VERGİLENDİRMENİN TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİNDE ÖNE ÇIKAN VERGİ İSYANLARI

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 1, 28 - 41, 30.06.2022

Alper Doğan , Muhammet Emin Coşkun

Öz

Vergi insanlık tarihi kadar eski bir olgudur. Kamusal otoriteler tarafından uzunca bir süredir, tahsil edilmektedir. Başlangıçta, armağan-bağış adı altında tahsil edilse de zamanla kamusal cebirle alınmaya başlanmıştır. Geliri azalan mükellefler doğası gereği vergilere karşı gönülsüzlük göstermektedir. Tarihin çeşitli dönemlerinde artan kötü yönetim, hazineci gelir toplama anlayışı, vergi toplayıcı sınıfların doğuşu ve kötü tutumları mükelleflerin farklı dönemlerde aktif ve pasif direnç göstermelerine neden olmuştur. Vergilendirmenin tarihsel gelişim sürecinde öne çıkan vergi isyanları, Osmanlı İmparatorluğu, Birleşik Krallık, Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri kapsamında incelenmiştir. Bu ülkelerin seçilmesindeki amaç vergi isyanlarının toplumsal dönüşüm sürecine olan etkisinin büyüklüğü ve sonuçlarıdır. Çıkan bulguların önemi ise vergilerin sosyal, kurumsal, siyasi ve ekonomik yapıyı dönüştürücü gücünün yadsınamaz bir gerçek olduğu yönündedir. Multi-Disipliner çalışmaların her geçen gün artan önemi göze alındığında, çalışma, tarihsel ve sosyolojik bir perspektifle vergi isyanlarını analiz etmeyi amaç edinmiş ve maliye disiplininde göz ardı edilen tarihsel ve sosyolojik bakış açısıyla literatüre katkıda bulunmaya çalışmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’ndaki vergiye karşı gerçekleşen isyanlar incelendiğinde, rejim değişikliği talebi veya sosyal bir ihtiyaçtan ziyade, yöneticilerin keyfi ve kötü tutumları sebebiyle bu isyanların gerçekleştiği görülmektedir. Bu isyanların sonucunda çeşitli vergisel reformlar Osmanlı Mali Tarihi’nde yerini almıştır. Batılı devletler incelendiğinde ise oradaki isyanlar, Osmanlı İmparatorluğu’ndan farklı olarak devlet veya rejim değişikliği talebi ile ilişkindir. Bu sebeple Batı’da vergiye karşı gösterilen toplumsal tepkiler sonucunda Osmanlı İmparatorluğu’ndan farklı olarak büyük toplumsal dönüşümler yaşanmış, yeni devlet ve yeni demokratik kurumlar doğmuştur.

Anahtar Kelimeler

vergi, vergi isyanları, toplumsal dönüşüm, Kamusal Cebir

PROMINENT TAX REVOLTS IN THE HISTORICAL DEVELOPMENT PROCESS OF TAXATION

Öz

Tax is as old as human history. Taxes have been collected by various public authorities for a long time. Although taxes were initially collected under the name of gift-donation, they began to be collected by public power over time. Taxpayers with reduced incomes naturally show reluctance towards these taxes. Increasing mismanagement, treasury revenue collection, the emergence of tax collector classes and bad attitudes in the episodes of history have caused tax payers to show active and passive resistance in different periods. The tax revolts that came to the fore in the historical development of taxation were evaluated in the Ottoman Empire, the United Kingdom, France and the United States of America. The main reason for choosing these countries is the size of the effect of tax riots on the social transformation process. It is quite interesting in terms of the findings. Mass uprising against taxation in the Ottoman Empire resulted in the revolt of the masses due to the demand for regime change or as a reaction to the bad attitudes of the administrators, The Ottoman subjects belonging to agrarian social strata, who were burdened with taxes, revolted against the pressure and misbehaviors of the renter tax-collecting classes. When the Western States are examined, it is seen that the uprising were related to the demand for state or regime change, unlike the Ottoman Empire, in the rebellions there. For this reason, as a result of the social reactions against taxation in the West, great social transformations were experienced, and a new state and new democratic institutions were born.

Anahtar Kelimeler

Tax, Tax Revolts, Social Transformation, Public Power

Kaynakça

• Adams, R. (1981). Tax rates and tax collections: the basic analytics of Khaldun-Laffer curves. Public Finance Quarterly, 9(4), 415-430.
• Ağdemir, Z. (2018). Montesqiue ve Rousseau’da vergiler: Kısa bir giriş. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi İİBF Dergisi, 2(1), 06-23.
• Ağdemir, Z. (2017). XVI. Yy. Fransa’sında vergiler ve vergi isyanları. Ömer Halisdemir Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, 10(2), 141-157.
• Aktan, C, C., Dileyici, D., & Saraç, Ö. (2002). Osmanlı tarihinde vergi isyanları I. Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, 7(2), 1-20.
• Altunel, M. (2011). Sivil itaatsizlik ve Mohandas K. Gandhi. TBB Dergisi, 93, 443-458.
• Birecikli, İ, B. (2011). Amerika’nın kuruluşu ve ABD-Avrupa ilişkileri (1776-1876). History Studies, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 81-103.
• Buluş A. (2010). Vergi toplamanın özerkleştirilmesinin vergi toplamanın etkinliğine katkısı: İltizam sistemi ile bir mukayese. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19), 81 – 120.
• Burg, D. (2004). A world history of tax rebellions. London-New York: Routledge.
• Burg, D, (2007). The American revolution. New York: Infobase Publishing.
• Canbay, T., & Gerger, G. (2012). Batı’da bütçe hakkının gelişiminin toplumsal yapının değişimi üzerindeki etkileri. Mali Sosyoloji Üzerine Denemeler, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No:418.
• Çetin, H. (2018). Osmanlı Devleti’nde Meydana Gelen Ayaklanmalar. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 10(1), 18-34.
• Dönmez, R. (2009). Kamu Maliyesi. N. Varcan ve T. Çakır (Eds). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Durdu, M. (2018). Sivil itaatsizlik kavramı ve vergi itaatsizliği. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26(2), 255-290.
• Dünya Gazetesi. (2019). https://www.dunya.com/dunya/fransada-sari-yelekliler-sokaklarda-haberi-447537. Erişim Tarihi: 12. 02. 2022.
• Gök, K. (2007). Vergi direncinin gelişimi. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, 12(1), 143-163.
• Gökbunar, A, R. (2004). Atçalı Kel Mehmed ayaklanması: Vergiye farklı bir başkaldırı örneği. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 11(1), 27-33.
• Gökbunar, A, R. (2006). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e mali sistemdeki değişimlerin toplumlar üzerindeki etkisi. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(2), 177-203.
• Gökbunar, A, R. (2007). Celali ayaklanmalarının maliye tarihi açısından değerlendirilmesi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 14(1), 1-24.
• Gökbunar, R, Gökbunar, A., & Uğur, A. (2010). 17. yy’da Osmanlı Devleti ve Batı Avrupa Devletleri’nde mali yapı üzerine savaşların etkileri. Maliye Dergisi, 159, 70-87.
• Gökbunar, A, R., & Uğur, A. (2012). Batı Avrupa ve Osmanlı Devleti’nde meydana gelen ayaklanmalarda vergilemenin etkisi. Mali Sosyoloji Üzerine Denemeler, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No:418.
• Grossman, H, I. (1995). Robin Hood and the redistribution of property income. European Journal of Political Economy, (11), 399-410.
• Gürkan, C., & Karahanoğulları, Y. (2013). Vergi devletine kurumsal yaklaşımlar. Maliye Dergisi, 163, 1-26.
• Haydanlı, M. (2015). Sosyolojik yaklaşımla vergi yükü üzerindeki kültürel ve politik etmenler:Tarihselliği bağlamında Türkiye analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış YL Tezi.
• Kasım, E. (2016). 1862 Tarihli Tuz Nizamnamesi ve Önemi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3(7), 2-30.
• Kocaoğlu, B. (2016). Osmanlı’da cizye vergisi ve itfaiye çalışmaları. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 155-167, Ekim.
• Köktaş, M., & Gölçek, A. (2016). Geçmişten günümüze Türkiye’de vergi algısı. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, CİEP Özel Sayısı, 387-395.
• Mayton, D. (2001). Gandhi as peacebuilder: The social psychology of Satyagraha. Christie, D. J., Wagner, R. V., & Winter, D. A. (Eds.). Peace, conflict, and violence: Peace psychology for the 21st Century. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall.
• Neurisse, A. (1998). Akdenizde gelir vergisi arkeolojisi. (Çev. Z. S. Önen). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(2), 3-7.
• Oates, W. E. (1981). On Local Finance and the Tiebout Model. The American Economic Review, 71(2), Papers and Proceedings of the Ninety-Third Annual Meeting of the American Economic Association, 93-98.
• Özmen, İ. (2018). Bitmeyen kavga: vergi, vergide bir pasif direnç örneği Henry Thoreau. Sosyoekonomi Dergisi, 26 (36), 161- 177.
• Pamuk, Ş. (2015). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İletişim Yayınları.
• Passant J. (2016). Tax and the forgotten classes: From the Magna Carta to the English revolution. Australasian Accounting, Business and Finance, 10(3), 67-88.
• Tüfekçi, K, A. (2010). Geçmişten günümüze kadar vergiye karşı bireysel ve toplumsal tepkiler. Karadeniz Teknik Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış YL Tezi.
• Üzeltürk, H. (2017). Vergilerin kanuniliği- kanunların meşruluğu- yüzyılların serüveni”, http://www.maliyesempozyumu.org/wp-content/uploads/2017/10/Maliye Sempozyumu_25_117_140.pdf, Erişim Tarihi: 17. 12. 2018.
• Yereli, A. B., & Ata, Y. (2011). Vergi adaletine ulaşma yöntemleri çerçevesinde fayda ilkesinin teorik açıdan değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, 161, 21-32.