Mimari korumada belgeleme: Bilecik-Vezirhan Köprülü Mehmet Paşa Cami restitüsyon önerisi

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 3, 1787 - 1805, 29.09.2025

Mehmet Fatih Aydın , Ebru Ulaş Sarıaydın

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1724611

Öz

Tarihi yapıların korunması ve restorasyon planlamasında kapsamlı belgelemeyi konu alan bu çalışma, Bilecik’in Vezirhan beldesinde yer alan Köprülü Mehmet Paşa Cami’ni alan çalışması olarak örneklemekte ve restitüsyon önerisi sunmaktadır. Caminin güneydoğusundaki bitişik parselde, Köprülü Mehmet Paşa Kervansarayı bulunmaktadır. Bilecik-İzmit yolu üzerinde yer alan cami Köprülü Mehmet Paşa tarafından 1655’te yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı caminin beden duvarları tamamen kesme taştan yapılmış olup, duvarlar kirpi saçaklarla sonlanır. Yapı kırma çatı ile örtülüdür. Üst örtüsü, kuzey cephedeki altı sütun ile batı ve doğu cephelerdeki sütunlar tarafından taşınan son cemaat yeri, caminin giriş cephesi ve yan açıklıkları boyunca mekânsal süreklilik oluşturur. Minare de kesme taştan olup, özgün durumuna uygun olarak 1965’te yeniden yapılmıştır. Günümüzde cephelerde ve özellikle minarede kesme taşlarda ciddi yüzey kayıpları görülmektedir. Caminin özgün mihrabı yakın tarihte ahşap malzeme ile kaplandığından detaylarına ulaşılamamaktadır. Ahşap çatıda ve tavan kaplamasında oluşan hasarlar nedeniyle nem problemi yaşayan yapı ile ilgili, tarihi belgelere dayalı bilgi ve değerlendirme eksikleri bulunmaktadır. Bu makale, arşiv belgelerine dayanarak, daha kapsamlı araştırmalar çerçevesinde, Vezirhan Köprülü Mehmet Paşa Cami’ne ilişkin mimari ve tarihî bulguları ve bunlara dayanan restitüsyon önerisini literatüre kazandırmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Miras , Koruma , Belgeleme , Restitüsyon , Cami.

Documentation in architectural conservation: Bilecik-Vezirhan Köprülü Mehmet Pasha Mosque restıtutıon proposal

Öz

This study, which addresses comprehensive documentation in the conservation and restoration planning of historic buildings, takes the Köprülü Mehmet Pasha Mosque, located in the town of Vezirhan in Bilecik, as a case study and presents a restitution proposal for the monument. On the adjacent parcel to the southeast stands the Köprülü Mehmet Pasha Caravanserai. Situated along the Bilecik–İzmit road, the mosque was commissioned by Köprülü Mehmet Pasha in 1655. The rectangular-plan structure has load-bearing walls entirely built of ashlar masonry, terminating with corbelled eaves, and is covered with a hipped roof. The narthex, whose roof is carried by six columns on the northern façade and additional columns on the western and eastern sides, establishes spatial continuity along the entrance front and side openings of the mosque. The minaret, also constructed of ashlar masonry, was rebuilt in 1965 in accordance with its original form. Today, significant surface losses can be observed on the façades, particularly on the masonry of the minaret. The original mihrab, now concealed by a later wooden cladding, is inaccessible in terms of its authentic details. Structural damage to the wooden roof and ceiling covering has also resulted in persistent moisture problems. Moreover, deficiencies remain in terms of archival data and scholarly evaluations concerning the building. Within this framework, the present article aims to contribute to the literature by introducing architectural and historical findings, supported by archival documents, and by advancing a restitution proposal for the Köprülü Mehmet Pasha Mosque in Vezirhan within a broader scope of research.

Anahtar Kelimeler

Cultural heritage , Conservation , Documentation , Restitution , Mosque.

Kaynakça

• Aycan, İ. (2013). İslam Geleneğinde Cami ve Kadın. Cami, Kadın ve Aile. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Çobanoğlu, A.V. (2013). Bilecik Yakınında XVII. Yüzyılın Ortalarında İnşa Edilen Menzil Külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Bozkurt, T. (2007). Osmanlı Selatin Cami Mihrapları. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Çakıcı, F.Z. & Kaçdi, R. (2023). Systematic analysis of the digital technologies used in the documentation of historical buildings. Cultural Heritage and Science, 4 (2), 69-77. https://doi.org/10.58598/cuhes.1344379
• Duman, M. (2006). Köprülü Mehmed Paşa Hayatı, Şahsiyeti ve Faaliyetleri. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Erken, S. (1977). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler-II. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Gerengi, A. (2004). Bilecik'te Türk Dönemi Hanları:(13.-19. Yüzyıllar) (Master's thesis, Anadolu University (Turkey).
• Genovese, R. A. (2005, 26 Eylül – 01 Ekim). Architectural, archaeologic and environmental restoration planning methodology: Historic researches and techniques of survey aiming to conservation. CIPA 2005 XX International Symposium, Torino, İtalya.
• Halaçoğlu, Y. (2002). Osmanlılarda ulaşım ve haberleşme (menziller). (No Title).
• Khalil, A. and Stravoravdis, S. (2022). Challenges of Digital Building Data Usage with a Focus on the Digital Documentation of Heritage Buildings-Results from an Online Survey. Heritage, 5(4), 3220-3259. https://doi.org/10.3390/heritage5040166
• ICOMOS (1964). Venedik Tüzüğü. https://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf
• ICOMOS (1994). Nara Özgünlük Belgesi. https://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0756646001536913861.pdf
• ICOMOS (1979-2013 Revizyonu). Burra Tüzüğü. The Australia ICOMOS Charter for Places of Cultural Significance. https://australia.icomos.org/wp-content/uploads/The-Burra-Charter-2013-Adopted-31.10.2013.pdf
• ICOMOS (1982). Floransa Tüzüğü. Historic Gardens. https://drive.google.com/file/d/1VABWR3tcdkGtpWFPP19ZY4lSJ0KhEwCf/view
• Intrigila, C., Giannetti, I., Eramo, E., Gabrielli, R. & Caruso, G. (2024). HBIM for conservation and valorization of structural heritage: The Stylite Tower at Umm ar-Rasas, Jordan. Journal of Cultural Heritage, 70, 397-407. https://doi.org/10.1016/j.culher.2024.10.010
• Sağır, Y. (2012). Osmanlı Arşiv Belgelerine ve Vakfiyelerine Göre Köprülü Ailesi Vakıfları. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Sak, İ., & Çetin, C. (2004). XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti'nde Menziller ve Fonksiyonları: Akşehir Menzilleri Örneği. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (16), 179-221.
• Santini, S., Canciani, M., Borghese, V., Sabbatini, V., Sebastiani, C. (2023). From Digital Restitution to Structural Analysis of a Historical Adobe Building: The Escuela José Mariano Méndez in El Salvador. Heritage, 6 (5), 4362-4379. https://doi.org/10.3390/heritage6050231
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. Yayın No: 26, Ankara.
• Tanman, M.B. (2003). Mahfil. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27 Cilt.
• Tripadvisor.com. (2022). https://www.tripadvisor.com.tr/Attraction_Review-g673499-d12342227-Reviews-Koprulu_Mehmet_Pasa_CamiiBozcaada_Tenedos_Island_Canakkale_ Province_Turkish_Aeg.html
• Ülgen, Salt Araştırma: Bilecik/Kutu 1/Zarf 66/TASUH7984/Open Access/Ülgen Ailesi-Ülgen
• Family/ https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/202315 (Erişim tarihi: 20.03.2024)
• Ünal S. (2008). Bilecik’teki Osmanlı Dönemi Yapıları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Türkiye’nin Tarihi Eserleri İsimli web Sitesi. https://www.turkiyenintarihieserleri.com/foto_y/2019/12/b/1577209406.jpg.
• Vezirhan Belediyesi. Vezirhan Tarihçesi. https://www.vezirhan.bel.tr/kurumsal/vezirhan-tarihcesi