The Analysis of the Sea Trade of the UK-Flagged Ships between the Mediterranean and Istanbul [1821-28]

Yıl 2025, Sayı: 26, 293 - 324, 15.09.2025

Bahadır Emre Küçükkalay , Yakup Aydın

https://doi.org/10.21021/osmed.1633479

Öz

This article analyzed the commercial voyages and goods carried by British-flagged ships from the Mediterranean ports to Istanbul and from Istanbul to the Mediterranean ports, whose commercial activities in the Levant and the Mediterranean gained volume and momentum in the early 19th century. Another secondary purpose is to provide researchers with an organized data set from a voluminous archival source. The fundamental question of the study can be formulated as to what the voyages of the British-flagged ships on the Istanbul-Mediterranean mutual route looked like and what the goods they carried on these voyages were. To achieve this goal and solve the question, the voyages of 409 ships navigating between İstanbul and Mediterranean ports and the assortment and the quantities of the goods they carried were studied and interpreted. The original data on these voyages and the articles of trade carried in these voyages were included in the archival book of Sefine efteri, classified as BOA. DVN. DVE. d. 37/3 and preserved in the Presidential Ottoman Archive of İstanbul. The probable result to be obtained from the study is that the British ships centered in Istanbul carried out transportation on five types of voyages. The goods they received from Istanbul usually consisted of raw materials. In contrast, the goods they brought to Istanbul consisted partly of finished goods and those needed within the Ottoman Empire. It should be noted that the results obtained from the study, due to time and region limitations, do not allow making generalizations and thus should be regarded as a sample.

Anahtar Kelimeler

England Trade , Istanbul Trade , Mediterranean Trade , Sea Trade , Sea Transportation

Etik Beyan

I declare that this study is original; that I have acted by the principles and rules of scientific ethics at all stages of the study, including preparation, data collection, analysis, and presentation of information; that I have cited sources for all data and information not obtained within the scope of this study and included these sources in the bibliography; that I have not made any changes in the data used, and that I comply with ethical duties and responsibilities by accepting all the terms and conditions of the Committee on Publication Ethics (COPE). I hereby declare that if a situation contrary to my statement regarding the study is detected, I agree to all moral and legal consequences that may arise.

Akdeniz İskeleleri ve İstanbul Arasında İngiltere Bandıralı Gemilerin Deniz Ticaretinin Analizi [1821-28]

Öz

Bu makale XIX. yüzyılın başlarında Levant ve Akdeniz’de ticari faaliyetleri hacim ve hız kazanan İngiltere bandıralı gemilerin Akdeniz iskelelerinden İstanbul’a ve İstanbul’dan Akdeniz iskelelerine doğru ticari seferlerini ve taşıdıkları malları analiz etmek amacıyla kaleme alınmıştır. İkincil nitelikli bir başka amaç, hacimli bir arşiv defterinin verilerini araştırmacıların kullanımına sunarak onlara düzenlenmiş bir veri seti temin etmektir. Çalışmanın temel sorusu, İstanbul-Akdeniz karşılıklı ticaretinde İngiliz bandıralı gemilerin seferleri ve bu seferlerde taşıdıkları mallar nelerdi şeklinde formüle edilebilir. Söz konusu amaca ulaşmak ve soruyu çözmek için Cumhurbaşkanlığı Osmanlı arşivinde bulunan BOA. DVN. DVE. d. 037/3 (Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, Divan-ı Hümayun, Düveli Ecnebiyye Defteri) kodlu 95 sayfalık bir izni sefine defterinde yer alan 409 adet geminin seferleri ve bu seferlerde taşıdıkları malların neler olduğu ve bu malların miktarları tespit edilerek yorumlanmıştır. Çalışmadan elde edilmesi umulan muhtemel sonuç, İngiliz bandırası taşıyan gemilerin İstanbul merkezli olarak beş sefer türünde taşımacılık yaptığı, İstanbul’dan aldıkları malların genellikle ham maddeler oluştuğu, İstanbul’a getirdikleri malların ise kısmen mamul mallardan ve Osmanlı’da üretimi az olan mallardan meydana geldiğidir. Çalışmadan elde sonuçların zaman ve bölge sınırlılığı nedeniyle bir örneklem olduğu ve genelleme yapmaya imkân tanımadığını belirtmek gerekir.

Anahtar Kelimeler

İngiltere Ticareti , İstanbul Ticareti , Akdeniz Ticareti , Deniz Ticareti , Deniz Taşımacılığı

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• BOA. DVN. DVE. d. 037/3. (95 Sayfa).
• Diğer Kaynaklar
• Bağış, Ali İhsan. Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler. Ankara: Turhan Kitabevi, 1983.
• Black, Jeremy. Kısa İngiltere Tarihi, Çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Bostan, İdris. “Rusya’nın Karadeniz’de Ticarete Başlaması ve Osmanlı İmparatorluğu (1700-1787)”. Belleten 59/225 (1995): 355-379.
• Burian, Orhan. “Türk-İngiliz Münasebetinin İlk Yılları”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 9/1-2 (1951): 1-40.
• Davis, Ralp. “English Foreign Trade, 1660-1700”. The Economic History Review (New Series) 7/2, (1954): 150-166.
• Davis, Ralp. “English Foreign Trade, 1700-1774”. The Economic History Review (New Series) 15/2, (1962): 285-302.
• Davis, Ralp. “English Imports from the Middle East, 1580-1780”, Studies in the Economic History of the Middle East from the Rise of Islam to the Present Day, Ed. M. A. Cook. London: Routledge Press, 1970): 193-207.
• Dursteler, Eric. “Commerce and Coexistence: Veneto-Ottoman Trade in the Early Modern Era”. Turcica 34 (2002): 105-133.
• Eldem, Edhem. “Capitulations and Western Trade -Western Trade in the Ottoman Empire: Questions, Issues and Sources,” The Later Ottoman Empire, 1603-1839, Ed. Suraiya N. Faroqhi. London: Cambridge Univ. Press, 2008: 283-335.
• Elibol, Numan. “Karadeniz Ticaretinde İngiliz Bandıralı Gemiler, 1802-33”. Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF. Dergisi 20/2 (2015): 73-94.
• Elibol, Numan. XVIII. Yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi: 1996.
• Genç, Mehmet. “XVIII. Yüzyılda Türkiye’den Fransa’ya Yapılan Pamuklu İhracatı ile İlgili Bir Araştırma Hakkında Düşünceler”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi I, 10. Baskı, (İstanbul 2013): 262-269.
• Genç, Mehmet. “Yed-i Vahit”, DTV. İslam Ansiklopedisi, 43 (İstanbul 2013), ss. 378-343.
• Hope, T. J. “Britain and the Black Sea Trade in the Late Eighteenth Century.” Revue Roumaine d’Etudes Internationales 24/2 (1974): 159-174.
• Imlah, Albert H. “Real Values in British Foreign Trade, 1798-1853”. The Journal of Economic History 8/2 (1948): 133-152.
• İnalcık, Halil. “İmtiyazat”, DİB. İslam Ansiklopedisi, 22 (İstanbul 2000), ss. 245-252.
• İnalcık, Halil. “Osmanlı İktisat Zihniyeti ve Osmanlı Ekonomisi”. Tarih Risaleleri, Der. Mustafa Özel. İstanbul: İz Yayınları, 1995: 35-53.
• İnalcık, Halil. “Osmanlı İmparatorluğu”. Çev. Vahdettin Engin. Türklük Dünyası Araştırmaları 93 (1994): 145-175.
• İnalcık, Halil. “Osmanlı’nın Avrupa İle Barışıklığı: Kapitülasyonlar ve Ticaret”. Doğu Batı Dergisi 24 (2003): 55-83.
• İnalcık, Halil. “The Question of the Closing of the Black Sea Under the Ottomans.” Archeion Pontou 35 (1979): 74-110.
• İnalcık, Halil. Klasik Çağ (1300-1600). 2. Baskı. Çev. Ruşen Sezer. İstanbul: YKY. Yayınları, 2003.
• Kayıran, Mehmet. “16 Ağustos 1838 Tarihli Türk-İngiliz Ticaret Antlaşması ile 29 Nisan 1861 Tarihli Türk-Fransız Ticaret Antlaşması ve Karşılaştırılması”. Anadolu Üniv. Fen-Edebiyat Fak. Dergisi 2/1 (1989): 151-181.
• Köse, Ensar. “Kefe Limanı ve Karadeniz Ticareti (XVIII. Yüzyılın İlk Yarısı)”. Ordu Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5/12 (2015): 24-56.
• Kurat, Akdes Nimet. Türk-İngiliz Münasebetlerinin Başlangıcı ve Gelişmesi (1553-1610). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1953.
• Kurmuş, Orhan. Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi. Ankara: Savaş Yayınları, 1982.
• Küçükkalay, A. Mesud. “Farklılıkları Bağlamında Osmanlı İstanbul’unda İthalat: İzmir ile Bir Karşılaştırma (1793-1803)”. Osmanlı Araştırmaları Dergisi 41 (2013): 321-359.
• Küçükkalay, A. Mesud. “Imports to Smyrna between 1794 and 1802: New Statistics from the Ottoman Sources”. Journal of the Economic and Social History of the Orient 51 (2008): 487-512.
• Küçükkalay, A. Mesud. “İzmir Efrenç Gümrüğü Mukataası’na Ait 1802-1805 Tarihli 15 Adet Defterin Analizi”. Türklük Araştırmaları Dergisi 16 (2004): 215-223.
• Küçükkalay, A. Mesud. “İzmir Efrenç Gümrüğü’ne Ait Bir İrad Defteri’nin Analizi ve Ticarete İlişkin Sonuçları (1797-1799)”. Belleten 70/257 (2006): 265-288.
• Küçükkalay, A. Mesud. “Merkantilizm”, Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. C. 3. Ed. Yekta Saraç. Ankara: Tübitak Yayınları, 2021, ss. 66-68.
• Küçükkalay, A. Mesud. Dünya İktisat Tarihi. 2. Baskı. İstanbul: Beta Yayıncılık, 2014.
• Küçükkalay, A. Mesud. Osmanlı İzmir’inde İthalat -İzmir Efrenç Gümrüğü- (1818-1838). İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
• Küçükkalay, A. Mesud ve Elibol. “Osmanlı İmparatorluğu’na Avrupa’dan Karayolu İle Yapılan İhracatın Değerlendirilmesi: 1795-1804”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2 (2003): 151-176.
• Küçükkalay, A. Mesud ve Elibol. Numan, “Osmanlı Döneminde İzmir’den Yapılan İhracatın Analizi (1774-1776)”. Belleten 86/306 (2022): 603-640.
• Küçükkalay, A. Mesud ve Elibol. Numan, “Ottoman Imports in the Eighteenth Century: Smyrna (1771-1772)”. Middle Eastern Studies 42/5 (2006): 723-740.
• Kütükoğlu, Mübahat. “Ahidname,” DİB. İslam Ansiklopedisi, 1 (İstanbul 1988), ss. 536-540.
• Kütükoğlu, Mübahat. “Osmanlı-İngiliz Gümrük Tarifeleri”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi 4-5 (1973-74): 335-383.
• Kütükoğlu, Mübahat. Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri (1580-1833). Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1974.
• McGowan, Bruce. Economic Life in Ottoman Europe, Taxation, Trade and the Struggle for Land 1600-1800. USA: Cambridge Univ. Press, 1981.
• Murphey, Rhoads, “Conditions of Trade in the Eastern Mediterranean: An Appraisal of Eighteenth-Century Ottoman Documents from Aleppo”. Journal of the Economic and Social History of the Orient 33/1 (1990): 35-50.
• Özcan, Azmi. “Osmanlı-İngiltere Münasebetleri”, DİB. İslam Ansiklopedisi, 22 (İstanbul 2000), ss. 302-307.
• Öztürk, Yücel. “XIII. ve XVII. Yüzyıllarda Karadeniz Ticareti”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 97 (1995): 114-135.
• Pamuk, Şevket. “Kapitalist Dünya Ekonomisi ve Osmanlı Dış Ticaretindeki Uzun Dönemli Dalgalanmalar 1830-1913”, ODTÜ Gelişme Dergisi, Türk İktisat Tarihi Üzerine Araştırmalar. 1979-1980 Özel Sayısı II: 161-204.
• Pamuk, Şevket. 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. 4. Baskı. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1997.
• Panzac, Daniel. “International and Domestic Maritime Trade in the Ottoman Empire During the 18th Century”. International Journal of Middle East Studies 24/2 (1992): 189-206.
• Price, Jacob M. “What did Merchants Do? Reflections on British Overseas Trade, 1660-1790”. The Journal of Economic History 49/2 (1989): 267-284.
• Rider, Christine. An Introduction to Economic History. USA: South Western College Publishing, 1995.
• Roover Raymond De. “On Üçüncü Yüzyıl Ticaret Devrimi”. Tarih Risaleleri. Der. Mustafa Özel. İstanbul: İz Yayınları, 1995): 111-117.
• Subaşı, Turgut. “Abdülmecid Dönemi Osmanlı İngiliz İlişkileri”, Osmanlı Diplomasi Tarihi Kurumları ve Tatbiki. Ed. E. A. Yalçınkaya ve Uğur Kurtaran. (Ankara: 2018): 179-204.
• Subaşı, Turgut. “Anglo-Ottoman Relations Before the Tanzimat,” New Millennium Perspectives in the Humanities, Global Publications, (New York: 2001): 202-230.
• Tabakoğlu, Ahmet. Türkiye İktisat Tarihi. 15. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “On Dokuzuncu Asır Başlarına Kadar Türk-İngiliz Münasebatına Dair Vesikalar”. Belleten 13/51 (1949): 573-648.
• Wood, Alfred C., Levant Kumpanyası Tarihi, (Çev. Çigdem E. İpek), Doğubatı Yayınları, Ankara: 2013.
• Yücekök, Ahmet, “Emperyalizm Yörüngesinde Osmanlı İmparatorluğu 1838 Ticaret Sözleşmeleri”. AÜ. Siyasal Bilgiler Fak. Dergisi 23/1 (1968): 381-425.