimi: elektronik sektöründe bir uygulama. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fen Bilimleri Dergisi, 30(5), 346-354.
• Atkinson, A.A., Kaplan, R.S., Matsumura, E.M., & Young, S.M. (2012). Management accounting: information for decision-making and strategy execution. 6th edition Pearson Prentice Hall, New Jersey.
• Ayçin, E. (2019). Çok kriterli karar verme: bilgisayar uygulamalı çözümler, Nobel Yayıncılık, Ankara.
• Ayvaz, B., Boltürk, E., & Kaçtıoğlu, S. (2015). Supplier selection with topsis method in fuzzy environment: an application in banking sector. Sigma: Journal of Engineering & Natural Sciences, 33(3), 351-362.
• Balıbaş, B. (2020). Çok kriterli karar verme yöntemleri ile sürdürülebilir tedarikçi seçimi: katı atık işleme tesisinde bir uygulama, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük.
• Barfield, J. T., Raiborn, C. A., & Kinney, M. R. (2001). Cost accounting: traditions and innovations. 4th edition. South Western Publishing.
• Bharadwaj, N. (2004). Investigating the decision criteria used in electronic components procurement. Industrial marketing management, 33(4), 317-323.
• Boran, F. E., Genç, S., Kurt, M., & Akay, D. (2009). A multi-criteria intuitionistic fuzzy group decision making for supplier selection with TOPSIS method. Expert Systems with Applications, 36(8), 11363-11368.
• Broadbent, M., & Cullen, J. (2012). Managing financial resources. Routledge. 3th edition, Butterworth-Heinemann Publications.
• Büyükmirza, H.K. (2013). Maliyet ve yönetim muhasebesi: tekdüzen'e uygun bir sistem yaklaşımı, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Büyüközkan, G., & Çifçi, G. (2011). A novel fuzzy multi-criteria decision framework for sustainable supplier selection with incomplete information. Computers in industry, 62(2), 164-174.
• Candan, G., & Yazgan, H.R. (2015). Tedarik zincirinde hammadde tedarikçisi seçimi problemi: bir uygulama. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3(3), 43-52.
• Chen, Y.J. (2011). Structured methodology for supplier selection and evaluation in a supply chain. Information Sciences, 181 (2011) 1651-1670.
• Choi, T.Y., & Hartley, J.L. (1996). An exploration of supplier selection practices across the supply chain. Journal of operations management, 14(4), 333-343.
• Çanakçıoğlu, M. (2019). Bağımsız mali müşavirlerin müşteri seçimine etki eden faktörlerin ve karar alternatiflerinin AHP ve MAUT yöntemleri çerçevesinde değerlendirilmesi: istanbul kentine ilişkin bir uygulama. Muhasebe ve Denetime Bakış, 19(57), 165-194.
• Çetin, A.C., & Bıtırak, İ.A. (2010). Banka karlılık performansının analitik hiyerarşi süreci ile değerlendirilmesi: ticari bankalar ile katılım bankalarında bir uygulama. Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 2(2), 75-92.
• Datar, S.M. & Rajan, M. (2018). Horngren's cost accounting: a managerial emphasis. 16th edition, Pearson Education, Essex.
• Dickson, G.W. (1966). An analysis of vendor selection systems and decisions. Journal of purchasing, 2(1), 5-17.
• Ellram, L. (1990). The supplier selection decision in strategic alliances. International Journal of Purchasing and Materials Management, 26(4), 8-14
• Ertaş, F.C. (2016). Maliyet muhasebesi TMS/TFRS uyumlu, Beta Yayınevi, İstanbul.
• Ertaş, F.C. (2015). Yönetim muhasebesi, Beta Yayınevi, İstanbul.
• Evans, R.H. (1981). Product involvement and industrial buying. Journal of Purchasing and Materials Management, 23-28.
• Fu, Y.K. (2019). An integrated approach to catering supplier selection using AHP-ARAS-MCGP methodology. Journal of Air Transport Management, 75, 164-169.
• Garwin, D.A. (1993). Building a learning organization. Harvard business review, 71(4), 73-91.
• Guneri, A.F., Yucel, A., & Ayyildiz, G. (2009). An integrated fuzzy-lp approach for a supplier selection problem in supply chain management. Expert systems with Applications, 36(5), 9223-9228.
• Güleş, H.K., Çağlıyan, V., & Şener, T. (2014). Hazır giyim sektöründe analitik hiyerarşi prosesi yöntemine dayalı tedarikçi seçimi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 159-170.
• Gümüş, M., Karabayır, A.N., Güler, T., & Arslan, G. (2017). Alanya otel işletmelerinde AHP metodu ile tedarikçi seçimi. Alanya Akademik Bakış, 1(3), 1-14.
• Güner, H., & Mutlu, Ö. (2005). Bulanık AHP ile tedarikçi seçim problemi ve bir uygulama. V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım, 473-477.
• Haq, A.N., & Kannan, G. (2006). Fuzzy analytical hierarchy process for evaluating and selecting a vendor in a supply chain model. The International Journal of Advanced Manufacturing Technology, 29(7-8), 826-835.
• Hendiani, S., Mahmoudi, A., & Liao, H. (2020). A multi-stage multi-criteria hierarchical decision-making approach for sustainable supplier selection. Applied Soft Computing, 94, 106456.
• Hilton, R.W., & Platt, D.E. (2014). Managerial accounting: creating value in a dynamic business environment. 10th edition, McGraw-Hill/Irwin, New York.
• Horngren, C., Datar, S.M., & Rajan, M. (2012). Cost accounting a managerial emphasis, 14th edition. Pearson Prentice Hall, New Jersey.
• Hruška, R., Průša, P., & Babić, D. (2014). The use of AHP method for selection of supplier. Transport, 29(2), 195-203.
• Kahraman, C., Cebeci, U., & Ulukan, Z. (2003). Multi‐criteria supplier selection using fuzzy AHP. Logistics information management. 16(6), 382-394.
• Kapar, K. (2013). Bir üretim işletmesinde analitik hiyerarşi süreci ile tedarikçi seçimi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28(1), 197-231.
• Kara, İ., & Ecer, F. (2016). Ahp-Vikor entegre yöntemi ile tedarikçi seçimi: tekstil sektörü uygulaması. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(2), 255-272.
• Karagöz, S. (2009). Tedarik zinciri yönetiminde tedarikçi seçimi ve AHP ile uygulanması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Kasapoğlu, Ö.A., & Yurder, Y. (2013). Tedarikçi seçim kararında analitik ağ süreci uygulaması. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(1), 165-197.
• Kinney, M.R. & Raiborn, C.A. (2011). Cost accounting: foundations and evolutions. 8th edition South-Western, Cengage Learning.
• Kumar, R., Padhi, S.S., & Sarkar, A. (2019). Supplier selection of an Indian heavy locomotive manufacturer: an integrated approach using taguchi loss function, TOPSIS, and AHP. IIMB Management Review, 31(1), 78-90.
• Kumarasiri, J. (2012). Management accounting practices for sustainability. In Best Practices in Management Accounting (pp.101-114). Palgrave Macmillan, London.
• Küçük, O., & Ecer, F. (2008). İmalatçı işletmelerde uygun tedarikçi seçimi: Analitik hiyerarşi yöntemi ile bir KOBİ uygulaması. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22(2), 435-450.
• Küçüksavaş, N. (2006). Yönetim açısından maliyet muhasebesi. Kare Yayınları, İstanbul.
• Lee, S.M., & Clayton, E.R. (1972). A goal programming model for academic resource allocation. Management Science Application Series, 18(8), B395- B408.
• Lehmann, D.R., & O’Shaughnessy, J. (1974). Difference in attribute importance for different industrial products. Journal of Marketing, 38, 36-42.
• Lehmann, D.R., & O’Shaughnessy, J. (1982). Decision criteria used in buying different categories of products. Journal of Purchasing and Materials Management, 9-14.
• Maisel, L., & Cokins, G. (2014). Predictive business analytics: forward looking capabilities to improve business performance. John Wiley & Sons, New Jersey.
• Mathirajan, M., & Ramanathan, R. (2007). A (0-1) goal programming model for scheduling the tour of a marketing executive. European Journal of Operational Research, 179(2), 554-566.
• Mowen, M., Hansen, D., & Heitger, D. (2014). Cornerstones of managerial accounting. South-Western Cengage Learning.
• Noreen, E.W., Brewer, P.C., & Garrison, R.H. (2011). Managerial accounting for managers. 2nd edition, McGraw-Hill/Irwin, New York.
• Ofluoğlu, P., & Miran, B. (2014). Bulanık mantık yöntemiyle en iyi tedarikçi seçimi sorunu: türkiye’deki hazır giyim firmalarına yönelik bir uygulama çalışması. Tekstil ve Mühendis, 21(96), 1-9.
• Organ, A., Çakır, H.M., & Aypar, A. (2010). Denizli ili imalat sanayinde faaliyet gösteren kobi’lerin finansal performanslarının analitik hiyerarşi prosesi (AHP) yöntemi ile değerlendirilmesi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi 9. Ulusal İşletmecilik Kongresi, 6-8 Mayıs 2010, 234-239.
• Özbek, A. (2016). Tedarikçi seçiminde çok kriterli karar verme yöntemlerinin kullanılması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), 85-101.
• Özdemir, A. (2010). Ürün grupları temelinde tedarikçi seçim probleminin ele alınması ve analitik hiyerarşi süreci ile çözümlenmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(1), 55-84.
• Öztürk, A., Erdoğmuş, Ş., & Arıkan, V.S. (2011). Analitik hiyerarşi süreci (ahs) kullanılarak tedarikçilerin değerlendirilmesi: bir tekstil firmasında uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26(1), 93-112.
• Özyörük, B., & Özcan, E.C. (2008). Analitik hiyerarşi sürecinin tedarikçi seçiminde uygulanması: otomotiv sektöründen bir örnek. Suleyman Demirel University Journal of Faculty of Economics & Administrative Sciences, 13(1), 133-144.
• Saaty, T.L. (1977). A scaling method for priorities in hierarchical structures. Journal of mathematical psychology, 15(3), 234-281.
• Saaty, T.L. (1990). How to make a decision: the analytic hierarchy process. European journal of operational research, 48(1), 9-26.
• Saaty, T.L. (2008). Decision making with the analytic hierarchy process, Int. J. Services Sciences, Vol. 1, No. 1, pp.83-98.
• Santos, L.F.D.O.M., Osiro, L., & Lima, R.H.P. (2017). A model based on 2-tuple fuzzy linguistic representation and analytic hierarchy process for supplier segmentation using qualitative and quantitative criteria. Expert Systems with Applications, 79, 53-64.
• Silvi, R., Bartolini, M., & Visani, F. (2012). Management accounting in a lean environment. In Best practices in management accounting (pp.33-51). Palgrave Macmillan, London.
• Sim, H.K., Omar, M.K., Chee, W.C., & Gan, N.T. (2010). A survey on supplier selection criteria in the manufacturing industry in Malaysia. In 11th Asia Pacific Industrial Engineering and Management Systems Conference.
• Sherafati, M. (2015). A model for selection and optimal allocation to suppliers under fuzzy conditions (Doctoral dissertation, Multimedia University).
• Shillinglaw, G. & Weil, R.L. (2005). Economic concepts of cost in managerial accounting. In Handbook of cost management (pp.157-174). John Wiley & Sons, 2nd edition, New Jersey.
• Supçiller, A.A., & Deligöz, K. (2018). Tedarikçi seçimi probleminin çok kriterli karar verme yöntemleriyle uzlaşık çözümü. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 355-368.
• Supçiller, A., & Çapraz, O. (2011). Ahp-topsis yöntemı̇ne dayalı tedarı̇kçı̇ seçı̇mı̇ uygulaması. Ekonometri ve İstatistik e-Dergisi, 13, 1-22.
• Şekerci, A.Z., & Yazıcıoğlu, O. AHP yöntemi ile tedarikçi seçimi: gıda sektöründe bir uygulama. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 23-41.
• Şenyiğit, E., & Ekinci, H. (2016). Değiştirilmiş hata türü ve etkileri analizi yöntemi ile tedarikçi seçimi uygulaması. Uluslararası Mühendislik Araştırma ve Geliştirme Dergisi, 8(2), 23-36.
• Tamiz, M., Jones, D.F., & El-Darzi, E. (1995). A review of goal programming and its applications. Annals of Operations Research, 58(1), 39-53.
• Türer, S., Ayvaz, B., Bayraktar, D., & Bolat, B. (2008). Tedarikçi değerlendirme süreci için yapılan sinir ağı yaklaşımı: gıda sektöründe bir uygulama, Endüstri Mühendisliği Dergisi, 20 (2), 31-40.
• Vanderbeck, E.J. (2010). Principles of cost accounting. 15th edition South-Western, Cengage Learning.
• Weber, C.A., Current, J.R., & Benton, W.C. (1991). Vendor selection criteria and methods. European journal of operational research, 50(1), 2-18.
• Wild, J., & Shaw, W.K. (2010). Managerial accounting. McGraw-Hill/Irwin, New York.
• Wilson, E.L. (1994). The relative importance of supplier selection criteria: A review and update. International Journal of Purchasing and Materials Management, 35–41.
• Wind, Y., & Saaty, T. (1980). Marketing applications of the analytic hierarchy process. Management Science, 26(7), 641-658.
• Yücel, Y.B., (2018), Çok kriterli karar verme teknikleri ile tekstil sektöründe en uygun tedarikçi seçimi ve bir yazılım uygulaması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bartın.