Diderot Etkisi Ölçek Geliştirme Çalışması

Yıl 2025, Cilt: 20 Sayı: 3, 975 - 999

Sezen Bozyiğit

Öz

Satın alınan ürünlerin birbirine uyumlu olması ve bütünlük göstermesi nedeni ile yapılan alışveriş alanyazında Diderot etkisi olarak tanımlanmaktadır. Alanyazında Diderot etkisi ile ilgili bir ölçeğe rastlanılmadığı için, bu araştırmanın amacı Diderot etkisini ölçen geçerliği ve güvenirliği kanıtlanmış bir ölçek geliştirmektir. İlk olarak 23 ifadelik bir madde havuzu oluşturulmuş, bu ifadeler alanında uzman sekiz kişiye gönderilmiştir. Gelen geri bildirimler neticesinde 307 kişiden oluşan ilk örnekleme açımlayıcı faktör analizi, 315 kişiden oluşan ikinci örnekleme ise doğrulayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Ölçeğin geçerliği ve güvenirliği ile ilgili analizler yapıldıktan sonra uyum, statü ve bütünlük alt faktörlerinden oluşan 15 ifadelik Diderot etkisi ölçeği elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Diderot Etkisi, Geçerlik, Güvenirlik, Ölçek Geliştirme

Etik Beyan

Bu çalışma 25.04.2024 tarihli ve 2024/40 sayılı Tarsus Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Etik Kurul Onay Belgesi ile bilimsel araştırma ve yayın etiği kurallarına uygun olarak hazırlanmıştır.

Scale Development Study About Diderot Effect

Öz

The Diderot effect, defined as shopping for compatible and integrative products, lacks a specific scale in literature. This study aims to develop a valid and reliable scale to measure the Diderot effect. An initial pool of 23 items was reviewed by eight experts. Following feedback, exploratory factor analysis was applied to the first sample consisting of 307 people and confirmatory factor analysis was applied to the second sample consisting of 315 people. After analyzing the scale's validity and reliability, the Diderot effect scale, composed of 15 statements consisting of the sub-factors of harmony, status, and integrity, was obtained.

Anahtar Kelimeler

Diderot Effect, Validity, Güvenirlik, Ölçek Geliştirme

Kaynakça

• Acar Güvendir, M. (2022). Ölçek geliştirme sürecinde örneklem büyüklüğü. M. Acar Güvendir ve Y. Özer Özkan (Eds.). Tüm yönleriyle ölçek geliştirme süreci içinde (s. 37-50).Pegem Yayımevi
• Akter, S., Arko, N. M. K., & Ashrafi, T. (2024). Hooked by curiosity: The Zeigarnik effect amplifying customer loyalty and brand advocacy through thumb-stopper advertisements. Turkish Journal of Marketing, 9(3), 66-82.https://doi.org/10.30685/tujom.v9i3.196
• Alpar, C. R. (2014). Spor, sağlık ve eğitim bilimlerinden örneklerle Uygulamalı istatistik ve geçerlik-güvenilirlik (3. baskı). Detay Yayıncılık
• Altunışık, R. (2023). Sosyal bilimlerde ölçek geliştirme ve değerlendirme süreci, Sosyal araştırma yöntemleri: Yeni perspektifler kitabı içerisinde (s.225-274), Seçkin Yayınevi.
• Arslan, B., & Bakır, Y. (2023). Diderot etkisinin online kompulsif satın alma davranışına etkisi. Academic Social Resources Journal, 8(53), 3617-3631. http://dx.doi.org/10.29228/ASRJOU
• Aydın, A.E., Marangoz, M. & Fırat, A. (2015). Tüketim kültürü çalışmaları üzerine bir literatür taraması, Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 7(1), s.24.
• Bahçecioğlu, E. H. (2022). Gösterişçi tüketim bağlamında aylak sınıfın dönüşen formunun sosyal medyadaki temsili: Instagram’da ev kadınlarının sunum pratikleri. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (29), 305-339.
• Bearden, W. O., Money, R. B. & Nevins, J.L. (2006). A measure of long-term orientation: development and validation, Journal of the Academy of Marketing Science, 34, 456–67.
• Bitirim Okmeydanı, S. (2023). Tüketim kültüründe Diderot etkisi ve tüketici davranışlarına yansımaları, E. Balkaş Erdoğan, N. Tan Akbulut Ve D. Talih Akkaya (Eds). Pazarlama İletişimi ve Tüketici Davranışları Kuram, Yöntem ve Yeni Yaklaşımları içerisinde (s. 54-95), Eğitim Yayınevi.
• Bocock, R. (2009). Tüketim. Dost Kitabevi.
• Boğa Ö. ve Başçı, A. (2016). Ağızdan ağıza pazarlamanın gösterişçi tüketim üzerine etkisi, Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 12(45), 463-489.
• Can, A. (2017). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi (5. bs.). Pegem Yayımcılık
• Costello, A. B., & Osborne, J. W. (2005). Best practices in exploratory factor analysis: Four recommendations for getting the most from your analysis. Practical Assessment, Research & Evaluation, 10(7), 1-8. https://doi.org/10.7275/jyj1-4868
• Coşkun, R., Altunışık, R., Bayraktaroğlu, S. & Yıldırım, E. (2015). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (SPSS Uygulamalı) 8. baskı, Sakarya.
• Çakaröz, K. M., Kiliç, S., & Civek, F. (2022). Consumer view on the axis of Diderot Effect and unplanned purchase. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 1327-1348. https://doi.org/10.30798/makuiibf.1034930
• Çakır, B. Ç. (2021). Diderot bütünlük etkisi ile kendini gerçekleştirme arasındaki ilişkinin satın alma niyeti üzerindeki etkisine yönelik bir araştırma. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Başkent Üniversitesi.
• Çildir, Ç. & Fettahlıoğlu, H. S. (2022). Genişletilmiş benlikte Diderot etkisi: Bağlamsal bir kavram olarak eşik deneyimlerin brikolaj çalışması ile teorik entegrasyonu, Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 8(58):1552-1567, http://dx.doi.org/10.29228/J OSHAS.66031
• Davis, T., & Gregory, G. (2003). Creating Diderot unities–quest for possible selves?. Journal of Consumer Marketing, 20(1), 44-54. https://doi.org/10.1108/07363760310456946
• Déméné, C., & Marchand, A. (2016). Exploring users’ practices through the use phase of a television to minimise the environmental impact. Journal of Research Consumers, 29, 4-13.
• DeVellis, R. (2017). Scale development: Theory and applications (4th ed.). Sage.
• Ergenekon Arslan, A. (2022). Diderot etkisinin üniversite öğrencilerinin yeni ürün satın alma davranışlarına etkisi, S. Y. Kandır ve İ. D. Ülbeği ( Eds)., Güncel İşletme Yönetimi Çalışmaları III (s. 71-94) , Akademisyen yayınevi, Ankara
• Erkuş, A. (2019). Psikolojide ölçme ve ölçek geliştirme I: Temel kavramlar ve işlemler (4. bs.). Pegem Akademi Yayınları.
• Erkuş, A. (2022). Ölçek geliştirmeye hazırlık. M. Acar Güvendir ve Y. Özer Özkan (Eds.). Tüm yönleriyle ölçek geliştirme süreci içinde (s. 1-25). Pegem Yayımevi
• Gebremedhin, M., Gebrewahd, E., & Stafford, L. K. (2022). Validity and reliability study of clinician attitude towards rural health extension program in Ethiopia: Exploratory and confirmatory factor analysis. BMC Health Services Research, 22(1088),1-10. https://doi.org/10.1186/s12913-022-08470-9
• Ghorbani, H. (2019). Mahalanobis distance and its application for detecting multivariate outliers. Facta Universitatis Series, Mathematics and Informatics, 34(3), 583-595. https://doi.org/10.22190/FUMI1903583G Gümüş, N. (2018). Tüketim çağı. Gazi Kitabevi.
• Gürdin, B. (2020). Zeigarnik ve Diderot etkilerinin yeni ürün alımında tüketiciler üzerindeki etkisi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 151-173.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., & Anderson, R. E. (2014). Multivariate data analysis, Pearson new international edition PDF eBook. Pearson Higher Ed.
• Hair, J.F. Tomas, G. Hult, M. Ringle, C.M. & Sarstedt, M. A. (2017). Primer on partial least square structural equations modeling (PLS-SEM). Sage.
• Henson, R. K., & Roberts, J. K. (2006). Use of exploratory factor analysis in published research: Common errors and some comment on improved practice. Educational and Psychological Measurement, 66(3), 393-416. https://doi.org/10.1177/0013164405282485
• Hinkin, T. R. (2005). Scale development principles and practices. Richard A. Swanson and Elwood F. Holton III (Eds.). Research in organizations: Foundations and methods of inquiry (p.161-179), Berrett-Koehler Publishers.
• İnan Yıldız, F. ve Karadağ, Ö. (2023). İlkokul düzeyinde yapılandırmacılık temelli öykü değerlendirmeye yönelik rubrik geliştirme çalışması. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 11(4), 936-950. https://doi.org/10.16916/aded.1321531
• Kara, Ş. & Diker, E. (2023). Diderot etkisi bağlamında reklamlardaki sembolik tüketimin anlamlandırılması: Televizyon reklamları üzerine bir inceleme. Intermedia International e-Journal, 10(18) 89-111. doi: 10.56133/intermedia.1242983.
• Karagöz, Y. (2019). SPSS, AMOS, and META applied qualitative-quantitative-mixed scientific research methods and publication ethics. Nobel Yayınevi.
• Karagöz, Y., & Kösterelioğlu, İ. (2015). İletişim becerileri değerlendirme ölçeğinin faktör analizi metodu ile geliştirilmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (21),81-98.
• Karakuş, S. Ş., Yıldırım, H., & Büyüköztürk, Ş. (2016). Üç faktörlü yeme ölçeğinin Türk kültürüne uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. TAF Preventive Medicine Bulletin, 15(3), 229-237.
• Karaman, M. (2023). Keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizi: Kavramsal bir çalışma. Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 9(1), 47-63. https://doi.org/10.29131/uiibd.1279602
• Kaya, S. (2018). Türkiye’nin tüketim fonksiyonu: Yapısal kırılmalı zaman serisi analizi (1998-2016), İktisat Politikası Araştırmaları Dergisi, 5(1), 1-34.
• Kılıç, A.F. (2022). Ölçek geliştirme sürecinde açımlayıcı faktör analizi. M. Acar Güvendir ve Y. Özer Özkan (Eds.). Tüm yönleriyle ölçek geliştirme süreci içinde (s. 69-120). Pegem Yayımevi
• Kim, S., Lee, H, & Jin, S. (2024). Development and validation of career sustainability scale for mid-career employees. Frontiers in Psychology, 15, 1-13. doi: 10.3389/fpsyg.2024.1442119
• Korucuk, N. (2024). Examinaioon of Diderot and Zeigarnik effects within the scope of purchasing behavior, 9th International Conference on Business and Economics Studies October 17-19, Erzurum, Turkey.
• Kwak, S. G., & Kim, J. H., (2017). Central limit theorem: The cornerstone of modern statistics. Korean Journal of Anesthesiology, 70(2), 144-156. doi: 10.4097/kjae.2017.70.2.144.
• Kyriazos, T. A., & Stalikas, A. (2018). Applied psychometrics: The steps of scale development and standardization process. Psychology, 9(11), 2531-2560.
• Küçün, N.T. & Erol, K. (2023). Sürdürülebilir tüketime bir darbe olarak Diderot etkisi, Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 9(62):2516-2523. http://dx.doi.org/10.29228/JOS HAS.68585
• Lee, Y., & Ha, J. P. (2024). Development and validation of a scale for acculturation in the context of spectator sports among Asian Americans. Journal of Physical Education & Sport, 24(4),772-781.
• Lynn, M. & Harris, J. (1997), The desire for unique consumer products: A new ındividual differences scale, Psychology & Marketing, 14, 601–16.
• Matore, E. M., Khairani, A. Z., & Adnan, R. (2019). Exploratory factor analysis (EFA) for adversity quotient (AQ) instrument among youth. Journal of Critical Reviews, 6(6), 234-242.http://dx.doi.org/ 10.22159/jcr.06.06.33
• McCracken, G. (2001). Diderot unities and the Diderot effect. Consumption: Critical Concepts In The Social Sciences, 3, 120-135.
• Meydan, C. H. & Şeşen H. (2015). AMOS applications of structural equation modeling. Detay Yayınevi Morey, L (2003). Measuiıng Personality and Psychopathology, John A. Schinka and Wayne F. Velicer (Eds.), Handbook of Psychology Volume 2 Research Methods In Psychology , John Wiley & Sons, Inc.
• Netemeyer, R. G., Bearden, W. & Sharma, S. (2003). Scaling procedures: Issues and applications. Sage Publications.
• Odabaşı, Y. (2019). Tüketim kültürü yetinen toplumdan tüketen topluma, Aura Yayıncılık.
• Orçan, F., (2018). Exploratory and confirmatory factor analysis: Which one to use first?. Journal of Measurement and Evaluation in Education and Psychology, 9(4), 413-421.http://dx.doi.org/ 10.21031/epod.394323
• O'Rourke N. & Hatcher L. (2013). A step-by-step approach to using sas for factor analysis and structural equation modeling 2nd Edition, SAS Institute Özer Özkan, Y. (2022). Ölçek geliştirme sürecinde ön inceleme, maddeleri gözden geçirme ve düzeltme. M. Acar Güvendir ve Y. Özer Özkan (Eds.). Tüm yönleriyle ölçek geliştirme süreci içinde (s. 27-36). Pegem Yayımevi
• Rowley, J. (2014). Designing and using research questionnaires. Management Research Review, 37(3), 308-330. Santos, A., António, N., & Rita, P. (2025). The Diderot effect: A data-driven validation. Journal of Marketing Analytics, 1-17.https://doi.org/10.1057/s41270-024-00371-6
• Song, S., Gonzalez‐Jimenez, H., & Belk, R. W. (2021). Extending Diderot unities: How cosmetic surgery changes consumption. Psychology & Marketing, 38(5), 745-758. https://doi.org/10.1002/mar.21463
• Suárez Álvarez, J., Pedrosa, I., Lozano, L. M., García Cueto, E., Cuesta Izquierdo, M., & Muñiz Fernández, J. (2018). Using reversed items in Likert scales: A questionable practice. Psicothema,30(2), 149-158.
• Şencan, H. & Fidan, Y. (2020), Likert verilerinin kullanıldığı keşfedici faktör analizlerinde normallik varsayımı ve faktör çıkarma üzerindeki etkisinin SPSS, FACTOR ve PRELIS yazılımlarıyla sınanması, BMIJ, 8(1), 640-687.http://dx.doi.org/10.15295/bmij.v8i1.1395
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S.,(2013). Using multivariate statistics 6.edition, MA: Pearson.
• Terzioğlu, E. (2023). An investigation on'second-hand clothing applications' in the context of the Diderot effect. Erciyes İletişim Dergisi, 10(2), 593-608. https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.1262131
• Tokmak, G. (2019). Tüketimde Diderot etkisi ve Zeigarnik etkisine kavramsal bir bakış. Turkish Journal of Marketing, 4(1), 42-61.http://dx.doi.org/ 10.30685/tujom.v4i1.39 Toku, A. B. (2023). Diderot etkisi perspektifinden pazarlama iletişimi elemanlarının anlamlandırılması. Öneri Dergisi, 18(60), 318-340. https://doi.org/10.14783/maruoneri.1260823
• Uysal, İ., & Kılıç, A. (2022). Normal dağılım ikilemi. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 12(1), 220-248. https://doi.org/10.18039/ajesi.962653
• Weijters, B., & Baumgartner, H. (2012). Misresponse to reversed and negated items in surveys: A review. Journal of Marketing Research, 49(5), 737-747. https://doi.org/10.1509/jmr.11.0368
• Worthington, R. L., & Whittaker, T. A. (2006). Scale development research: A content analysis and recommendations for best practices. The counseling psychologist, 34(6), 806-838. https://doi.org/10.1177/0011000006288127
• Yeşilyurt, S. & Çapraz, C. (2018). Ölçek geliştirme çalışmalarında kullanılan kapsam geçerliği için bir yol haritası. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 20(1), 251-264. https://doi.org/10.17556/erziefd.297741
• Yıldız, E. (2019). Marka faydasının marka tutumu ve satın alma niyeti üzerindeki etkileri. Beykoz Akademi Dergisi, 7(1), 153-167.
• Yong, A. G., & Pearce, S. (2013). A beginner’s guide to factor analysis: Focusing on exploratory factor analysis. Tutorials In Quantitative Methods For Psychology, 9(2), 79-94. https://doi.org/ 10.20982/tqmp.09.2.p079