A current evaluation of the economic gains and losses arising from the strait crossings according to the value of 1 gold Franc determined by Türkiye

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 30 - 45, 23.03.2025

Altuğ Yenginar

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1352353

Öz

Today, over 90% of world trade is conducted by sea. As one of the world's busiest sea routes, the Turkish Straits are significant for world trade. In 2021, approximately 39 thousand ships passed through the Istanbul Strait and 44 thousand ships passed through the Çanakkale Strait. Approximately 60% of these vessels made non-stop transit. According to the principles of the Montreux Convention on the Straits, Türkiye has the right to collect fees in Gold Francs from these vessels transiting through its straits. The purpose of this study is to determine the real value of 1 Gold Franc, which is taken as the basis for determining the lighthouse and pilotage services fees collected from the ships that pass through the Turkish Straits without stopping, compared to the value determined by Türkiye in the ten-year period between 2012-2021, and to determine the economic gains and losses arising from the fee collection of these services. The value of 1 Gold Franc was updated after 39 years by Türkiye in 2022 and then in 2023. The study also aims to determine the economic gains and losses arising from the fee collection of the services mentioned in the scope of this update. Between 2012 and 2021, Türkiye set the value of 1 Gold Franc 16.44 times lower on average than its actual value. Türkiye raised the value of 1 Gold Franc by 5.06 times on October 7, 2022, and by 5.48 times on July 1, 2023, compared to the value it kept constant between February 7, 1983, and October 6, 2022. However, the calculations show that Türkiye set the value of 1 Gold Franc 3.87 times lower on October 7, 2022, and 4 times lower on July 1, 2023, compared to its actual value. Between the years 2012-2021, Türkiye lost $4 billion 668 million 574 thousand 227 from lighthouse and pilotage fees collected from the ships passing through the straits without stopping.

Anahtar Kelimeler

Gold Franc, Montreux Covention of the Straits, Strait, Non-Stop Transit, Fees

Türkiye’nin belirlediği 1 altın Frank değerine göre Türk Boğazları geçişlerinden doğan ekonomik kazanım ve kayıplar üzerine güncel bir değerlendirme

Öz

Günümüzde dünya ticaretinin %90’ından fazlası deniz yolu ile yapılmaktadır. Türk Boğazları dünyanın işlek deniz yollarından biri olarak dünya ticareti açısından önem arz etmektedir. 2021 yılında İstanbul Boğazı’ndan yaklaşık 39 bin, Çanakkale Boğazı’ndan ise yaklaşık 44 bin gemi geçiş yapmıştır. Bu gemilerin yaklaşık %60’ı uğraksız geçiş yapmıştır. Türkiye, Montrö Boğazlar Sözleşmesi esaslarına göre boğazlarından geçiş yapan bu gemilerden Altın Frank cinsinden ücret tahsil etme hakkına sahiptir. Bu çalışmanın amacı, Türk Boğazlarından uğraksız geçiş yapan gemilerden tahsil edilen fener ve tahlisiye hizmetleri ücretlerinin belirlenmesinde temel alınan 1 Altın Frank’ın, 2012-2021 yılları arasındaki on yıllık süreçte Türkiye’nin belirlemiş olduğu değerine göre gerçek değerinin belirlenerek, bu hizmetlerin ücret tahsilinden doğan ekonomik kazanım ve kayıpların tespit edilmesidir. Türkiye tarafından 1 Altın Frank’ın değeri 39 yılın ardından 2022 ve sonrasında 2023 yılında güncellenmiştir. Çalışmada, bu güncelleme kapsamında belirtilen hizmetlerin ücret tahsilinden doğan ekonomik kazanım ve kayıpların da belirlenmesi amaçlanmıştır. Türkiye, 2012-2021 yılları arasında 1 Altın Frank’ın değerini olması gereken gerçek değerine göre ortalama 16,44 kat daha düşük belirlemiştir. Türkiye, 1 Altın Frank’ın değerini 7 Şubat 1983-6 Ekim 2022 tarihleri arasında sabit tutuğu değere göre 7 Ekim 2022 tarihinde 5,06, 1 Temmuz 2023 tarihinde ise 5,48 kat artırmıştır. Fakat, yapılan hesaplamalara göre Türkiye 1 Altın Frank’ın değerini olması gereken gerçek değerine göre 7 Ekim 2022 tarihinde 3,87 kat, 1 Temmuz 2023 tarihinde ise 4 kat daha düşük belirlemiştir. Türkiye’nin 2012-2021 yılları arasında boğazlardan uğraksız geçiş yapan gemilerden tahsil ettiği fener ve tahlisiye hizmetleri ücretlerinden 4 milyar 668 milyon 574 bin 227 $ kaybı bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Altın Frank, Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Boğaz, Uğraksız Geçiş, Ücret

Kaynakça

• Anadolu Ajansı. (2023, Mart 4). Türk boğazlarından geçişte ülkeye döviz girişini artıracak tarihi adım atıldı. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turk-bogazlarindan-geciste-ulkeye-doviz-girisini-artiracak-tari hi- adim-atildi-/2919545
• Canpolat, R. (2011, Ocak 19). 10 milyar dolar boğazımıza takıldı. https://www.denizhaber.Net /10-milyar-dolar-bogazimiza-takildi-haber-32471.htm
• Çağa, T. (1982). Gemilerin altın frank esası üzerinden alınan resimlere dair. İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, 3(1-3), 36-39. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/13774
• Çağa, T. (1994). Çanakkale ve İstanbul boğazlarından transit geçen ticaret gemilerinden alınacak resimlere dair, İstanbul Hukuk Mecmuası, 54(1-4), 228. https://dergipark.org.tr/tr/download/ article-file/95967
• Demir, İ. (2016). Montrö Sözleşmesi’ne göre alınan geçiş ücretleri (resim ve harçlar). İstanbul Yayınları.
• Fenerler ve Tahlisiye Ücretleri Tarifesi. (2022). Fenerler ve tahlisiye ücretleri tarifesi. https://www.ki yiemniyeti.gov.tr/userfiles/editör/pdf/fener-ve-tahlisiye-tarifesi-icin-t%C4%B1klay%C4%B1n%C4% B1z.pdf
• Gemi ve Su Araçlarının Tonilatolarını Ölçme Yönetmeliği. (2009, Mart 12). Gemi ve su araçlarının tonilatolarını ölçme yönetmeliği. https://www.resmigazete .gov.tr/ eskiler/2009/03/20090312-1.htm
• Germir, H. N. (2022, Ağustos 26). Denizyolu taşımacılığının önemi ve sektöre yönelik kullandırılan banka kredileri: Türkiye örneği. https://tasam.org/tr-TR/Icerik/70131/denizyolu_tasimaciliginin_onemi _ve_sektore_yon elik_kullandirilan_banka_kredileri_turkiye_ornegi
• Gündüz, A. (2000). Milletlerarası hukuk ve milletlerarası teşkilatlar hakkında temel belgeler. Beta Yayınları.
• Gürpınar, A. N. (2011). Türk Boğazlarından geçiş ücreti altın frank “franc germinal”. Anadolu Nümismatik Bülteni, 16, 16. https://www.vda.org.tr/Portals/0/ duyurular2011/numismatik.pdf
• İnan, Y. (1986). Türk boğazları’nın siyasal ve hukuksal rejimi. Gazi Üniversitesi Yayını.
• Kara, H. (2010). Boğazlarda altın frank uygulaması. http://www.hacikara.com/tr/yayinlar/internet-yayinlari/detay/2/bogazlarda-altin-frank-uygulamasi/#_ftnref1
• Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü. (2013). 2013 yılı faaliyet raporu. https://www.kiyiemniyeti.gov.tr//Data/1/ Files/Document/Documents/aC/bJ/ww/1X/FAAL%C4%B0YET%20RAPORU%202013 %20.pdf
• Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü. (2014). 2014 yılı faaliyet raporu. https://www.kiyiemniyeti.gov. tr// Data/1/Files/Document/Documents/lb/Xr/jH/QK/FAAL%C4%B0YET%20RAPORU%202014.pdf
• Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü. (2015). 2015 yılı faaliyet raporu. https://www.kiyiemniyeti.gov.tr// /Data/1/Files/Document/Documents/l4/93/KE/rP/FAAL%C4B0YET%20RAPORU%202015.pdf
• Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü. (2016). 2016 yılı faaliyet raporu. https://www.kiyiemniyeti.gov.tr// Data/1/Files/Document/Documents/6M/5f/2S/S2/FAAL%C4% B0YET%20RAPORU%202016.pdf
• Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü. (2017). 2017 yılı faaliyet raporu. https://www.kiyiemniyeti.gov.tr// Data/1/Files/Document/Docu ments/Ji/D4/hz/WM/FAAL%C4% B0YET%20RAPORU%202017.pdf
• Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü. (2018). 2018 yılı faaliyet raporu. https://www.kiyiemniyeti.gov.tr/Data/1/ Files/Document/Documents/NT/eO/k9/Fy/2018%20YILI% 20FAAL%C4%B0YET20RAPORU.pdf
• Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü. (2019). 2019 yılı faaliyet raporu. https://www.kiyiemniyeti.gov.tr/Data/1/ Files/Document/Documents/G4/J4/Iz/Gx/2019%20YILI%20FAAL%C4%B0YET%20RAPORU.v19.pdf
• Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü. (2020). 2020 yılı faaliyet raporu. https://www.kiyiemniyeti.gov.tr/Data/1 /Files/Document/Documents/mS/XA/qd/9t/2020%20YILI%20FAAL%C4%B0YET%20RAPORU.v6.pdf
• Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü. (2021). 2021 yılı faaliyet raporu. https://www.kiyiemniyeti.gov.tr/Data/1/ Files/Document/Documents/Vj/Qa/oG/dB/2021%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Faaliyet%20Raporu_V9.pdf
• Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü. (2022). Fener ve tahlisiye ücret tarifesinde değişiklik. https://www.kiyiemniyeti.gov.tr/AnnouncementDetail/340/FENER-VE-TAHLISIYE-UCRET-TARIFE SINDE-DEGISIKLIK
• Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü. (2023). Fener ve tahlisiye ücret tarifesinde değişiklik. https://www. kiyiemniyeti. gov.tr// Data/1/Files/Document/Documents/n5/Gc/R0/W6/fener.pdf
• Kuran, S. (2020). Uluslararası deniz hukuku (6. baskı). Beta Yayınları.
• Montrö Boğazlar Sözleşmesi (1936). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv /3374.pdf
• Önen, M. (2000, Kasım 11-12). Montreux “mukavelenamesinin 2. maddesinde derpiş edilen rüsum ve tekalif”in lahika 1’deki tabloya göre miktarı [Sempozyum]. Marmara Denizi 2000 Sempozyumu, İstanbul.
• Özersay, K. (1999). Türk boğazlarından geçiş rejimi (Tezler dizisi: 6). Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.
• Pazarcı, H. (1989). Uluslararası hukuk dersleri (II. Kitap). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı (2023). Türk boğazları gemi geçiş istatistikleri. https://denizcilikistatistikleri.uab.gov.tr/turk-bogazlari-gemi-gecis-istatistikleri
• T.C. Yargıtay. 20.06.1956 tarihli ve 9/13 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı.
• Tenker, S. (2023, Haziran 26). Türk Boğazları gemi geçiş ücretleri üzerine. https://www.denizcilikdergisi.com/yazarlar/kapt-sedat-tenker/turk-bogazlari-gemi-gecis-ucretleri-uzerine/
• Tulun, T. E. (2020). The montreux convention: a regional and global safety valve. Terazi Yayıncılık.
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (1983). TDI genel müdürlüğü ile hudut ve sahiller sağlık genel müdürlüğüne gönderilen 25 Mart 1983 tarihli talimat yazısı.
• TDK. (2023). Boğaz. https://sozluk.gov.tr/
• Toluner, S. (1996). Milletlerarası hukuk dersleri. Beta Yayınları.
• Türk Boğazları Deniz Trafik Düzeni Tüzüğü. (1998). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin /2.5.981 1860.pdf
• Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Terimleri Sözlüğü. (2012). GRT/GT, T.C. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Yayını, 16, 341. https://www.uab.gov.tr/uploads/pages/kutuphane /a9ed7795d6e394d-5ea04166a902a.pdf
• www.doviz724.com. (2023). Yıllara göre ortalama Amerikan doları kuru fiyatı nedir. https://www.doviz724.com/yillara-gore-ortalama-amerikan-dolari-kuru.html#google_ vignette
• www.investing.com. (2023). GAU/TRY-gram altın Türk Lirası. https://tr.investing.com/currencies/ gau-try-historical-data
• Yaycı, C. (2013). Montrö sözleşmesi hükümleri çerçevesinde altın frank uygulamasına ilişkin tartışmaların değerlendirilmesi, Bilge Strateji, 5(8), 162-163. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bs/issue/3802 /51002
• Yücel, M. B. (2020). Dünyada ve Türkiye’de altın. Maden Teknik ve Arama Genel Müdürlüğü, 2. https://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/bilgi-merkezi/maden-serisi/altin.pdf