ADALET PARTİSİ’NİN İPTAL DAVALARI ÇERÇEVESİNDE 1961 ANAYASASI’NA YAKLAŞIMI (1963-1964)

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 49 - 66, 29.12.2022

Mustafa Mert Alpbaz

Öz

27 Mayıs 1960 darbesi ile iktidarına son verilen ve kapatılan Demokrat Parti’nin (DP) seçmenlerine yönelen partilerden birisi olan Adalet Partisi (AP), dönemin koşulları gereği DP’den farklı olduğunu göstermeye dönük bir siyaset izlemiştir. DP’nin darbeyi gerçekleştirenler tarafından dikta idaresi kurmakla suçlanması karşısında AP, hak ve özgürlükleri savunmuş, 1961 Anayasası’na karşı olmakla birlikte bu eğilimini açıkça ortaya koyamamıştır. Bu Anayasanın oluşturduğu kurumlardan biri olan Anayasa Mahkemesi’ne başta hukuk devleti, hakimlik teminatı ve mahkemelerin bağımsızlığı ile ilgili olmak üzere çeşitli konularda iptal davaları açan AP, 1961 Anayasası ile yürürlükteki mevzuatın uyumlaştırılması için faaliyet göstermiştir. AP, Anayasa yargısına sıcak bakmayan bir anlayışa sahip olmasına rağmen bir ölçüde koşulların zorlamasıyla Anayasa Mahkemesi’ne sıkça başvurmuştur.

Anahtar Kelimeler

Adalet Partisi, 1961 Anayasası, Temel Hak ve Özgürlükler, Anayasa Mahkemesi, 27 Mayıs 1960 Darbesi

THE JUSTICE PARTY'S APPROACH TO 1961 CONSTITUTION WITHIN THE FRAME OF ACTIONS FOR ANNULMENT (1963-1964)

Öz

The Justice Party (AP) which is one of the parties that appeal to the voters of the Democratic Party (DP) whose power was ended and closed with the coup of 27 May 1960. Due to the conditions of the period, AP followed a policy aimed at showing that it was a different party from the DP. In the face of the DP's accusation of establishing a dictatorship by those who carried out the coup, the AP defended rights and freedoms. Although AP was against the 1961 Constitution, it could not obviously reveal this tendency. AP brought annulment actions on the Constitutional Court which is one of the institutions formed by this Constitution. Actions regarding various issues especially on the rule of law, legal guarantee of judges, and the independence of the courts. So, AP worked for the harmonization of the 1961 Constitution with the current legislation. Although AP has a perspective that does not take kindly to constitutional judiciary, it has frequently applied to the Constitutional Court, to some extent forced by the circumstances.

Anahtar Kelimeler

Justice Party, 1961 Constitution, Basic Rights and Freedoms, Constitutional Court, May 27, 1960 Coup

Kaynakça

• Adalet Partisi (1961a). Adalet Partisi Proğram (Prensip Maddeleri), Ankara.
• Adalet Partisi (1961b). Adalet Partisi Seçim Beyannamesi 1961, b.y.y.
• Adalet Partisi (1963a). Genel Kurula İncelenmek Üzere Sunulan Adalet Partisinin Ana Görüşü, İzmir.
• Adalet Partisi (1963b). Milli Hâkimiyet Mücadelesinde Adalet Partisi. Ankara.
• Adalet Partisi (1964a). Adalet Partisi Tüzük ve Program 27-29/11/1964 Tarihinde A.P. İkinci Büyük Kongresi Tarafından Kabul Olunmuştur. Ankara.
• Adalet Partisi (1964b). Davamız Anayasamızı Kimlere Karşı Savunuyoruz. Ankara.
• Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi (AMKD), S. 1, 28.08.1962-31.12.1963.
• Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi, S. 2.
• Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi, S. 3.
• Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi, S. 4.
• Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi, S. 5.
• Arslan, M. (2021). Süleyman Demirel. 3. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Başgil, A.F. (2014). 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri. (Çev: C. Aydın). 6. Baskı, İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Bilgiç, S. (2007). Hatıralarım, 3. Baskı. Ankara: Akasya Kitap.
• Birand, M.A. & Dündar, C. & Çaplı, B. (2007). Demirkırat Bir Demokrasinin Doğuşu, 16. Baskı, İstanbul: Doğan Kitap.
• Bozbeyli, F. (2009). Yalnız Demokrat Ferruh Bozbeyli Kitabı. (Haz. İ. Dağı, F. Uğur). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Bozbeyli, F. (2013). Alaca Siyaset. İstanbul: Bilsam Yayınları.
• Cizre, Ü. (2002). AP-Ordu İlişkileri Bir İkilemin Anatomisi. 2. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demir, D.C., (2017). Altmışlı Yıllarda Merkez Sağ: Demirkırat’tan Adalet Partisi’ne Merkez Sağın Sancılı Serüveni. Türkiye’nin 1960’lı Yılları. (Haz. M. K. Kaynar). İstanbul: İletişim Yayınları, 483-517.
• Demirel, T. (2021). Adalet Partisi İdeoloji ve Politika, 4. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Durmuş, M. (2021). 1960 Darbesi’nde Cemal Madanoğlu’nun Rolü. İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık A.Ş.
• Düşünen Adam Haftalık Tarafsız Siyasi Mecmua, Y. 1, (5), 03.02.1961.
• Düşünen Adam Haftalık Tarafsız Siyasi Mecmua, Y. 1, (6), 10.02.1961.
• Düşünen Adam Haftalık Tarafsız Siyasi Mecmua, Y. 1, (7), 17.02.1961.
• Evliyaoğlu, G. (6 Eylül 1961). Adalet Partisi yapacak 27 Mayıs’ın İdealizmini. Düşünen Adam Haftalık Tarafsız Siyasi Mecmua, Y. 1, II (36), Beş.
• Fedayi, C. (2019). Adalet Partisi’nin Birinci Dönemi: 1961-1971. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 16(57), 123-150.
• Işık, İ. (2007). Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi, 4. Cilt. 2. Baskı, Ankara: Elvan Yayınları.
• Kalpakçıoğlu, Ö. (1968). İkinci Cumhuriyetin Üç Başbakanı ve Olaylar… I. Cilt. Ankara: Nüve Matbaası.
• Kaya, G. (2012). Toplumsal Değişme Sürecinde Siyaset ve Özgürlükler Cumhuriyet Halk Partisi ve Adalet Partisi Üzerine Bir İncelme. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Korkud, R. & İkiz, N. (1962). Adalet Partisi Portreler ve Fikirler. Ankara: Adalet Partisi Genel Merkezi Yayınları.
• Odabaşı, L. (2017). Ragıp Gümüşpala. Türkiye’nin 1960’lı Yılları. (Haz. M. K. Kaynar). İstanbul: İletişim Yayınları, 519-528.
• Önder, T. (2009). Ali Fuad Başgil. Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Cilt 5 Muhafazakârlık. (Haz. T. Bora & M. Gültekingil & A. Çiğdem). 4. Baskı: İstanbul, 291-301.
• Öztan, B & Ataman Çelik, Z. (2017). 27 Mayıs’ın Gölgesinde Bir Albay: Talat Aydemir’in Darbe Girişimleri. Türkiye’nin 1960’lı Yılları. (Haz. M. K. Kaynar). İstanbul: İletişim Yayınları, 155-177.
• Öztürk, K. (1966). İzahlı, Gerekçeli, Anabelgeli ve Maddelere Göre Tasnifli Bütün Tutanakları ile Türkiye Cumhuriyeti Anayasası C. III (Md. 76-157). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 1, Cilt: 6, Toplantı: 1, Yüzdokuzuncu Birleşim, 05.07.1962 Perşembe.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 1, Toplantı: 2, Cilt 16, Altmışyedinci Birleşim, 05.04.1963 Cuma.
• Poyraz, V. (2008). Bir Cumhuriyet Valisinin Anıları. İstanbul: Bizim Kitaplar.
• Son Havadis, Y. 12, (697), 16.07.1962.
• Son Havadis, Y. 12, (699), 18.07.1962.
• Tanör, B. (2016). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. 27. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• TBMM (2010). TBMM Albümü 1920-2010 2. Cilt 1950-1980. 2. Baskı. Ankara: TBMM Yayınları.
• Toker, M. (25.03.1964). DP Gibi Bir Parti. Akis Haftalık Aktüalite Mecmuası, Y. 10, XXIX (510), 7.
• Toker, M. (1998). Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları 1944 1973 Yarı Silahlı Yarı Külahlı Bir Ara Rejim 1960-1961. 3. Baskı. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Tuncer, E. (2003). Osmanlı’dan Günümüze Seçimler. Ankara: TESAV Toplumsal Ekonomik Sosyal Araştırmalar Vakfı. Turhan, S. (2018). Adalet Partisi İçerisinde Bir Muhalif: Sadettin Bilgiç. İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık. Vatan, Y. 22, (6919), 03.10.1961. Yalta, B. (2020). Bir Darbeci Subayın Hatıraları 27 Mayıs 1960-22 Şubat 1962-21 Mayıs 1963. (Haz. E. Çiftci). İstanbul: Kronik Kitap. Ziya Gökalp (2014). Türkçülüğün Esasları. (Haz. Dr. Salim Çonoğlu). 6. Baskı. İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.