The 31 March Incident and the Siege of Istanbul by the 3rd Army Corps (Hareket Ordusu) in British Military Attaché Reports

Yıl 2024, Sayı: 21, 1 - 27, 15.06.2024

Ferdi Ertekin

https://doi.org/10.21021/osmed.1410318

Öz

Since the last quarter of the 19th century, military attachés, the specialised military staff of the British intelligence service, have been regularly reporting to the British Embassy in Istanbul. In the 1909 file, there are records of two critical events that remain a mystery in recent Turkish history. This article discusses the 31 March incident and the siege of Istanbul by the 3rd Army Corps through the British military attaché reports of 1909, published for the first time in Turkish literature at the National Archives in London, in the Foreign Office classification. The actions of the skirmisher (avcı) battalions that were sent to Istanbul after the proclamation of the constitutional monarchy as the guardians of the constitutional order, and which were among the elements that triggered the 31 March Incident, the siege of Istanbul by the 3rd Army Corps and the capture of the Istanbul, are vividly described in the reports of Colonel Herbert Conyers Surtees (1858-1933). In addition to providing important clues about the British perspective on the period, the way in which these events, which ended the thirty-three-year reign of Sultan Abdülhamid II and brought Mahmud Şevket Pasha and the Committee of Union and Progress to power, are treated in the reports also provides new information about both events.

Anahtar Kelimeler

31 March Incident, 3rd Army Corps (Hareket Ordusu), Mahmud Şevket Pasha, Abdülhamid II, Herbert Conyers Surtees

İngiliz Askeri Ataşe Raporlarında 31 Mart Vakası ve Hareket Ordusu’nun İstanbul Kuşatması

Öz

İngiliz istihbaratının askeri konularda uzman personeli olan askeri ataşeler, İstanbul’daki İngiliz Sefareti’ne bağlı olarak 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren periyodik olarak raporlar hazırlanmıştır. Bu raporlardan 1909 senesine ait klasörde, yakın dönem Türk tarihi açısından hala gizemini koruyan son derece kritik iki olayın kayıtları mevcuttur. Bu makalede, Londra’daki The National Arvhives’da, Dışişleri Bakanlığı (Foreign Office) tasnifinde yer alan ve Türkçe literatürde ilk defa yayınlanan 1909 tarihli İngiliz askeri ataşe raporları üzerinden 31 Mart Vakası ve Hareket Ordusu’nun İstanbul kuşatması ele alınmaktadır. II. Meşrutiyet’in ilânından sonra anayasal düzen ve meşruti monarşinin muhafızı olarak İstanbul’a gönderilen ve 31 Mart Vakasını ateşleyen unsurlar arasında bulunan avcı taburlarının eylemleri, Hareket Ordusu’nun İstanbul kuşatması ve Payitaht’ın ele geçirilmesi Albay Herbert Conyers Surtees’in (1858-1933) raporlarında, oldukça canlı tasvirlerle ortaya konulmaktadır. Sultan II. Abdülhamid’in otuz üç yıllık saltanatını sona erdiren, Mahmud Şevket Paşa ile İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni iktidarda söz sahibi hale getiren bu olayların raporlardaki ele alınış tarzından dönemin İngiliz persperktifine dair önemli ipuçları elde etmenin yanı sıra, her iki olay ile alakalı yeni bilgilere erişmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

31 Mart Vakası, Hareket Ordusu, Mahmud Şevket Paşa, II. Abdülhamid, Herbert Conyers Surtees

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları: a. The British Library (TBL) IOR/L/MIL/17/16/24. Tekin Alp. The Turkish and Pan-Turkish Ideal, Admiralty War Intelligence Division. İstanbul: 1917.
• b. The National Archives (TNA): Cabinet Office (CAB) 37/99/61.
• Foreign Office FO 195-2323, Nr. 10, 11, 13, 14, 15, 17, 20, 21, 24, 25, 26, 29, 33.
• 2. Araştırma ve İnceleme Eserleri
• (Atatürk), Mustafa Kemal. Nutuk. II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1969.
• Akşin, Sina. 31 Mart Olayı. Ankara: Sinan Yayınları, 1972.
• Alkan, Ahmet Turan. “Ordu Siyaset İlişkisinin Tarihine Bir Derkenar: 31 Mart Vakası ve Sonuçları”, Osmanlı Özel Sayısı I: Siyaset ve Teşkilat, Yeni Türkiye, VI, Ankara: 2000.
• Atatürk’ün Not Defterleri I: Hareket Ordusu Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal’in Not Defteri ile Hareket Ordusu Karargâhı Kayıt Defteri. Ankara: Genelkurmay Basım Evi, 2004.
• Avcıoğlu, Doğan. 31 Mart’ta Yabancı Parmağı. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2013.
• Aysal, Necdet, “II. Meşrutiyet Dönemi’nin Toplumsal Bir Yardım Kuruluşu: Osmanlı Donanma Cemiyeti”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 6/9 (2020): 103- 120.
• Aysal, Necdet. “Örgütlenmeden Eyleme Geçiş: 31 Mart Olayı”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 37/38 (2006): 15-53.
• Birinci, Ali. “31 Mart Vak’asının Bir Yorumu”, Türkler Ansiklopedisi, XIII (İçinde). Ed. Hasan Celâl Güzel, Prof. Dr. Kemal Çiçek, Prof. Dr. Salim Koca. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Borak, Sadi. “31 Mart Vakasının Çıkış Nedenleri Üzerine Çeşitli Yorumlar ve Atatürk ve Hareket Ordusu Üzerine Orgeneral İzzettin Çalışlar’ın Bir Makalesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8/23 (1992): 357-372.
• Çalen, Mehmet Kaan. “II. Meşrutiyet Döneminde Üç Tarz-ı Siyaset”. Osmanlı Tarihi Araştırmaları II: II. Meşrutiyet, Ed. Saime Selenga Gökgöz ve Ahmet Oğuz. İstanbul: Kriter Yayınları, 2020: 131-154.
• Çayci, Muhammet Emin. “Osmanlı Basınında 31 Mart Olayı.” Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2009. Çetin, Atilla. “Kıbrıslı Kâmil Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi XXV (Ankara 2022), ss. 391- 393.
• Çoşkun, Mustafa. “Mevlanzâde Rıfat Bey’in Gazetecilik Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2019.
• Danişmend, İsmail Hami. Sadr-ı-a’zam Tevfik Paşa’nın Dosyasındaki Resmî ve Hususî Vesikalara Göre: 31 Mart Vak’ası. İstanbul: İstanbul Kitapevi, Tarihsiz.
• Derviş Vahdeti. Volkan Gazetesi 1908-1909, Tam ve Aynen Metin Neşri. Haz. M. Ertuğrul Düzdağ. İstanbul: İz Yayıncılık, 1992.
• Ertekin, Ferdi. “31 Mart Vakası Sonrası Hareket Ordusu’yla İstanbul’u Kuşatan Manastır Milli Taburu’nda Görevli Bir Subayın Günlüğü.” Harp Tarihi Dergisi 6 (Aralık 2022): 65-94.
• Ertekin, Ferdi. İngiliz İstihbaratı ve Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2022.
• Güresin, Evcet. 31 Mart İsyanı. İstanbul: Yenigün Haber Ajansı, 1998.
• Karaman, Mehmet Ali. Belgeler, Bulgular ve İlişkilerle 31 Mart’ın Şifreleri. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler Yayıncılık, 2023.
• Kansu, Aykut. İttihadcıların Rejim ve İktidar Mücadelesi 1908-1913. Çev. Selda Somuncuoğlu İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Kuneralp, Sinan. Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricâli (1839-1922). İstanbul: İsis Yayınları, 1999. L’Écho de Paris. 14 Nisan 1909, Nr. 9020.
• Ramsay, W. M. İsyan Günlerinde İstanbul: Bir İngiliz Arkeoloğun Gözünden 31 Mart İsyanı, Yay. Haz. Dr. Selim Ahmetoğlu. Çev. Gökçenur Şehirli Kürcüoğlu. İstanbul: Timaş, 2019.
• Ramsay, W. M. The Revolution in Constantinople and Turkey: A Diary. London: Hodder and Stoughton, 1909.
• Şen, İsmail. “Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Kâmil Paşa (1832-1913)”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1995.
• Tiryaki, Yunus Emre. “Hatıratlarda II. Meşrutiyet'in ilanı ve 31 Mart Vak’ası”, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2016.
• Topuz, Hıfzı. II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2003.
• Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye’de Siyasal Partier I: İkinci Meşrutiyet Dönemi. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1988.
• Türkmen, Zekeriya. “31 Mart İsyanı ve Osmanlı Meşrutiyetine İndirilen Darbe: Ordu-Siyaset İlişkilerine Sultan V. Mehmed Reşad Döneminden Bir Bakış.” Sultan V. Mehmet Reşad ve Dönemi, 2, (İstanbul 2018): 518-563.
• Türkmen, Zekeriya. “Hareket Ordusu”, TDV İslâm Ansiklopedisi XVI (İstanbul 1997), ss. 125- 127.
• 3. İnternet Kaynakları \ Web \ Online Erişim
• İslamcı Dergiler Projesi, “Volkan.” Son Güncelleme 20 Aralık, 2023.
• https://katalog.idp.org.tr/dergiler/91/volkan.
• Türkmen, Zekeriya. “Hareket Ordusu ve Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal.” Erişim 3 Kasım, 2023. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/hareket-ordusu-ve-kurmay-yuzbasi- mustafa-kemal/
• Yüceer, Nâsır. “31 Mart Vakası.” Erişim 22 Ekim, 2023. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/31-mart-vakasi/