An Analysis of the Two Translations of Seyyid Yahyâ-yi Shirvani’s Two Manzums on Hz. Ali in the Line of Gideon Toury’s Reach-Oriented Theory

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 59, 120 - 157, 30.12.2024

Güngör Levent Menteşe

https://doi.org/10.32330/nusha.1543051

Öz

Translation is a process that arises from the existence of humankind and mutual communication and interaction. It is an indispensable activity that facilitates understanding and smooth communication between people living in different societies. Regardless of the language in which source texts created for literary or material purposes are written, they have been made accessible to humanity through translation and presented to society in the form of target texts.
This study aims to analyze two literary poems by the mystic, writer, and poet Seyyid Yahyâ-yi Shirvani, who systematized the Khalwatiyya order and significantly contributed to its spread: “Menâqıb-ı Ameeru’l-Mu’minen Ali Keremallahu Wajhahu” and “lahu ayzan.” The analysis will be conducted in light of translation scholar Gideon Toury's norms in the context of target-oriented translation studies, focusing on how the source language and culture are conveyed to the target audience.
For this purpose, Shirvani’s first poem consists of thirty and the second of twenty-six couplets, which will be examined according to Gideon Toury's descriptive translation norms. Information will be provided about the strategies employed in the translations. By presenting concrete examples from the target texts within the framework of “preliminary norms,” “pre-process norms,” and “translation process norms” proposed by target-oriented translation theory, the study seeks to determine whether the translation leans more towards the “adequacy” pole or the “acceptability” pole.
Data regarding the author, source texts, and translators have been gathered from libraries, internet databases, and works written in this field. As a result of the study, it has been determined that the translators employed a target-oriented translation method in their works.

Anahtar Kelimeler

Translation, translation norms, adequacy, acceptability, Gideon Toury, Menâqıb-ı Ameeru’l-Mu’minen Ali Keremallahu Wajhahu” and “lahu ‎ayzan., Yahyâ-yi Shirvani.‎

GİDEON TOURY’NİN EREK ODAKLI KURAMI DOĞRULTUSUNDA SEYYİD YAHYÂ-Yİ ŞİRVȂNÎ’NİN HZ. ALİ’YLE İLGİLİ OLARAK KALEME ALDIĞI İKİ MANZUMESİNİN, TÜRKÇEYE YAPILMIŞ İKİ ÇEVİRİSİNİN İNCELENMESİ

Öz

Çeviri, insanoğlunun varoluşu ve karşılıklı iletişimi-etkileşimi sonucu ortaya çıkmış olan bir süreçtir. Çeviri, farklı toplumlarda yaşayan insanların birbirlerini anlamalarına ve birbirleriyle rahatlıkla anlaşabilmelerine kolaylık sağlayan vazgeçilmez bir etkinliktir. Edebî ya da maddi amaçlarla oluşturulmuş olan kaynak metinler hangi dilde yazılmış olursa olsun, çeviri sayesinde insanlığa kazandırılmış ve erek metinler ile toplumun hizmetine sunulmuştur. Bu çalışmada Halvetî tarikatını sistemleştirerek birçok halife yetiştiren ve bu tarikatın yayılmasında oldukça etkisi olan mutasavvıf, yazar ve şair Seyyid Yahyâ Şirvânî’nin “Menâkıb-ı Emîrü'l-mü'minîn Alî Kerema’llâhu vechehû” ve “lehu eyzan” başlıklı edebî iki manzumesinin incelenmesi ve bu manzumeleri çeviribilimci Gideon Toury’nin erek odaklı çeviribilim kuramının öngördüğü normlar ışığında kaynak dil ve kaynak kültürün erek kitleye nasıl aktarıldığının irdelenmesi amaç edilmiştir. Bu amaçla Şirvânî’nin ilki otuz, ikincisi yirmi altı beyitten oluşan bu iki kasidesi, Gideon Toury’in Betimleyici Çeviri Araştırmaları çeviri normları doğrultusunda ele alınmış olup çevirilerde uygulanan stratejiler hakkında bilgi verilmiştir. Erek odaklı çeviribilim kuramının öne sürdüğü “öncül normlar”, “süreç öncesi normlar” ve “çeviri süreci normları” bağlamında erek metinlerden somut örnekler verilerek çevirinin “yeterlilik” kutbuna mı yoksa “kabul edilebilirlik” kutbuna mı daha yakın olduğu belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada, yazar, kaynak metin ve çevirmenler hakkında veri toplamak amacıyla kütüphanelerden, internet veri tabanları, bu sahada kaleme alınmış eserlerden faydalanılmıştır. Çalışmanın neticesinde çevirmenlerin eserlerinde, erek odaklı bir çeviri yöntemini kullandıkları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çeviri, çeviri normları, yeterlilik, kabul edilebilirlik, Toury, Menâkib-i Emîrü’l-mü’minîn Alî ‎Kerema’llâhu vechehû, Yahyâ-yi Şirvânî.‎

Kaynakça

• Abdurrahman-i Câmî (1980). Nefehâtu’l-Uns. Haz. Lamî Çelebî. İstanbul: Emek Matbaası.
• Almaz, H. (2007). Bakü’den Anadolu’ya Yansıyan Işık. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Bengi Öner, I. (1995). “Çeviribilimde Bireysel Kuramlardan Geniş Ölçekli Bir Bakış Açısına Doğru”. Çeviri Kuramı Üstüne Söylemler. Haz. Mehmet Rifat. İstanbul: Düzlem Yayınları.
• Ece, A. (2010). “Söyleşi”. Ç.N. Çeviri Edebiyatı. İstanbul: Komşu Yayınları. S. (12-13), s. 33-39.
• Ersoy, H. (2012). Kavram, Kuram ve Süreç Açısından Tercüme Etkinliği. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Cemâleddîn Mahmûd el- Hulvî (2013). Lemezât-ı Hulviyye. Haz. Mehmet Serhân Tayşi. İstanbul: Semarkand. https://dralmaz.wordpress.com/ adresinden erişilmiştir. (Erişim tarihi: 30.09.2024).
• Karadağ, A. Banu; Tellioğlu, B. (2015). “Çeviribilimde Yeni Evrenselcilik: Meslek Etiğinin Yükselişi”. Rumilide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S. (3), s. 90-100.
• Levent Menteşe, G. (2019). “Seyyid Yahyâ-yi Şirvani ve Kıssâ-i Mansûr”. Doğu Araştırmaları. 2019 (2), s. 24-35.
• Levent Menteşe, G. (2020). “Seyyid Yahyâ-yi Şirvani ve Eserleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Doğu Araştırmaları. 2020 (1), s. 22-52.
• Manisa Muradiye Kütüphanesi, 45 Hk 2906, Fî salavâtü-n Nebî, yz., yp. 194a/1.
• Muhammed Ali Terbiyet (1314 hş.). “Seyyid Yahyâ Şirvânî”, Danişmendân-i Azerbaycan, Tahran: Matbaa-i Meclis.
• Öner, I. Bengi (2001). Çeviri Kuramlarını Düşünürken, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Rifat, M. (2017). Çeviri Seçkisi, I. İstanbul: Sel Yayınları.
• Robinson, Douglas (2019). Nasıl Çevirmen Olunur. (S. Gürses, Çev.) İstanbul: Çeviribilim Yayınları.
• Sadık Vicdanî (1995). “Seyyid Yahyâ Şirvânî”, Tomâr-ı Turuk- ı Aliyye’den Tarikatlar ve Silsileleri. Haz. İrfan Gündüz. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• T. Gürçağlar, Ş. (2005). Kapılar Çeviri Tarihine Yaklaşımlar. İstanbul: Scala Yayıncılık.
• Taş, S. (2019), “Çeviribilimde İkili Karşıtlıkları Yeniden Değerlendirmek: Çevirmenin “Görünürlüğü”/“Görünmezliği” ve “Yerlileştirme”/“Yabancılaştırma”, Nüsha, 12 (38), s. 94- 121.
• Tatçı, M.; Akdemir, Ü. (2022). Pîr-i Halvetî Seyyid Yahyâ-yı Şirvânî Manzum Eserler. İstanbul: H Yayınları.
• Taşköprüzâde Ahmed (1853). Şakâiku’n-Nu’mâniyye. Haz. Edirneli Mehmed Mecdî. İstanbul: Daru’t-Tıbaatu’l-amire.
• Tatçı, M.; Akdemir, Ü. (2022), Pîr-i Halvetî Seyyid Yahyâ-yı Şirvânî Kitabı, İstanbul: H Yayınları.
• Toury, G. (1995). Descriptive Translation Studies- and beyond, Amsterdam and Philadelphia, PA: John Benjamins.
• Toury, G. (2012). Descriîtive Translation Studies- and beyond, (2. yenilenmiş b.), Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins B.V.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yahyâ-yi Şirvânî. Fî salavâtü-n Nebî. Manisa Muradiye Kütüphanesi. 45 Hk 2906.
• Yalçın, P. (2015). Çeviri Stratejileri Kuram ve Uygulama. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Yazıcı, M. (2007). Yazılı Çeviri Edinci. İstanbul: Miltilingual.
• Yıldırım, Ceylan (2015). Amin Maalouf’un Romanlarının Türkçe Çevirileri: Çoğuldizge Kuramı Çerçevesinde Karşılaştırmalı Bir Çözümleme. (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yücel, F. (2016). Çevirinin Tarihi, İstanbul: Çeviribilim Yayınları.