Evolution and Overview of the Concept of Laïcité in Turkey in the Context of Contemporary Critical Theories

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 29, 2108 - 2141, 30.09.2020

Nureddin Nebati

https://doi.org/10.26466/opus.792131

Öz

The conception of laïcité is born out of a specific historical and cultural context in Western world, and has been presented as an absolutely essential component of modernization. Contemporary social science theories, however, point out the limitations of this conception. In theory, laïcité involves the freedom of conscience and religion, but in practice, this has not been the case, and in many social and cultural instances the religion has been excluded from the public sphere. From a historical perspective, France has seen the most patronising and dogmatic implementation of laïcité. And it is French conception of laïcité which was taken as a model for modernization of Turkey. Consequently, without the slightest regard for the defining characteristics of Turkey, all the religious elements were excluded from the public sphere, and thus an artificial political and social sphere was constructed. But this political and social construction has spawned serious pathologies, and, through hegemonic state mechanisms, hampered the political representation of religious identity in Turkey. As a result, there have been many traumatic events: The Democrat Party was overthrown in a military coup in 1960; many political parties were banned through the decrees of the Turkish Supreme Court; and the Turkish military leadership terminated the civil government through a military memorandum on 28 February 1997. This study will first examine the historical and cultural development of the conception of laïcité, and then present several contemporary critical theories discussing laïcité. The following part of the article will analyse both the evolution of laïcité from the beginning of the early Turkish Republican era, and the emergence of a new period during the AK Party government. After a long political struggle, the AK Party has modernized, in line with the historical and socio-cultural references in Turkey, the conception of laïcité, which has long been used as a hegemonic tool by the established state mechanisms. And this struggle paved the way for a public and economic sphere open to pluralities and the Islamic identity.

Anahtar Kelimeler

laïcité, France, Charles Taylor, Talal Asad, Craig Calhoun, Turkey, , republic, the AK Party

Çağdaş Eleştirel Kuramlar Bağlamında Laiklik Kavramına Bakış ve Türkiye’deki Evrimi

Öz

Batı bağlamından ve belirli bir tarihsel dönemin ihtiyaçlarından doğan laiklik kavramı bütün toplumlar için mutlak bir medenileşme projesi olarak sunulmuştur. Bugün çağdaş sosyal bilim teorileri laiklik kavramının sınırlılıklarına işaret etmektedir. Laiklik teoride din ve vicdan hürriyetini de barındıran bir kavram olsa da pratikte bu şekilde vuku bulmamış ve pek çok toplumsal ve kültürel bağlamda dinin kamusal alandan dışlandığı bir model uygulanmıştır. Tarihsel açıdan bakıldığında, Batı’da en dayatmacı ve dogmatik laiklik anlayışının uygulandığı ülke ise Fransa olmuştur. Fransa’nın laiklik yaklaşımı Türkiye modernleşmesi sürecinde birebir model alınmıştır. Türkiye’nin hususiyeti dikkate alınmadan, dine dair bütün öğeler kamusal alandan temizlenmiş, suni bir toplumsal ve siyasi alan tanzim edilmiştir. Bu toplumsal proje pek çok patoloji üretmiştir. Dindar kimliğin merkezi siyasete ulaşma hamleleri vesayetçi refleksler tarafından düzenli olarak kesintiye uğratılmıştır. Demokrat Parti iktidarını sonlandıran 1960 darbesi, Anayasa Mahkemesi kararlarıyla kapatılan partiler, 28 Şubat süreci gibi süreçler toplumda ağır travmalar tetiklemiştir. Bu çalışmada önce laikliğin Batı’daki tarihsel ve kültürel gelişimi irdelenecek ve laiklik kavramına yönelik çağdaş eleştirel kuramsal bakışlara değinilecektir; ardından cumhuriyetin kuruluşundan bugüne dek Türkiye’nin laiklik anlayışının geçirdiği dönüşüm ve AK Parti iktidarı ile birlikte yaşanan yeni süreç tahlil edilecektir. AK Parti uzun bir mücadelelerin ardından müesses nizamın vesayet araçlarından biri olarak kullanılan laiklik yaklaşımını, tarihsel ve sosyo-kültürel dayanaklarla uyumlu bir şekilde güncellemiş ve kamusal alanın ve ekonomik merkezin çoğulluklara ve İslami kimliğe açılmasını sağlamıştır

Anahtar Kelimeler

laiklik, Fransa, cumhuriyet, Türkiye, Ak Parti, Charles Taylor, Talal Asad, Craig Calhoun

Kaynakça

• Akyüz, İ. (2016). Türkiye'de dışlayıcı laiklikten pasif laikliğe geçiş sürecinde başörtüsü yasağının kaldırılması. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 11(7), 67-84.
• Arkoun, M. (1994). İslami bir bakış açısı içinde pozitivizm ve gelenek, kemalizm olayı. Cogito, 1, İstanbul: YKY.
• Asad, T. (1993). Genealogies of religion: Discipline and reasons of power in Christianity and Islam. Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
• Asad, T. (2003). Formation of the secular: Christianity, Islam, Modernity. California: Stanford University Press.
• Arslan, N. (der.) (1990). Atatürk’ün söylev ve demeçleri. Cilt 1, Ankara: Türk İnkilap Tarihi Enstitüsü.
• Azak, U. (2019). Türkiye’de laiklik ve İslam. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bekaroğlu, E. A. (2015). Post-Laik Türkiye?: AK Parti iktidarları ve güncellenen laiklik sözleşmesi. İnsan ve Toplum, 5(9), 102-122.
• Bora, T. (2018). Cereyanlar: Türkiye’de siyasî ideolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bölükbaşı, M. (2012). Milli Görüş’ten muhafazakâr demokrasiye: Türkiye’de 28 Şubat süreci sonrası İslami Elitlerin dönüşümü. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1(2), (166-187).
• Calhoun, J. C. (2011). Secularism, citizenship, and the public sphere, rethinking secularism. New York: Oxford University Press.
• Cizre, Ü. (2008). Introduction: The Justice and Development Party: Making choices, revisions and reversals interactively (Der.), Secular and Islamic Politics in Turkey: The Making of The Justice and Development Party içinde, (s. 1-14). New York and London: Routledge.
• Copson, A. (2019). Secularism. Oxford: Oxford University Press Ebooks.
• Çınar, M. (2008). The Justice and Development Party and the Kemalist Establishment (Der.), Secular and Islamic Politics in Turkey: The Making of The Justice and Development Party içinde, (s. 109-130). New York and London: Routledge.
• Demokrat Parti (1946). Parti programı. 26 Ağustos 2020 tarihinde https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/917/200805461_1946.pdf? sequence=1&isAllowed=y adresinden erişildi.
• Doğanay, T. C. (2014). Adalet ve Kalkınma Partisi’nin Muktedir iktidarı ve sistem meşrulaştırması. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16(27), 65-72.
• Elver, H. (2012). The headscarf controversy: Secularism and freedom of religion (Religion And Global Politics). New York: Oxford University Press.
• Erdoğan, R. T. (2004). Uluslararası muhafazakârlık ve demokrasi sempozyumu açılış konuşması. Uluslararası Muhafazakârlık ve Demokrasi Sempozyumu, İstanbul: AK Parti Yayınları.
• Esen, B. N. (1968). Türk Anayasa Hukuku, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Gökmen, Ö. (2002). 28 Şubat: Bir “batılılaşma restorasyonu mu? (Der.), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık içinde, (s. 347–350). Cilt 3, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Göle, N. (1998). Modernleşme bağlamında İslami kimlik arayışı. (Der.), Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik içinde, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Gözler, K. (2008). Anayasa Hukukuna giriş. Bursa: Ekin Yayınları.
• Gülalp, H. (2018). Laiklik, vatandaşlık, demokrasi: Türkiye’nin siyasal kültürü üzerine çalışmalar. İstanbul: Metis Yayınları.
• Habermas, J. (2003). Kamusallığın yapısal dönüşümü. İletişim Yayınları.
• Hobsbawn, E. (2003). The age of revolution (1789-1848), Londra: Abacus.
• Kadıoğlu, A. (1998a). Laiklik ve Türkiye’de liberalizmin kökenleri. Defter, 33, İstanbul: Metis Yayınları.
• Kadıoğlu, A. (1998b). Republican epistemology and Islamic Discourses in Turkey in the 1990s, The Muslim World, 88(1),1-21.
• Kadıoǧlu, A. (2010). The pathologies of Turkish Republican Laicism. Philosophy and Social Criticism, 36(3), 489–504.
• Kalaycıoğlu, E. (2000). 1960 sonrası Türk politik hayatına bir bakış: Demokrasi Neo-Patrimonyalizm ve istikrar (Der.), Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme içinde, (s. 387-412). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Koca, B. (2019). Ellili yıllarda merkez sağ: Demokrat Parti’nin özgürlük ile istismar arasındaki dini politikaları. (Der.), Türkiye’nin 1950’li Yılları içinde, (s. 293-31). İstanbul: İletişim Yayınlatı,
• Köktaş, M. E. (1997). Din ve siyaset: Siyaset davranış ve dindarlık. Ankara: Vadi Yayınları.
• Kuru, A. T. (2009). Secularism and state policies toward religion The United States, France, and Turkey. New York: Cambridge University Press.
• Locke, J. (1823). The works of John Locke, Londra: Thomas Tegg.
• Merleau-Ponty, M. (1973). Adventures of the dialectic. (J. Bien, Çev.). Evanston: Northwestern University Press.
• Narlı, N. (1994). Türkiye’de laikliğin konumu. Cogito, 1, İstanbul: YKY.
• Parlak, D. (2020). Laikleşme sürecinde camiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Proast, J. (1690). The argument of the Letter concerning toleration. Londra: George West and Henry Clements.
• Schneier, E. (2016). Muslim democracy: Politics, religion and society in Indonesia, Turkey and the Islamic world. New York and London: Routledge.
• Taylor, C. (2018). A secular age. Cambridge: Harvard Universtiy Press.
• Taylor, C. (2011). Western secularity: Rethinking secularism. New York: Oxford University Press.
• TBMM Hükümet Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri 22 Nisan 1950-20 Kasım 1961. (2013). Cilt 2, Ankara: TBMM Basımevi.
• Tunahan, Ö. (2015). 28 Şubat süreci: ‘Post-modern darbe’nin sosyo-politik dinamikleri ve toplum desteği. Bilgi, 30(2-3) -4 1.
• Yaralı Akkaya, A. (2019). Türk modernleşmesinin Kadın-asker sembolü Sabiha Gökçen üzerine bir değerlendirme. Opus Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 11(18), 2433-2462.
• Yavuz, M. H. (2009). Secularism and Muslim democracy in Turkey. Cambridge Middle East Studies 28. New York: Cambridge University Press.
• Yeğenoğlu, M. (2007). The sacralization of secularism in Turkey, Radical Philosophy, 1(145), Londra: Radical Philosophy Group.