Ankara’da Hacı (Ahi) Arap Camii Üzerine Bir Restitüsyon Çalışması

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 143 - 162, 30.04.2022

Hüseyin Burak Karasakal

https://doi.org/10.26835/my.1023459

Öz

Türklerin Anadolu’ya göç etmesiyle başlayan imar faaliyetleri kapsamında yerleşimlere cami ve mescitler yapılmıştır. İslam inancına göre şekillenen bu yapılar Ankara’da mimari üslup açısından İslam inancının yanında yerel özelliklere göre de şekillenmiş ve geleneksel Ankara konutlarına gerek biçimleniş gerekse de yapım tekniği ve malzeme konusunda bağlı kalmıştır. Bu çalışma kapsamında ise biçimleniş, malzeme ve yapım tekniği bakımından diğer Ankara yapılarına benzeyen ancak iki mihrabı bulunmasıyla diğer cami ve mescitlerden ayrılarak mimarlık tarihi araştırmaları açısından önemli bir yapı olan Hacı (Ahi) Arap Camisi’nin mevcut durumu incelenmiş ve özgün durumu hakkında restitüsyon çalışması yapılmıştır. Yapının özgün durumunu yönelik yazılı ve görsel kaynaklar taranmış ve analiz edilmiştir. Günümüzde cami olarak bahsedilen yapıya çeşitli arşiv kaynaklarında mescit olarak ifade edildiği gözlenmiş ve 1858 yılına ait arşiv belgesine göre vaaz kürsüsü eklenerek camiye çevrildiği anlaşılmıştır. Yapıya ait elde edilen değerlendirmeler neticesinde fiziksel gelişim süreci ortaya konarak yapı üzerinde restitüsyon planları oluşturulmuştur. Ayrıca literatür çalışması sırasında yapının banisi olan Hacı Arap’a ait olduğu düşünülen Kesikbaş Türbesi’ne yönelik çalışma da yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hacı Arap Cami, Kesikbaş Türbesi, Ankara, Restitüsyon

Teşekkür

Çalışmaya yönelik katkılarından dolayı değerli hocam Prof. Dr. Ömer İskender TULUK'a teşekkür ederim.

A Restitution Study on the Haci (Ahi) Arab Mosque in Ankara

Öz

Mosques and masjids shaped according to the Islamic faith have been shaped according to local characteristics in addition to the Islamic faith in terms of architectural style in Ankara and have remained connected to traditional Ankara residences both in form and in terms of construction technique and materials. Within the scope of this study, the current situation of the Hacı (Ahi) Arap Mosque, that is similar to other Ankara structures in terms of its form, material, and construction technique, but is separated from other mosques and masjids with its two mihrabs and is an important structure in terms of architectural history studies, has been examined and a restitution study has been made about its original condition. Written and visual resources for the original condition of the structure have been scanned and analyzed. As a result of the evaluations obtained about the structure, the physical development process was revealed and restitution plans were created on the structure. In addition, during the literature study, a study was also conducted on the Kesikbash Mausoleum, which is considered to belong to Haji Arab, who is the owner of the structure.

Anahtar Kelimeler

Hacı Arap Mosque, Kesikbaş Tomb, Ankara, Restitution

Kaynakça

• Ceylan, C. ve Aydın, Ö. (2018). 18.- 19. Yüzyıl Ankara Camileri Üzerine Bir Değerlendirme, Journal of Social Sciences and Humanities, 2 (2), 1-21.
• Çağatay, N. (1976). Fütüvvetçilikle Ahiliğin Ayrıntıları, Belleten, 159, 423-438.
• Çetin, A. (2019). Hurufat Defterlerindeki Kayıtlara Göre Ankara İl Merkezindeki Dini Mimari Yapılar, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Dağ M. N. ve İnan, A. S. (2019). Ankara Vakıf Eserleri, Ankara: Ankara Kalkınma Ajansı.
• Demiriz, Y. (1976). Osmanlı Mimarisi’nde Süsleme I Erken Devir (1300-1453), Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Erdoğan, E. (2004). Ankara’nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde Ankara Tahrir Defterleri’nin Analizi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ersay, A. (2010). Ankara’daki Dini Yapılarda Mahalli Üslup, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ertem, A. (2011). 2003-2010 Restorasyonlarımız, Ankara: VGM.
• Eskici, B. (2011). Ankara Mihrabları, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Eyice, S. (1973). Ankara’nın Eski Bir Resmi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Galip, M. (1996). Ankara Mescidler, Camiler, Mezarlıklar, Kitabeler, Ankara: Altındağ Belediyesi Kültür Yayınları No:1 (Haz. Seyfettin Erşahin ve Hüseyin Çınar).
• Günel, G. Ve Kılcı, A., (2015). Ankara Şehri 1924 Haritası: Eski Bir Haritada Ankara’yı Tanımak, Ankara Araştırma Dergisi, 3 (1), 78-104.
• Karakuş, F. (2020). Ankara Altındağ İlçesi 12- 16. yy Camileri Üzerine Tipoloji ve Değerlendirme Çalışması, Online Sanat ve Tasarım Dergisi, 8(1), 20-40.
• Kaya, M. (2000). 439 Numaralı Muhasebe-İ Vilayet-İ Anadolu Defterindeki (937-1530) Ankara Livası Bölümünün Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Master Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kırpık, G., Erdoğan, A., Akyol, H., Kılcı, A. ve Çam, M. (2015). Şehri Kadim Ankara, Cilt 1, Ankara: ABB Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Dairesi Başkanlığı.
• Konyalı, İ. H. (1978). Ankara Camileri, Ankara: Kültür Matbaacılık.
• Öney, G. (1971). Ankara’da Türk Devri Dini ve Sosyal Yapıları, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Özaydın, A. (1991). Ankara, İslam Ansiklopedisi 1. cilt, 201-219, İstanbul: TDV.
• Tezcan, N. (2011). Evliyâ Çelebi: Doğumunun 400. Yılında, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ergut, E. A., Görkay, K., İmamoğlu B., Kadıoğlu, M., Madran, E., ve Özgönül, N. (2011). Ankara/Altındağ Tarihi Kent Merkezi Mimarlık Rehberi. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi.
• URL-1. http://www.gazeteilksayfa.com/kesikbas-turbesinde-hangi-zat-yatiyor-41715h.htm (Erişim Tarihi: 17.06.2021 16:15).
• URL-2. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Saf-suresi/5173/10-14-ayet-tefsiri (Erişim Tarihi: 17.06.2021 17:13).
• URL-3. https://www.bursa.com.tr/tr/mekan/iznik-sari-saltuk-turbesi-575/ (Erişim Tarihi: 17.06.2021 16:23).
• URL-4. https://www.instagram.com/ankarafili/ (Erişim: 25.04.2021 12:07).
• VGM (1983). Türkiye'de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, Ankara: VGM Yayınları.
• Yüksel, A. E. (2016) Ankara Cami ve Mescitlerinde “Ankara Üslubu”, Tarih ve Gelecek Dergisi, 2(1), 154-177.