SİNEMADA DİSTOPYA VE “ŞARKÜTERİ” FİLMİNİN DİSTOPYA KAVRAMI ÇERÇEVESİNDE İNCELENMESİ

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 1, 117 - 125, 25.03.2019

Fatih Set , Fazilet Lekesiz

Öz

Özet

Bu çalışmanın önemi
distopya kavramının tanımlanması ve bunun sinemaya nasıl yansıdığının
incelenmesidir. Distopya kavramının daha derinlemesine açıklanabilmesi için
çalışmada ütopya kavramı da incelenmiş ve açıklanmaya çalışılmıştır. Ütopya
kavramının bir anti-tezi olarak ortaya çıkan distopya kavramı edebi bir tür
olarak ortaya çıkmıştır. Distopyalar toplumsal ve siyasal eleştirilere odaklanmış ve bu konu
üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Karşı ütopya olarak tanımlansa da
distopyanın işleyişi ütopyalardan bağımsız değildir. Distopya ütopyadan doğarak
ütopyayla birlikte işlenmektedir. Bu çalışmada da distopya kavramının anlaşılması
için ütopya kavramından, nasıl ortaya çıktığından ve ilk ütopya örneklerinden
bahsedilmiştir. Çalışma kapsamında distopya kavramının edebiyat ve sinemayla
olan ilişkisinden de bahsedilip Jean-Pierre Jeunet’in 1991 tarihli Şarküteri (Delicatessen) filmi bu
bağlamda değerlendirilecektir. Edebi bir tür olarak ortaya çıkan distopyalar
Orwell, Huxley, Bradbury gibi yazarların yapıtlarıyla en iyi örneklerini
vermiştir. Edebiyatta olduğu gibi mimaride, resimde, sinemada da örnekleri olan
distopyaları bu çalışmada sınırlandırarak edebiyattaki yansımalarından (ilk olarak edebiyat alanında ortaya
çıkmasından dolayı) ve asıl olarak sinemadaki örneklerinden bahsedilmiştir.
Çalışmanın önemi, geleceğin kötü bir betimlemesi olan distopyaların günlük
yaşantımızdan yola çıkarak sinemada gerçeğe yaklaşan örneklerinin varlığıdır.  Çalışmada literatür taraması yöntemi
kullanılmış olup konu ile ilgili diğer çalışmalardan da faydalanılmıştır.

Anahtar Sözcükler: Ütopya, Distopya,
Edebiyat, Sinema, Şarküteri (Delicatessen) Filmi

Abstract

The importance of this
study is to define the concept of dystopia and to examine how it effect on
cinema. In order to explain the concept of dystopia deeply, the concept of
utopia has been studied and explained. The concept of dystopia, which emerged
as an anti-thesis of the concept of utopia, emerged as a literary genre.
Dystopias have focused on social and political criticism and many studies have
been carried out on this subject. Although it is defined as the opposite
utopia, the operation of the dystopia is not independent of the utopias.
Dystopia emerges from the utopia with utopia. In this study, it is mentioned
about utopia concept, how it emerged and examples of first utopia to understand
the concept of dystopia. In this context, the relationship between the concept
of dystopia and literature and cinema will be mentioned. The film of
Jean-Pierre Jeunet's 1991 film em Delicatessen Çalışma will be evaluated in
this context. Dystopias, which emerged as a literary genre, gave the best
examples of the works of the writers such as Orwell, Huxley and Bradbury. As in
literature, it was mentioned about the reflections in literature (because of
its emergence in the field of literature) and its examples in the cinema as
limiting the dystopias in this study. The importance of the study is the
existence of the dystopias, which are a bad description of the future, which
come close to reality in cinema based on our daily life. The literature review
method was used in the study and other studies related to the subject were also
used.

Keywords: Utopia, Dystopia, Literature, Cinema,
Delicatessen Film

Anahtar Kelimeler

Ütopya, Distopya, Edebiyat, Sinema, Film

Kaynakça

• Akkoyun, T. (2016). Ütopya/Distopya. Ankara: Kurgu Kültür Merkezi Yayınları.
• Alsayyad, N. (2006). Cinematic Urbanism: A History of the Modern from Reel to Real. New York: Routledge.
• Altınkaya, M. (2016). Frankfurt Okulu’nun (Aydınlanma Eleştirisi) Penceresinden: ‘The Road’, ‘Snowpiercer’, ‘Cloud Atlas’ Filmleri Özelinde Distopyalar. Sine Filozofi Dergisi,1(1), 85-112.
• Ayyıldız, S. ve Müştak, S. (2016). Sinema-Mimarlık Arakesitinde Siberpunk ve Ada Filmi Üzerinden Eleştirel Bir Yaklaşım, Kocaeli Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Dergisi, 1(1), 127-142.
• Basmacı, A. (2014). Edebiyat ve Sinemadaki Distopya. Fraktal Dergisi, (1), 46-49.
• Çalğıcı, P. (2013). Çevre Psikolojisi Kavramlarıyla Bir Filmin Analizi: THX 1138. İzmir: İzmir Teknoloji Üniversitesi.
• Çelik, E. (2015). Distopik Romanlarda Toplumsal Kurgu, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 18(1), 57-79.
• Çetintaş, S. (2018). Değerler Bağlamında Cumhuriyet Döneminde Ütopya Olarak Nitelendirilen Eserlere Sosyolojik Bir Yaklaşım. Balıkesir Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
• Dumlu, H. (2014). Thomas More’un Ütopya’sında Adalet Kavrayışı. Ege Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Tarihi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Fromm, E. (2001). İtaatsizlik Üzerine, Ayşe Sayın (Çev.). İstanbul: Kariyer Yayıncılık.
• Kayhan, İ. (2018). Ütopyalarda Sosyal Yaşam ve Eğitim. Atatürk Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı Felsefe Grubu Eğitimi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• Kumar, K. (2006). Modern Zamanlarda Ütopya ve Karşı Ütopya. İstanbul: Kalkedon Yayınevi.
• Kurtyılmaz, D. (2014). Ütopyalar ve Karşı-Ütopyalar Bağlamında Modern Felsefi Düşünce ve Eleştirisi. Uludağ Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimler Ana Bilim Dalı Felsefe Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Bursa.
• Kütükcü, H. (2012). Orwell Romanlarının Distopik Dünyasında Propaganda: ‘Daralma’, ‘Hayvan Çiftliği’ ve ‘1984’ Romanlarının İncelenmesi, Genel Kurmay Başkanlığı Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Müdürlüğü Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Mennel, B. (2008). Cities and Cinema. New York: Routledge.
• Müftüoğlu, M. (2015). Gündelik Hayatta Totalitarizm: George Orwell’ın 1984 Adlı Distopya Romanında İdeal Toplum Tasavvurları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 44, 179-189.
• Roloff, B. ve Seeblen, G. (1995). Ütopik Sinema Bilim-Kurgu Sinemasının Tarihi ve Mitolojisi, V. Atayman (Çev.). İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Ryan, M. ve Kellner, D. (2010). Politik Kamera-Çağdaş Hollywood Sinemasının İdeolojisi ve Politikası, Elif Özsayar, (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sucu, İ. (2011). Gözetim Toplumunun Karşı Ütopya Yüzü: İktidar Güçleri ve Ötekiler, Atatürk İletişim Dergisi, 2, 125-140.
• Topçu, Y. (2010). Hollywood’a Yeniden Bakmak. Ankara: De Ki Yayınları.
• Tong, B. , (2004). Distopik Bilim-Kurgu Filmlerinde Mekân Çözümlemeleri (1980-2000). İstanbul Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Türeli, İ. (2001). Sinema ve Kentsel Mekânın Dönüşümü. Arradamento Mimarlık, (11), 68-72.
• Ülker, Ş. (2011). Mimarlık ve Sinema Ortak Alanında Zamansallık ve Gelecek Mekânları. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Vural, E. (2011). Ütopya ve Distopyalarda Sosyal Kontrol. Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Westin, A.F. (1970). Privacy and Freedom. New York: Atheneum.