Okul Yöneticilerinin Psikolojik Şiddet İçeren Söz Tutum ve Davranışlarına İlişkin Öğretmen Görüşleri

Yıl 2021, Cilt: 40 Sayı: 1, 206 - 230, 30.06.2021

Ender Kazak Merve Buldu

Öz

Şiddet olgusu insanlık tarihi kadar eskidir. Tüm zamanlarda, tüm toplumlarda, tüm kurumlarda ve insanın bulunduğu her yerde görülen şiddet, ne yazık ki bu olguyla mücadele eden, etmeyi öğreten okullarda da yaşanmaktadır. Okulda şiddet deyince genellikle öğretmenin öğrenciye ya da öğrencin öğrenciye uyguladığı şiddet akla gelmektedir. Nitekim alanyazındaki çalışmaların, bu konular üzerine yoğunlaştığı söylenebilir. Oysa öğretmenin, okuldaki şiddetin öznesi olduğu kadar nesnesi olduğunu da söylemek mümkündür. Bu nedenle okul yöneticilerinin öğretmenlere uyguladığı psikolojik şiddet, bu araştırmanın konusunu oluşturmaktadır. Araştırmada, nitel araştırma desenlerinden durum çalışması deseni kullanılmıştır. Çalışma grubunun belirlenmesinde kartopu örneklem yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada nitel veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış görüşme soruları kullanılmıştır. Veriler, nitel veri analiz yaklaşımlarından içerik analizi ile çözümlenmiştir. Araştırma sonunda, okul yöneticilerinin şiddet içerikli söz, tutum ve davranışları: Şiddet içerikli davranışlar, şiddet içerikli sözler ve şiddet içerikli işlemler alt temaları altında; şiddet içerikli söz, tutum ve davranışların öğretmenler üzerindeki etkileri: sosyal etkiler ve duygusal etkiler alt temaları altında; şiddet içerikli söz, tutum ve davranışların önlenmesine ilişkin öğretmen görüşleri: ceza/yaptırım, bürokratik düzenlemeler ve eğitim desteği alt temaları altında toplanmıştır. Okul yöneticilerinin, etkili iletişim kurma, liderlik vasfına uygun davranışlar sergileme konularında eğitimler almaları sağlanabilir. Yönetici atamalarında çeşitli testler uygulanarak, mesleki yeterliğin yanında, psikolojik yeterliği de esas alan seçim yolları geliştirilebilir.

Anahtar Kelimeler

Psikolojik şiddet,, Okul müdürü,, Öğretmen,, Saldırganlık,, Zorbalık

Kaynakça

• Ak Küçükçayır, G. (2016). Eğitimcilerin yıldırma yaşantıları üzerine nitel bir araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Başkent Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Akbaşlı, S., Diş, O. ve Durnalı, M. (2020). İlkokul öğretmenlerinin karşılaştıkları yıldırma davranışları ile motivasyon düzeyleri arasındaki ilişki. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 49, 564-581. doi: 10.9779/pauefd.596426
• Akşahin, E. (2012). İlköğretim okulları branş öğretmenlerinin yıldırma davranışlarına maruz kalma düzeyleri sosyo-demografik değişkenler açısından incelenmesi (İstanbul ili örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Alper Apak, E. G. (2009). Yıldırma eylemleri ve örgütsel adanmışlık ilişkisi: İlköğretim okulu öğretmenleri üzerinde bir araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Altınok, V. (2014). Eğitim kurumlarında yöneticilerin psikolojik şiddet anlayışı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 32, 213-224.
• Arslan, S. (2015). İstanbul’da bulunan ortaokul kurumlarında görev yapan görsel sanatlar öğretmenlerinin mobbing (yıldırma) yaşama düzeyleri ile örgütsel bağlılık düzeylerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Aydın Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitülerinin Ortak Yürüttüğü Eğitim Yönetimi ve Denetimi Anabilim Dalı Programı, İstanbul.
• Atmaca, T. ve Öntaş, T. (2014). Velilerin öğretmenlere uyguladığı şiddete yönelik nitel bir araştırma. Anatolian Journal of Educational Leadership and Instruction, 2(1), 47-62.
• Avcı, L. (2015). Öğretmenlerin yıldırma (mobing) yaşama düzeyleri ile motivasyon düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Düzce ili örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yeditepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Ayan, S. (2006). Şiddet ve fanatizm. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi,7(2), 192-193.
• Berlanda, S., Fraizzoli, M., Cordova, F., & Pedrazza, M. (2019). Psychosocial risks and violence against teachers. Is it possible to promote well-being at work? International Journal of Environmental Research and Public Health, 16, 4439 doi:10.3390/ijerph16224439
• Blasé, J., & Blasé, J. (2003). The phenomenology of principal mistreatment: Teachers’ perspectives. Journal of Educational Administration, 41, 367-422
• Celep, C., & Eminoğlu, E. (2012). Primary school teacher's experience with mobbing and teacher's self-efficacy perceptions. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 46, 4761-4774.
• Cemaloğlu, N. (2007). Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile yıldırma arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 77-87.
• Commission for occupational safety and health (2010). Code of practice, Violence, aggression and bullying at work. Government of Western Australia Department of Commerce, 1-38.
• Çalık, T., Tabak, H., & Yavuz Tabak, B. (2018). School violence: School administrators’ perspectives and ways of solution in Turkey. International Electronic Journal of Elementary Education, 10(5), 601-610DOI: 10.26822/iejee.2018541310
• Çalışma Hayatında Psikolojik Taciz (Mobbing) Çalıştayı (2013). Çalışma hayatında psikolojik taciz (mobbing) panel ve çalıştayı bildiriler kitabı. (Derleyen İsmail AKGÜN), s. 329-336, Ankara.
• Çam, Z. (2010). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin maruz kaldıkları yıldırma eylemleri ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki (Van ili örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Çelebi, N. ve Taşçı Kaya, G. (2014). Öğretmenlerin maruz kaldığı mobbing (yıldırma): Nitel bir araştırma. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 5(9), 43-66.
• Çelik, S. (2011). Ortaöğretim kurumlarında çalışan öğretmenlerin örgütsel adanmışlıkları ile öğretmenlere yönelik yıldırma davranışları arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi ve Denetimi Yüksek Lisans Programı, İstanbul.
• Çınar, O. ve Akpunar, E. N. (2017). Mobbing ve iş performansına ilişkin öğretmen algılarının çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(37), 41-58.
• Daniels, J. A., Bradley, M. C., & Hays, M. (2007). The Impact of school violence on school personnel: Implications for psychologists. Professional Psychology: Research and Practice, 38(6), 652–659. DOI: 10.1037/0735-7028.38.6.652
• De Cordova, F., Berlanda, S., Pedrazza, M., & Fraizzoli, M. (2019) Violence at school and the well-being of teachers. The importance of positive relationships. Front. Psychol. 10, 1807. doi: 10.3389/fpsyg.2019.01807
• Demirtaş, H. ve Demirbilek, N. (2019). Okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile müdüre güvene etkisi. Bingöl Üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 111-141.
• Dünya Sağlık Örgütü (WHO) (2017)). Violence and injury prevention. http://www.who.int/violence_injury_prevention/en/, Erişim tarihi: 29.03.2018.
• Eken, M. (2014). İlkokul ve ortaokul öğretmenlerine yönelik yıldırma davranışlarının incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kilis.
• Ekinci, Ö. (2012). Ortaöğretim okulu öğretmenlerinin yıldırma davranışları ile örgütsel adanmışlıkları arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Erdemli, Ö. (2018). Öğretmene yönelik şiddet: Medyaya yansıyan olayların incelenmesi. Y. Karaman Kepenekci ve P. Taşkın (Ed.). Prof. Dr. Emine Akyüz’e armağan: Akademisyenlikte 50 yıl içinde (s. 583-594). Ankara: Pegem Akademi.
• Ergener, B. (2008). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin yıldırma yaşamaları ile örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişki (İstanbul ili örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ertürk, A. (2011). İlköğretim okullarında görevli öğretmen ve yöneticilere yönelik duygusal yıldırma davranışlarının incelenmesi (yıldırma davranışlarının meydana gelmesinde etkili olan faktörler). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Furlong, M., & Gale, M. (2000). The school in school violence: definitions and facts. Journal of Emotional and Behavioral Disorders, 8(2), 71-81.
• Galand, B., Lecocq, C., & Philippot, P. (2007). School violence and teacher professional disengagement. British Journal of Educational Psychology, 77, 465–477 DOI:10.1348/000709906X114571
• Hilal, Ö. vd. (2015). Mobbing (Psikolojik yıldırma), Örgüt üzerindeki etkileri ve çözüm önerileri. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 2(1), 27-33.
• Hilsdon, A. M., & Randell, S. (2012). Violence and insecurity in schools for teaching personnel: Impact on educational Access. International Labour Organization United Nations Educational, Scientific And Cultural Organization, Geneva.
• Huffman, D. S. B. (2015). Support and mistreatment by public school principals as experienced by teachers: A statewide survey. (Unpublished Doctoral Dissertation Research), Miami University Department of Educational Leadership, Oxford, Ohio.
• İlhan, Ü. (2010). İşyerinde psikolojik tacizin (Mobbing) tarihsel arka planı ve Türk hukuk sisteminde yeri. Ege Akademik Bakış, 10(4), 1175-1186.
• İnandı, Y. ve Yıldız, S. (2014). Lise okul yöneticilerinin okullarda şiddeti önleme yeterlikleri: Mersin ili örneği. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2), 137-147.
• Kanrich, J. B. (2015). Violence directed against educators: A critical review of findings and methodology. A Dissertation. The State University of New Jersey.
• Karakoç, B. (2016). Öğretmenlerin okulda karşılaştıkları yıldırma davranışları ile örgütsel bağlılıklarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
• Karakuş, M. ve Çankaya, İ. H. (2012). Öğretmenlerin maruz kaldıkları psikolojik şiddete ilişkin bir modelin sınanması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42, 225-237.
• Kazoğlu, M. A. (2014). Öğretmenlerin örgütsel yıldırma ve işe yabancılaşma algıları arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Kızıltan, E. (2019). Öğretmenlerin maruz kaldıkları mobbing eylemlerine yönelik nitel bir araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
• Koçak, B. (2018). Öğretmenlerin yıldırma (mobbing) ile ilgili görüşleri ve baş etme yöntemleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Konan, N., & Umur Erkuş, Z. (2019) “İlkokul ve Ortaokul Öğretmenlerinin Mobbinge Uğrama Nedenleri ve Başa Çıkma Yöntemleri.” Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 407-423.
• Leymann, H. (1990). Mobbing and psychological terror at workplaces. Violence and victims, 5(2), 119-126.
• Lyons, A. M. (2015). Perceptions of retired teachers on workplace bullying: Impact of school administrators’ bullying behaviors on teachers. (Unpublished Doctoral Dissertation Research), Submitted to the Graduate Faculty of Argosy University, United States.
• McKellar, N. A., & Sherwin, H. D. (2003) Role of school psychologists in violence prevention and ıntervention, Journal of School Violence, 2(4), 43-55 DOI: 10.1300/J202v02n04_03
• MEB (2007). Ortaöğretim okullarında görevli yöneticilerin şiddet konusundaki bilgi ve becerilerine ilişkin mevcut durum analizi. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı (EARGED), Ankara.
• MEB (2008) Öğretmenlerin şiddet konusundaki bilgileri, gözlemleri, değerlendirmeleri ve çözüm önerileri. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı (EARGED), Ankara.
• Nanto, Z. (2015). Öğretmenlerin yaşadıkları yıldırma durumlarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Elazığ.
• Nanto, Z. ve Boydak Özan, M. (2016). Öğretmenlerin yaşadıkları yıldırma durumlarının incelenmesi. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(3), 112-128.
• Orange, O. (2018). Workplace bullying in schools: Teachers’ perceptions of why they were mistreated. The Educational Forum, 82(4), 390-405. DOI: 10.1080/00131725.2018.1461523
• Özdere, M. ve Terzi, Ç. (2018). Liselerde Öğretmene Yönelik Şiddetin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi: Niğde ili örneği. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 4(1), 68-88.
• Pekdemir, Z. (2010). Denizli ilköğretim okullarında “yıldırma davranışlarına” ilişkin öğretmen görüşleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Roderick, R. (2010). "Examining Causes and Prevention of Violence and Aggression in the Workplace". Seminar Research Paper Series. Paper 40. University of Rhode Island.
• Serin, A. E., Balkan, M. O., & Doğan, H. (2014). The perception and causes of mobbing: Turkey example. Journal of Business, Economics & Finance, 3(1), 5-17.
• Shallcross, L., Sheehan, M., & Ramsay, S. (2008). Workplace mobbing: Experiences in the public sector. International Journal of Organisational Behaviour, 13(2), 56-70.
• Sönmezışık, S. (2011). Anadolu Lisesi öğretmenlerinin psikolojik yıldırmaya ilişkin algıları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Şimşek Ertek, S. (2009). Yıldırma ve yıldırma mağduru öğretmenler üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Taşar, H. H. (2019). Eğitimde Şiddet ve Şiddeti Azaltma. Erciyes İletişim Dergisi, 6(2), 899-912. DOI: 10.17680/erciyesiletisim.557870
• Tatlılıoğlu, K. (2016). Okullarda şiddet ve zorbalık: risk faktörleri, koruma, önleme ve müdahale hizmetleri: Konya örneği. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(12), 209-230.
• TBMM Kadın Erkek Eşitliği Komisyonu (2011). İşyerinde psikolojik taciz (mobbing) ve çözüm önerileri komisyon raporu. Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu Yayınları, No:6, Ankara.
• Toygar Çiftçier, D. (2019). İlkokul öğretmenlerinin maruz kaldıkları yıldırma davranışları ile örgütsel bağlılık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Erzurum il örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Türk Eğitim-Sen 24 Kasım öğretmenler günü anketi sonuçlarını açıkladı. (21.11.2015). Erişim adresi:https://www.turkegitimsen.org.tr/icerik_goster.php?Id=10410, Erişim tarihi: 06.07.2020.
• Türküm, A. S. (2011). Social supports preferred by the teachers when facing school violence. Children and Youth Services Review, 33(5), 644-650.
• Uğurlu, C. T., Çağlar, Ç. ve Güneş, H. (2012). Ortaöğretim okullarında yıldırma (mobbing) davranışlarına ilişkin öğretmen görüşleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(4), 718-749.
• Yaman, E. (2010). Psikoşiddete (Mobbinge) maruz kalan öğretim elemanlarının örgüt kültürü ve iklimi algıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 10(1), 547-578.
• Yaman, E. Vidinlioğlu, Ö. ve Çitemel, N. (2010). İşyerinde psikoşiddet, motivasyon ve huzur: Öğretmenler çok şey mi bekliyor? Psikoşiddet mağduru öğretmenler üzerine. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(1), 1136-1151.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.