Beşiktaş Muhafızı Yedi Sekiz Hasan Paşa’nın Vakıf Kütüphanesinin ve Düşünce Dünyasının Bir Değerlendirmesi

Yıl 2021, Cilt: 22 Sayı: 2, 629 - 645, 31.12.2021

Fatma Akın

https://doi.org/10.17494/ogusbd.1042124

Öz

Osmanlı İmparatorluğunda öğrencilerin kitap ihtiyaçları çoğunlukla vakıf kütüphaneleri aracılığıyla sağlanmıştır. Bu nedenle kuruluş yıllarından itibaren vakıflar yoluyla kütüphaneler açılmıştır. Tanzimatla birlikte İstanbul’da hızla yaygınlaşan bu tür kütüphaneler zamanla taşraya da yayılmıştır. Özellikle II. Abdülhamid döneminde devlet ileri gelenleri tarafından taşra kentlerinde kütüphaneler kurularak kitaplar vakfedilmiştir. Beşiktaş Muhafızı Yedi-Sekiz Hasan Paşa da memleketi olan Çorum’da yaklaşık dört yüz yirmi adet eserle Ulu Cami bahçesinde bir vakıf kütüphanesi kurmuştur. Bugün yıkılmış olan kütüphane ve vakfedilen kitaplarla ilgili detaylı bir çalışma yapılmamıştır. Özellikle vakfedilen kitapların sayısı bugüne kadar yüz yetmiş olarak ifade edilmiş, kitapların da bir incelemesi yapılmamıştır. Hasan Paşa Çorum’daki vakıf kütüphanesini ilk olarak dört yüz yirmi iki eserle kurmuş, sonradan desteklemeye devam etmiştir. Bunun dışında Paşa’nın vakfettiği eserler incelendiğinde O’nun Çorum’da adeta bir medrese kütüphanesi kurduğunu söylemek mümkündür. Bu çalışmada Hasan Paşa’nın vakıf kütüphanesi incelenerek hem kütüphane ile ilgili belirsizlikler ortadan kaldırılacak hem de Hasan Paşa’nın düşünce dünyasına bir katkı sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hasan Paşa, Beşiktaş Muhafızı, Vakıf kütüphanesi, Çorum, II. Abdülhamid.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 1502/112590, 3537/265222.
• Hazine-i Hassa İradeler (HH.İ) 116/2, 92/36, 100/6, 174/45. İrade Dahiliye (İ.DH) 1059/83136, 1180/92303, 1256/98624, 1066/83636.
• Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriye Müdüriyeti (ML. EEM) 216/70, 139/7, 168/111, 331/8, 425/77, 456/20.
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE), 23/26. İrade Taltifat (İ.TAL) 214/32, 318/65, 80/46, 77/14, 210 /4, 295/28.
• Yıldız Perakende Evrakı Zaptiye Nezareti Maruzatı Y.PRK.ZB, 11/74, 4 Zilkade 1310 (20 Mayıs 1893).
• İSAM Kütüphanesi Ankara Vilayet Salnamesi, 11. Def’a 1308/1309 (1891). Ankara Vilayet Salnamesi, 12. Def’a 1311 (1893).
• Ankara Vilayet Salnamesi, 13. Def’a 1318 (1900). Beşiktaş Şer’iyye Sicili 197. Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, 2. Def’a.
• Türk Tarih Kurumu Yazma Eserler Bölümü Divan-ı Harp Mazbatası, Kayıt Numarası. 856, Yer Numarası. A.511.
• Divan-ı Harp Mazbatası, Kayıt Numarası. 28721, Yer Numarası. AII-1265. Divan-ı Harp Mazbatası, Kayıt Numarası. 19442, Yer Numarası. AI-4214.
• Hasan Paşa Yazma Eserler Kütüphanesi Ebu’s-Su’ud Muhammed b. Muhammed el-İmâdi, Mesail-i Fetava, Demirbaş Numarası, 19 Hk 1657.
• Ebu’s-Suud Muhammed b. Muhammed el-İmadî, Mesa’il-i Fetava, DN, 19HK1657. Hasan Paşa b. Mustafa Ağa, Vakıfname, Demirbaş Numarası (DN),19 Hk 18818.
• Katip Çelebi Mustafa b. Abd-Allâh Hacı Halife, Fezleketu’t-Tevarih, DN, 19 Hk 1170.
• Molla Husrev Muhammed b. Feramurz Tarsusi, Durerü’l-Hukkam fi Şerhi Gureri’l-Ahkam, Demirbaş Numarası, 19 Hk 4603.
• Nâsır ed-dîn Ebû Sa’id Abd-Allâh b. Ömer el-Kadi el Beyzavi, Envarü’t-Tenzil ve Esrarü’t-Te’vil, DN, 19 Hk 138/1.
• Nev’i Mehmed Efendi Ma’alkaravi, Neta’icü’l-Fünun ve Mehasinü’l-Mütûn, Demirbaş Numarası, 19 Hk 3153.
• Nev’i Mehmed Efendi Ma’alkaravi, Neta’icü’l-Fünun ve Mehasinü’l-Mütûn, DN, 19HK3153. Simâvna Kâdîsı oğlu Şeyh Bedreddin Mahmud b. İsra’il, Câmiu’l-Fusuleyn, DN,19HK1522.
• Çorum Müzesi Envanter no: 324 (9-329-69). Kaynak ve Araştırma Eserler
• Abdurrahman Şeref, (1985). Tarih Musahabeleri, sad. Enver Koray, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Acun, H. (2018). Osmanlı İmparatorluğu saat kuleleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Aktüre, S. (2015). 19. yüzyılda ve 20. yüzyıl başında Çorum. Çorum Tarihi içinde (121-167.ss) Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayını.
• Ali Said. (1338). Saray Hatıraları, Sultan Abdülhamid Han’ın Hayatı, İstanbul: Minber Matbaası.
• Anameriç, H. (2014). Sultan II. Abdülhamid döneminde kütüphane kurumu anlayışının değişimi. Metin Hülagü (ed.), Selanik Sosyo-Kültürel Hayat Sanat-Basın Bildiriler 3 içinde (7-49.ss), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Anameriç, H.(2019). Vakıf kütüphaneleri. Hüseyin Odabaş-Mehmet Ali Akkaya (ed.), Bilgi Merkezleri: Kütüphane-Arşiv-Müze içinde (306-343. ss). Ankara: Hiperlink Yayınları.
• Aydın, S. (2021). Beşiktaş Muhafızı Müşir (Yedi-Sekiz) Hasan Paşa Hayatı ve Askeri Faaliyetleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25, (2), 547-578.
• Beyhan, M.A (2008). Topal Rıfat Efendi. TDV İslam Ansiklopedisi, XXXV, s. 104.
• Cunbur, M. (1962). Vakfiyelere göre eski Türk kütüphanelerinin yönetimi. Türk Kütüphaneciliği, 11(1-2), 3-21.
• Cunbur, M. (1964). Tanzimat’ın kütüphaneciliğimize etkileri. Belleten, XXVIII (112), 691-700.
• Çavdar, T. (1995). Tanzimat’tan Cumhuriyete kadar Osmanlı kütüphanelerinin gelişimi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Demirci, O. (2013). Medrese geleneğinde akaid ve kelam ilmi. Kelam Araştırmaları 11(1), s. 253-270.
• Dietrich, A. (1967). Istanbuler Mıttleılungen, Deutsches Archaologisches Instıtut Abteılung Istanbul, Band 17, 1967, Verlag Ernst Wasmuth Tübingen. Ergün, M. (1996). Ders programları ve ders kitapları tarihi I, Medreselerde Okutulan Dersler ve Ders Kitapları. Anadolu Dil-Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 1.
• Erkoç, E. (2015). Beşiktaş Muhafızı Yedi Sekiz Hasan Paşa ve bir devrin hikayesi, Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
• Erünsal, E. İ. (2019). Osmanlı kültür tarihinin bilinmeyenleri, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Erünsal, E.İ (2020). Osmanlılarda kütüphaneler ve kütüphanecilik, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Erünsal, E.İ.(2008). Osmanlı vakıf kütüphaneleri, tarihi gelişimi ve organizasyonu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Eşref Ertekin’in Günlüklerinden Bir Zamanlar Çorum. (2017). Meral Demiryürek-Abdülkadir Ozulu (haz.) Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
• Gazi Ahmet Muhtar Paşa. (1996). Anılar 2, Sergüzeşt-i Hayatım’ın Cild-i Sanisi, haz. Nuri Akbayar ve Yücel Demirel, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Hacıismailoğlu-M. İhsan-Yiğit, İrfan. (2016). Türk İslam sanat eserlerinde kitabeler; Çorum örneği, Zekeriya Işık (ed.), Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (323-341 ss).
• Hızlı, M. (2008). Osmanlı medreselerinde okutulan dersler ve eserler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (1), 25-46.
• Ilıca, A. (2006). Çorum Ulu Camii ve Vakıfları, Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
• İhsanoğlu, E. (2019). Medreseler neydi, ne değildi? Osmanlılarda akli ilimlerin eğitimi ve modern bilimin girişi, İstanbul: Kronik Yayınları.
• İzgi, C. (2019). Osmanlı medreselerinde ilim, riyazi ve tabiî ilimler. İstanbul: Küre Yayınları.
• Kılıç, H. (2003). El-Makâmât. TDV İslam Ansiklopedisi, XXVII, s. 414-415.
• Köse, S. (2000). İbnü’l-Hâc el-Abderî. TDV İslam Ansiklopedisi, XXI, s. 52.
• Martı, H. (2011). et-Tarîkatü’l-Muhammediyye. TDV İslam Ansiklopedisi, XL, s. 106-108.
• Mehmet Arif. (2016). Başımıza gelenler, 93 harbinde Anadolu cephesi Ruslarla savaş, haz. M. Ertuğrul Düzdağ, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Pakalın, M.Z. (2008). Sicill-i Osmanî zeyli, son devir Osmanlı meşhurları ansiklopedisi, haz. Ayhan Afşin Ünal, VIII, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sabuncuoğlu, M.İ. (2010). Çorum tarihine ait derlemelerim I, II, III, maarif hayatımız. haz. Abdülkadir Ozulu- İrfan Yiğit, Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
• Şahin, K. (1989). Ahmed Feyzi. TDV İslam Ansiklopedisi, II, s.67-68.
• Şakir, Z. (1943). Yarım asır evvel bizi idare edenler 2, İstanbul: Muallim Fuat Gücüyener Anadolu Türk Kitap Deposu.
• Şensoy, S. (2009). Silkü’d-Dürer. TDV İslam Ansiklopedisi, XXXVII, s. 205-206.
• Telkenaroğlu, M. R. (2012). Osmanlı’dan günümüze anadolu medreselerinde fıkıh tedrisatı ve sorunları. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 20, 151-177.
• Tombuş, N. (1945). Çorum büyüklerinden beşiktaş muhafızı Müşir Hacı Hasan Paşa. Çorumlu Dergisi, 52, s. 1539-1546.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1944). Ali Suavi ve Çırağan Sarayı Vak’ası. Belleten, VIII, (29).
• Uzunçarşılı, İ. H. (1995). Osmanlı Devlet’inde ilmiye teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yaşaroğlu, M. K. (2005). Mızraklı İlmihal. TDV İslam Ansiklopedisi, XXX, 5-6.
• Yaşaroğlu, M. K. (2008). Mecamiu’l-Hakayık. TDV İslam Ansiklopedisi, XXVIII, 217-218.
• Yıldız, M. (2007). Osmanlı döneminde Arapça öğretimi ve okutulan dersler. Türkiye’de Yabancı Dil Eğitimi Ulusal Kongresi, Ankara.
• Ziya Şakir. (1943). Yarım Asır Evvel Bizi İdare Edenler 2, İstanbul: Muallim Fuat Gücüyener Anadolu Türk Kitap Deposu.