Batılılaşma Dönemi Osmanlı Mimarlığında Bir İktidar İmgesi: Balkon

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 3, 1063 - 1080, 31.12.2021

Emre Kolay

https://doi.org/10.26835/my.1018902

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmada, Tanzimat’ın ilanı sonrasında değişen yönetim pratikleriyle birlikte mevcudiyetine ve inşasına ihtiyaç duyulan kamu yapılarının tasarımlarında tercih edilen balkonlar hem mimari hem de sembolik yönüyle değerlendirilecektir. İç mekân ile dış dünya arasında bir geçiş görevi üstlenen balkon tasarımlarının aynı zamanda 19. yüzyıl Osmanlı siyasetinde bir iktidar imgesi olarak okunabilirliği, farklı olay ve durumlar için düzenlenen dönem merasimlerinde kamu eserlerinin rolü üzerinden irdelenecektir. Modernitenin değiştirdiği dünya siyaseti içerisinde önemli bir yere sahip olan iktidar imgeleri, yüzyıllardır var olan simgeler dünyasını yeniden şekillendirebildiği gibi, yeni gelenek ve imge yaratımını da ortaya çıkarmıştır. Bu bağlamda, 19. yüzyıl Osmanlı siyasetinde, kitabe, tuğra ve sancak gibi yüzyıllardır var olan meşruiyet gereçlerinin kullanım alanları artmakla birlikte, arma-i Osmani gibi bu yüzyıl içinde üretilmiş semboller de imgeler dünyasına katılmıştır. Elbette imgelerin en görünür olduğu alanlar 19. yüzyıl içinde inşa edilen kamu yapılarıdır. Belediye, hükümet konağı, saat kulesi, idadi, karakol, postane, hastane gibi pek çok kamu eserlerinin üzerinde iktidar imgelerini görmek mümkündür. Bununla birlikte kimi kamu eserlerinde söz konusu imgelerin toplandığı mekân olarak balkonların tercih edildiği söylenebilir. Bununla birlikte balkonlar, dış dünyaya açtığı odanın işlevi bağlamında da ayrı bir öneme sahiptir. Genel olarak balkon tasarımlarının ana cephe merkezine yerleştirildiği, balkona sahip odaların ise o kamu eserinin en üst düzey yöneticisine ait olduğu görülmektedir. Bu durumda balkon gerek parmaklıkları ve duvarlarında taşıdığı semboller gerekse plan tasarımındaki konumu itibariyle iktidarın meşruiyet imgesi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Mimarisi, Kamu Yapıları, İmge, Balkon

Balcony: An Image of Power in Ottoman Architecture during the Westernization Period

Öz

In this study, the balconies, which are preferred in the designs of public buildings that need their existence and construction, together with the changing management practices after the proclamation of the Tanzimat, will be evaluated both architecturally and symbolically. The legibility of balcony designs, which serve as a transition between the interior and the outside world, as an image of power in 19th century Ottoman politics will also be examined through the role of public works in period ceremonies organized for different events and situations. The images of power, which have an important place in the world politics changed by modernity, have not only reshaped the world of symbols that have existed for centuries, but also revealed the creation of new traditions and images. In this context, in the 19th century Ottoman politics, while the usage areas of legitimacy tools such as inscription, tugra and sanjak that have existed for centuries have increased, symbols produced in this century such as the Arma-i Osmani (state symbol) have also joined the world of images. Of course, the areas where images are most visible are public buildings built in the 19th century. It is possible to see images of power on many public works such as the municipality, government office, clock tower, high school, police station, post Office and hospital. However, in some public works, it can be said that balconies are preferred as the place where these images are collected. In general, it is seen that the balcony designs are placed in the center of the main façade, and the rooms with balconies belong to the highest level manager of that public work. In this case, the balcony appears as the legitimacy image of power, both in terms of the symbols it carries on its railings and walls, and its position in the plan design.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Architecture, Public Buildings, Image, Balcony

Kaynakça

• Arseven, Celal Esad, Osmanlı Dönemi Mimarlık Sözlüğü Istılâhât-ı Mi’mâriyye. (çev. Şeyda Alpay),1. B., Kaknüs Yay., İstanbul 2017 ss. 43.
• Atatürk Kitaplığı, Katalog No: Krt_016549.
• Avcı, Yasemin., Avcı Safi, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Siyasi Meşruiyet ve Propaganda Aracı Olarak Anıtın İcadı (1840-1917)”, Kebikeç, (43), 2017 23-46.
• Bilge, Remzi, Siyasal İletişimde Mekan Üzerinden Söylem Üretiminin Önemi: Balkon ve Meydanlarda Söylem Üretimi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2016.
• Deringil, Selim, The Well-Protectred Domains: Ideology and the Legitimation of Power in the Ottoman Empire 1876-1909, 1. B., I. B. Tauris. London and New York, 1999.
• Güntan, Çağrı, II. Abdülhamit Döneminde İmparatorluk İmajının Kamu Yapıları Aracılığı ile Osmanlı Kentine Yansıtılması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2007.
• Hasol, Doğan, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, 11. B., Yapı Endüstri Merkezi Yay., İstanbul 2010.
• Hobsbawm, Eric, “Giriş: Gelenekleri İcat Etmek”. 2. B., Geleneğin İcadı (der. Eric Hobsbawm, Terence Ranger), Agora Kitaplığı, İstanbul, 2013 ss. 1-18.
• Karateke, Hakan T. Padişahım Çok Yaşa! Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Merasimler, 1. B., Türkiye İş Bankası Kültür Yay. İstanbul 2017.
• Karpuz, Haşim (Haz.). Fotoğraflarla Geçmişte Konya. 2. B., Konya Büyükşehir Belediyesi Yay. 1998.
• Kırıkcı, Emine, Nur Urfalıoğlu, “Usage of Ottoman State Emblems in the Architecture of the 19th Century Istanbul”, Sigma, 6(1), 2015 pp. 43-53.
• Koca, Salim, “Türkiye Selçuklu Sultanı I. İzzettin Keykavus’un Aldığı ve Kullandığı Hakimiyet Sembolleri”, Belleten, 59(224), 1995 ss. 55-74.
• Kreiser, Klaus, “Public Monuments in Turkey and Egypt 1840-1916”. Muqarnas, 14, 1997 pp. 103-117.
• Necipoğlu, Gülru, 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı; Mimari, Tören ve İktidar (çev. Ruşen Sezer), 2. B., Yapı Kredi Yay., İstanbul 2014.
• Özbek, Nadir, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet: Siyaset, İktidar ve Meşruiyet 1876-1914, 7. B., İletişim Yay., İstanbul 2020.
• Özlü, Nilay, “II. Mahmud Döneminde İstanbul: Kent, İdeoloji ve Mimari”. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 6(1), 2021, ss. 199-222.
• Sakaoğlu, Necdet, “Fatih Mitingi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 3. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yay. İstanbul 1994a, ss. 271.
• Sakaoğlu, Necdet, “Kadıköy Mitingi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 4. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yay. İstanbul 1994b, ss. 343.
• Servet-i Fünun, 449, 7 Teşrinievvel 1315 R. (19 Ekim 1899 M.)
• Servet-i Fünun, 552, 27 Eylül 1317 R. (10 Ekim 1901 M.)
• Servet-i Fünun, 553, 3 Teşrinievvel 1317 R. (16 Ekim 1901 M.)
• Sözen, Metin, Tanyeli Uğur, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, 10. B., Remzi Kitabevi, İstanbul 2011.
• Şenyurt, Oya, “İnşa Kuralları, Mimari Algı ve Mekan Kullanımı Bağlamında Osmanlı Toplumunda “Cumba”/”Şahnişin”. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 1(1), 2016, ss. 87-103.
• Umar, Nur, 19. Yüzyılda Adana Vilayeti’ndeki Kamu Yapıları, (Yayımlanmamış doktora tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2017.
• Weber, Stefan, Damascus, Ottoman Modernity and Urban Transformation 1808-1918, Vol. 2, 1. B., Aarhus University Press, Aarhus 2009.
• Yazıcı Metin, Nurcan, Devlet Kapısı: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Hükümet Konaklarının İnşa Süreci ve Mimarisi. 1. B., Kitabevi Yay. İstanbul 2019.
• Yerasimos, Stefan, “Tanzimat’ın Kent Reformları Üzerine”. Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Ed. H. İnalcık, M. Seyitdanlıoğlu), 2. B., Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2012, ss. 505-524.
• Yılmaz, Ömer Faruk (Ed.), Sultan İkinci Abdülhamid Han Devri Osmanlı Mektepleri, Fotoğraf ve Planlar, 1. B., Çamlıca Yay., İstanbul 2007.
• İnternet Kaynakları https://www.youtube.com/watch?v=iUR0ap9AcLU, 02.11.2021, 21:45