Bağımsız Çalışanlar İçin İşsizlik Sigortası

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 816 - 845

Doğukan Küçük

Öz

Sosyal güvenliğin temel amacı mesleki, fizyolojik veya sosyo-ekonomik nitelikteki sosyal riskler karşısında sigortalıyı korumaktır. Sigortalının karşılaştığı sosyo-ekonomik risklerden birisi ise işsizliktir. İşsizlik riskine karşı getirilen işsizlik sigortası çalışma arzusu, yeteneği ve iradesine sahip olan işçinin, işini kendi isteği ve kusuru dışında kaybetmesiyle uğradığı gelir kaybının kısmen de olsa geçici bir süre için telafisini amaçlamaktadır. Ancak, bağımsız çalışanların da işçiler gibi işsizlik riskiyle karşı karşıya kaldığı bir gerçektir. Özellikle COVID-19 salgını, bağımsız çalışanlara ekonomik ve sosyal yönden derinlemesine tesir etmiş; bağımsız çalışanlar da işçiler gibi iş ve gelir kayıpları yaşamıştır. Keza küreselleşme, teknolojik gelişmeler, ekonomik krizler, ülkelerdeki demografik değişim ve son zamanlarda hızlıca artan iklim değişiklikleri, çalışma hayatını önemli ölçüde değiştirmekte ve bu değişimden bağımsız çalışanlar da etkilenmektedir. Böylece işsizlik riskiyle mücadele, ülkeler tarafından acilen ele alınması gereken zorluklardan biri olarak görülmeye başlanmış; işsizlik sigortasının bağımsız çalışanlara yönelik genişletilmesi gerekliliği yönündeki görüşler artmıştır.
Türk sosyal güvenlik hukuku incelendiğinde, bağımsız çalışanları işsizlik riskine karşı korumayı amaçlayan çeşitli yasal düzenlemeler mevcuttur. Bu düzenlemelerin başında, 2017 yılında 4447 sayılı İşsizlik Kanunu’na bir tür işsizlik sigortası olarak eklenen “Esnaf Ahilik Sandığı sigortası” gelmektedir. Getirilen düzenlemenin en önemli özelliği sigortalılık halinin, ilgili sigorta kapsamına giren sigortalılar açısından zorunlu tutulmasıdır. Keza, 4447 sayılı İşsizlik Kanunu’nda belirlenen nedenlerle işsiz kalan Esnaf Ahilik Sandığı sigortalısına ödenek ödenmekte; çeşitli hizmetler Türkiye İş Kurumu tarafından sağlanmaktadır. Ancak bağımsız çalışanlar için kabul edilen Esnaf Ahilik Sandığı sigortası çeşitli yönleriyle doktrinde eleştirilmektedir.
İlgili bu çalışmada öncelikle bağımsız çalışan kavramı incelenecektir. Akabinde, uluslararası hukukta bağımsız çalışanlar için işsizlik sigortası uygulamaları üzerinde durulacaktır. Son olarak Türk sosyal güvenlik hukukunda bağımsız çalışanlar için kabul edilen Esnaf Ahilik Sandığı sigortası analiz edilecek ve söz konusu sigorta kolunun aksayan yönlerine işaret edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Bağımsız çalışan , İşçi benzeri çalışan , İşsizlik sigortası , Esnaf ahilik sandığı sigortası , Zorunlu sigortalık. , İşçi

Unemployment Insurance for Self-employed Persons

Öz

The main purpose of social insurance is to protect the insured against social risks of an occupational, physiological, or socio-economic ground. One of the socio-economic risks faced by the insured is unemployment. Unemployment insurance, which is brought against the risk of unemployment, primarily aims to compensate, atleast temporarily, the income loss suffered by the employee who has the desire, ability and will to work, when s/he loses her/his job without her/his own will and neglect. However, it is a fact that self-employed persons, like employees, also face the risk of unemployment. In particular, the COVID-19 pandemic has severely affected them economically and socially and they have experienced job and income losses. Likewise, globalization, technological developments, economic crises, demographic change in countries and recently rapidly increasing climate changes are significantly changing working life and self-employed persons are also affected by this change. Combating the risk of unemployment that has emerged due to the pandemic has begun to be seen as one of the challenges that States need to address urgently; the need to expand unemployment insurance to self-employed persons has begun to be discussed.
When Turkish social security law is examined, there are various regulations that aim to protect self-employed persons against the risk of unemployment. The most important of these regulations is the “Insurance of Tradesman Akhism Fund”, which was added to the Unemployment Law No. 4447 in 2017 as a type of unemployment insurance. The most central feature of the regulation introduced is that the insurance status is made mandatory for the insured who are covered by the relevant insurance. Likewise, various services are provided by the Turkish Employment Agency to the insured who become unemployed due to the reasons specified in the Unemployment Law No. 4447. However, the Insurance of Tradesmen Akhism Fund accepted for self-employed persons is criticized in the doctrine in various aspects.
In this relevant study, the concept of self-employed persons will be examined first. Then, unemployment insurance practices for them in international law will be emphasized. Finally, the Insurance of Tradesmen Akhism Fund, which is accepted for them in Turkish social security law, will be analyzed and the deficiencies of the related insurance will be pointed out.

Anahtar Kelimeler

Employee , Self-employed , Employee-like Person , Unemployment Insurance , Insurance of Tradesmen Akhism Fund , Compulsory Insurance.

Kaynakça

• Akbaş, Sezgi. Kendi Hesabına Çalışanların Sosyal Güvenliği: Kapsam, Finansman ve Edimler Açısından Sorunlar ve Bir Model Önerisi. Türk Metal Sendikası Araştırma ve Eğitim Merkezi Yayınları, Ankara, 2022.
• Alper, Yusuf. Sosyal Sigortalar Hukuku. Dora Yayıncılık, Bursa, 2020.
• Andaç, Faruk. Sosyal Güvenlik Hukuku ve İlgili Kuruluşlar. Legal Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• Andaç, Faruk. Türk İşsizlik Sigortası Hukuku Uygulaması. Legal Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• Andor, László. “European Unemployment Insurance. From Undercurrent to Paradigm Shift.” Transfer, Vol. 28, No. 2, 2022, s. 267-283.
• Ayhan, Abdurrahman. “Sosyal Güvenlik Kavramı ve Sosyal Güvenlik İlkeleri.” Sosyal Güvenlik Dergisi, C. 1, S. 1, 2012, s. 41-55.
• Bal Bektaş, Özlem. İşsizlik Sigortası. Seçkin Yayınevi, Ankara, 2016.
• Barrio, Alberto. “Unemployment Insurance for Platform Workers: Challenges and Approaches from a Comparative Perspective.” European Journal of Social Security, Vol. 26, No. 2, 2024, s. 251-265. Başterzi, Süleyman. İşsizlik Sigortası. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1996.
• Behrendt, Christina / Nguyen, Quynh Anh / Rani, Uma. “Social Protection Systems and the Future of Work: Ensuring Social Security for Digital Platform Workers.” International Social Security Review, Vol. 73, No. 3, 2019, s. 17-41.
• Bogg, Alan. “Square Pegs in Round Holes? Collective Bargaining and the Self-employed.” Comparative Labor Law & Policy Journal, Vol. 42, No. 2, 2021, s. 409-448.
• Bulun Tokkaş, Sevde. Bağımsız Çalışanların Sosyal Güvenlik Hakkı. Seçkin Yayınevi, Ankara, 2024.
• Cengiz, Selçuk. “Esnaf Ahilik Sandığı Sigortası.” Socrates Journal of Interdisciplinary Social Researches, C. 11, S. 55, 2025, s. 62-79.
• Centel, Tankut. Türk Sosyal Güvenlik Hukuku. On İki Levha Yayınevi, İstanbul, 2021.
• Çavuş, Ö. Hakan. “Sosyal Güvenlik Hakkı.” İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, S. 51, 2016, s. 1479-1507.
• Çiftçi, Sezgin. İşsizlik Sigortası Kanunu Ek Madde 6 Kapsamında Esnaf Ahilik Sandığı Sigortası. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• De Becker, Eleni. “The Principle of Adequate Social Protection in the European Pillar of Social Rights: Assessing the Instruments Used to Realise Its Potential.” European Journal of Social Security, Vol. 26, No. 2, 2024, s. 284-304. De Becker, Eleni / Schoukens, Paul / Weber, Enzo. “Exploring Unemployment Insurance for the Self-employed and Platform Workers: How to Navigate Difficult Waters? A Comparative, Conceptual and European Perspective.” European Journal of Social Security, Vol. 26, No. 2, s. 97-108.
• De Becker, Eleni vd. “Mapping Social Protection Coverage for Platform Workers: A Comparative Analysis of Belgium, Italy and the Netherlands.” European Journal of Social Security, Vol. 26, No. 1, 2024, s. 3-26. Dilik, Sait. “Sosyal Güvenlik Kavramı.” Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, C. 14, S. 1, 1986, s. 45-56.
• Dulay Yangın, Dilek. “4447 Sayılı Kanun’un Esnaf Ahilik Sandığı’na İlişkin Hükümleri ve Değerlendirilmesi.” İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, S. 65, 2020, s. 189-210.
• Elke, Jahn / Angelina, Springer. Arbeitslosenversicherung: Auch Selbstständige nehmen Unterstützung in Anspruch, IAB-Kurzbericht, No. 26. Institut für Arbeitsmarkt- und Berufsforschung, Nürnberg, 2013.
• Eurofound. Aspects of Non-standard Employment in Europe. Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2017.
• Eurofound. COVID-19: Implications for Employment and Working Life, COVID-19 Series. Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2021.
• Eurofound. Exploring Self-employment in the European Union. Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2017.
• Eurofound. Fifth European Working Conditions Survey-Overview Report. Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2012.
• Eurofound. Self-employment in the EU: Job Quality and Developments in Social Protection. Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2024.
• Eurofound. Self-employed or not Self-employed? Working Conditions of ‘Economically Dependent Workers’. Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2013. Eurofound. Social Protection 2.0: Unemployment and Minimum Income Benefits. Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2024.
• Granzow, Felix / Jahn, Elke J. / Oberfichtner, Michael. Arbeitslosenversicherung für Selbstständige: Wer Kann sich (nicht) Versichern?, IAB- Forschungsbericht, No. 19. Institut für Arbeitsmarkt- und Berufsforschung, Nürnberg, 2022. Güzel, Ali / Okur, Ali Rıza / Caniklioğlu, Nurşen. Sosyal Güvenlik Hukuku. Yenilenmiş 20. Bası, Beta Yayınevi, İstanbul, 2025.
• International Labour Office. World Social Protection Report 2024-2026: Universal Social Protection for Climate Action and a Just Transition. International Labour Office, Geneva, 2024.
• International Labour Office ve Organisation for Economic Co-operation and Development. “Ensuring Better Social Protection for Self-employed Workers”, Erişim Tarihi: Ocak 29, 2025. https://www.google.com/url? sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://www.ilo.org/media/282626/download&ved=2ahUKEwiH2KO JzpuLAxVlQPEDHf-IK9EQFnoECBgQAQ&usg=AOvVaw2333JbPawGGUjtriK2JuBj. International Social Security Association. Handbook on the Extension of Social Security Coverage to the Self- employed. International Social Security Association, Geneva, 2012.
• Köme Akpulat, Ayşe. “Bağımsız Çalışanların İşsizlik Sigortası: Esnaf Ahilik Sandığı Sigortası.” Sicil, S. 41, 2019, s. 166- 182.
• Metin, Tuğçe. Bir Sosyal Güvenlik Aracı Olarak Esnaf Ahilik Sandığı Uygulaması Tutum Analizi: Kahramanmaraş İli Örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Özcan, Hakan. “Türkiye’de Esnaf Sicil Açılış-Kapanış İlişkisi ve Esnaf İşsizlik Sigortası İhtiyacı Üzerine Bir Çalışma.” Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, C. 6, S. 2, 2023, s. 122-132.
• Özdemir, Cumhur Sinan. “Esnaf Ahilik Sandığı veya Esnaf İşsizlik Sigortası Neler Getiriyor?.” Mali Çözüm, S. 143, 2017, s. 275-278.
• Pedersini, Roberto / Coletto, Diego. Self-employed Workers: Industrial Relations and Working Conditions. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Dublin, 2010.
• Peyron Bista, Celine / Carter, John. Unemployment Protection: A Good Practices Guide and Training Package Experiences from ASEAN. International Labour Office, Thailand, 2017. Pfalz, Thomas. “Unemployment Protection for Self-employed Persons and Platform Workers in Austria.” European Journal of Social Security, Vol. 26, No. 2, 2024, s. 109-122.
• Sarıbay Öztürk, Gizem. “Esnaf Ahilik Sandığı Sigortası.” Hukuk ve Adalet Eleştirel Hukuk Dergisi, Özel Sayı, 2023, s. 429- 470.
• Semenza, Reneta / Pichault, François, editörler. The Challenges of Self-employment in Europe Status, Social Protection and Collective Representation. Elgar, Cheltenham, 2019.
• Sözer, Ali Nazım. İşçi, Bağımsız Çalışan ve Kamu Görevlileri Bakımından Türk Sosyal Sigortalar Hukuku. Beta Yayınevi, İstanbul, 2023.
• Sümer, Halûk Hâdi. Sosyal Güvenlik Hukuku. Güncellenmiş 4. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2023.
• Talas, Cahit. Sosyal Güvenlik ve Türk İşçi Sigortaları. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1953.
• Tuncay, Can / Ekmekçi, Ömer / Gülver, Ender. Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri. Yenilenmiş 22. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul, 2023.
• Weber, Enzo / Schoukens, Paul. “Unemployment Insurance for the Self-employed: A Conceptual Way Forward.” European Journal of Social Security, Vol. 26, No. 2, 2024, s. 214-250.
• Westerveld, Mies. “The ‘New’ Self-employed: An Issue for Social Policy?.” European Journal of Social Security, Vol. 14, No. 3, 2012, s. 156-173.
• Williams, Colin C. / Lapeyre, Frédéric. Dependent Self-employment: Trends, Challenges and Policy Responses in the EU. International Labour Office, Geneva, 2017. Wießner, Frank / Evers, Katalin / Michael Schleinkofer. “An Examination of the Voluntary Extended Unemployment Insurance for the Self-employed in Germany.” Sozialer Fortschritt, Vol. 65, No. 7, 2016, s. 171-178.
• Yardımcıoğlu, Didem. Türk Sosyal Güvenlik Hukukunda İşsizlik Sigortası. On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2025.
• Yetik, Murat. Sosyal Güvenlik Hukukunda Primler ve Prim Teşvikleri. Legal Yayınevi, İstanbul, 2018.
• Yiğit, Yusuf. “Türkiye’de İşsizlik Sigortası’nın Uygulama Alanı.” Sicil, S. 2, 2005, s. 75-102.