Ankara Devlet Konservatuarınca derlenen Doğu Karadeniz havaları üzerine bir inceleme

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: ISRIS 2025, 722 - 751, 31.07.2025

Ahmet Serdar Yener

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1733352

Öz

Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Türk halk müziğinin derlenmesi ve kayıt altına alınmasına büyük önem verilmiş; bu doğrultuda, çeşitli kişi ve kurumlar tarafından farklı yöntemler kullanılarak derleme çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde derleme faaliyetlerini yürüten en önemli kurumlardan biri, 1937-1952 yılları arasında çalışmalar yapan Ankara Devlet Konservatuarı olmuştur. Söz konusu süreçte, Doğu Karadeniz bölgesinde yer alan Artvin, Rize, Trabzon, Giresun ve Ordu illerinden toplam 553 ezgi derlenmiştir. Bu derlemelerin 151’i 1937 yılında, 297’si 1943 yılında ve 105’i ise 1950 yılında gerçekleştirilmiştir.
Araştırmada, 1937–1952 yılları arasında belli aralıklarla, Ankara Devlet Konservatuarı tarafından Doğu Karadeniz bölgesinde gerçekleştirilen halk müziği derleme çalışmalarının belge temelli olarak incelenmesi amaçlanmış, veri toplama ve analiz sürecinde doküman incelemesi ve literatür taraması yöntemlerinden yararlanılmıştır.
Derleme çalışmaları sırasında kolbastı-metelik, karşılama, horan/horon, yol, âşık, çoban, uzun hava, oturak, kına, seferberlik, fingil ve efilo türleri başta olmak üzere çok çeşitli ezgi ve türlerle karşılaşılmıştır. Bu ezgi/türler öncelikle il bazında sınıflandırılmış, ardından kültürel bölgeler içinde veya arasında ortak olarak kullanılan türler belirlenmiştir. Ayrıca, günümüzde hâlen icra edilen türlerle artık icra edilmeyen türler de tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ankara Devlet Konservatuarı , Halk Müziği Derlemeleri , Doğu Karadeniz. , Türk Halk Müziği

A study on Eastern Black Sea tunes compiled by Ankara State Conservatory

Öz

Following the proclamation of the Republic, the collection and documentation of Turkish folk music became a matter of significant importance. In this context, various individuals and institutions conducted folk music compilation studies using different methods. One of the most prominent institutions engaged in these activities was the Ankara State Conservatory, which carried out such efforts between 1937 and 1952. During this period, a total of 553 melodies were collected from the Eastern Black Sea provinces of Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, and Ordu. Of these, 151 melodies were compiled in 1937, 297 in 1943, and 105 in 1950.
This study aims to examine the folk music compilations conducted by the Ankara State Conservatory in the Eastern Black Sea region between 1937 and 1952, based on archival documents. Document analysis and literature review methods were employed during the data collection and analysis phases. Throughout the compilation process, a wide range of melodies and musical forms were encountered, including kolbastı-metelik, karşılama, horan/horon, yol (travel songs), âşık (minstrel), çoban (shepherd), uzun hava (long tune), oturak, kına (henna night), seferberlik (mobilization), fingil, and efilo. These musical forms were first classified on a provincial basis, followed by an assessment of the types commonly shared across or within cultural regions. Additionally, the study identified which types are still performed today and which ones are no longer in practice.

Anahtar Kelimeler

Ankara State Conservatory , Folk Music Compilation , Eastern Black Sea Region , Turkish Folk Music

Kaynakça

• Arslan, F. (2009). Erken cumhuriyet dönemi Türk mûsîkîsi siyasetinde Necip Asım. Doğu Araştırmaları Dergisi, 3, 35–58.
• Ataman, S. Y. (1991). Atatürk ve Türk musikisi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bartok, B. (1991). Küçük Asya’dan Türk halk musikisi (B. Aksoy, Çev.). Pan Yayıncılık.
• Behar, C. (1998). Kültür ve müzik politikaları: Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinde musiki inkılabı. Yapı Kredi Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş. (2018). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Civelek, O. (2023). HÜADK Folklor Arşivi Derleme Fişleri: Artvin (Çoruh) 1950 dosyası. Sahne ve Müzik, 16, 272–405.
• Çakar, D. (2015). Hacettepe Üniversitesi Ankara Devlet Konservatuvarı (Cebeci’den Beşevler’e). Sahne ve Müzik, 1, 9–34.
• Çaylı, F., Köksal, A., Civelek, O., & Berki, T. (2023). HÜADK Folklor Arşivi Derleme Fişleri: Bayburt 1937. Sahne ve Müzik, 16, 443–463.
• Demireriden, G. G., & Tunakan, B. (2023). HÜADK Folklor Arşivi Derleme Fişleri: Denizli 1938. Sahne ve Müzik, 16, 406–442.
• Günaydın, G. (2023). HÜADK Folklor Arşivi Derleme Fişleri: Çanakkale 1947. Sahne ve Müzik, 16, 229–271.
• Kaplan, A., & Kes, B. (2023). HÜADK Folklor Arşivi Derleme Fişleri: Tunceli 1944. Sahne ve Müzik, 16, 8–166.
• Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayınları.
• Karasar, N. (2016). Bilimsel araştırma yöntemi (26. baskı). Nobel Yayın Dağıtım.
• Kaya, C. V. (2014). Ankara Devlet Konservatuvarı’nın halk müziği alan araştırmaları kataloğu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Kes, B. (2023). HÜADK Folklor Arşivi Derleme Fişleri: Diyarbakır 1938. Sahne ve Müzik, 17, 35–66.
• Kes, B., & Kaplan, A. (2023). HÜADK Folklor Arşivi Derleme Fişleri: İstanbul 1951. Sahne ve Müzik, 16, 167–228.
• Köksal, A. (2023). HÜADK Folklor Arşivi Derleme Fişleri: Samsun-Havza 1943. Sahne ve Müzik, 16, 464–488.
• Köksal, A. (2023). HÜADK Folklor Arşivi Derleme Fişleri: Samsun-Ladik 1943. Sahne ve Müzik, 16, 489–532.
• Kutluk, F. (2018). Cumhuriyet müzik politikalarının halk müziğine yaklaşımı: Bir toplumsal dönüşüm modeli. F. Kutluk (Ed.), Cumhuriyet müzik politikaları (ss. 77–102). H2O Yayınları.
• Lewis, B. (2017). Modern Türkiye’nin doğuşu. Arkadaş Yayınevi.
• Mardin, Ş. (2018). Türk modernleşmesi. İletişim Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2019). Gelenekten geleceğe. Timaş Yayınları.
• Öztürk, O. M. (2016). Millî musiki ütopyası: Halk ruhunu garp fenniyle terkib etmek. F. Kutluk (Ed.), Cumhuriyetin müzik politikaları (ss. 49–76). H2O Yayınları.
• Tarkum, E. (2018). Türk müziği ve Batı müziğinin yapısal özellikleri ve çokseslilik açısından incelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 553–570. https://doi.org/10.26468/trakyasobed.437587
• Tekelioğlu, O. (1996). Kendiliğinden bir sentezin yükselişi: Türkiye’de popüler müziğin tarihsel arka planı. Middle Eastern Studies, 32(2), 194–215.
• Tunakan, M. B. (2023). HÜADK Folklor Arşivi Derleme Fişleri: Aydın 1938. Sahne ve Müzik, 17, 203–263.
• Uçan, A. (2001). Cumhuriyet dönemi müzik eğitimi. MEB Yayınları.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Nitel araştırma yöntemleri (9. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yöre, S., & Gökbudak, Z. S. (2012). Ahmet Adnan Saygun’un çoksesli müzikte ulusalcılığa ilişkin kodları. Bilig, 61, 265–284.
• Yüksel, R. (2020). Erken Cumhuriyet döneminde Halkevleri’nde halk müziği ve Batı müziği beraberliği. Ahenk Müzikoloji Dergisi, 4(1), 1–22.
• Yükselsin, İ. Y. (2015). Bir ‘kültürel aracı’ olarak Muzaffer Sarısözen ve erken Cumhuriyet döneminde ‘Türk halk müziği’nin yeniden inşasındaki rolü. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 14, 77–90. https://doi.org/10.17484/yedi.16407
• Şenel, S. (1999). Cumhuriyet döneminde Türk halk müziği araştırmaları. Folklor/Edebiyat, 17, 99–128. İnternet Kaynakları
• Eskimiyen. (t.y.). Atatürk ve müzik anlayışı. https://eskimiyen.com/ataturk-ve-muzik-anlayisi (Erişim tarihi: 11 Temmuz 2025)
• Mecmuam. (t.y.). Atatürk ve müzik. https://mecmuam.com/yazi/ataturk-muzik (Erişim tarihi: 11 Temmuz 2025)