Geç Osmanlı’dan Erken Cumhuriyet’e Türkiye’de Sınırların Tarihsel-Sosyolojik İnşası

Yıl 2024, Sayı: 23, 296 - 309, 15.12.2024

Kerem Özbey

https://doi.org/10.21021/osmed.1476501

Öz

Sınırların tarihsel-sosyolojik açıdan inşası geleneksel toplumdan modern topluma dönüşüm sürecinde gerçekleştiğinden, Türkiye’de bu dönüşüm Osmanlı’nın son döneminden Cumhuriyet’in erken dönemine karşılık gelir. Bu çalışma, Türkiye’de sınırların tarihsel-sosyolojik açıdan inşasını anlamayı amaçlamaktadır. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş, Türkiye’de sınırların imparatorluktan ulus-devlete, ümmetten ulusa ve coğrafyadan vatana dönüşümünü göstermektedir. Osmanlı’nın son döneminde devleti kurtarmakla sembolize edilen sınırlar, Cumhuriyet’e geçişle birlikte milliyetçilik temelinde Türk ulus-devletini inşa etmenin bir aracına dönüşmüştür. Kemalist Türk devrimi, modern, Batılı ve laik bir Cumhuriyet kurarak Osmanlı-İslami gelenekle arasına bir sınır çekmiştir. Kemalist milliyetçilik, Türk ulusal kimliğini Anadolu topraklarını çevreleyen sınırlar içinde inşa etmiş ve sınırlar bu kimliğin uçlarını oluşturmuştur. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş Müslümanların vatan algılarını dönüştürmüş ve Anadolu toprakları yeni vatanın adı olmuştur. Kemalizm’in laiklik ilkesi, Türkiye’nin İslam dünyasındaki seküler sınırını sembolize etmektedir. “Hudut namustur” ve “anavatan” söylemleri, Türkiye’de sınırların milliyetçi-cinsiyetçi bir şekilde inşa edildiğini göstermektedir. Neticede, Türkiye’de sınırların modernleşme, din, sekülerizm, milliyetçilik, ulusal kimlik ve toplumsal cinsiyet kimlikleri bağlamında inşa edildiği gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sınır, Milliyetçilik, Osmanlı, Cumhuriyet, Modern Türkiye

Historical-Sociological Construction of Borders in Turkey from the Late Ottoman Empire to the Early Republic

Öz

Since the historical-sociological construction of borders takes place in the transformation process from traditional to modern society in Türkiye, this transformation corresponds to the late Ottoman period to the early Republican period. This study aims to understand the historical-sociological construction of borders in Turkey. The transition from the Ottoman Empire to the Republic shows the transformation of borders in Turkey from empire to nation-state, from ummah to nation, and from geography to homeland. The borders, symbolized by saving the state in the last period of the Ottoman Empire, turned into a tool for building the Turkish nation-state based on nationalism with the transition to the Republic. The Kemalist Turkish revolution drew a border under the Ottoman-Islamic tradition by establishing a modern, Western, and secular Republic. Kemalist nationalism constructed the Turkish national identity within the borders surrounding the Anatolian lands, and the borders formed the ends of this identity. The transition from the Ottoman Empire to the Republic transformed Muslims' perception of their homeland, and Anatolian lands became the name of the new homeland. Kemalism's principle of secularism symbolizes Turkey's secular border in the Islamic world. Based on the discourses of “border is honor” and “motherland,” borders in Turkey have been manifested in a nationalist and gendered manner. As a result, it is seen that borders in Turkey symbolize the construction of identities through the themes of modernization, religion, secularism, nationalism, national identity, and gender.

Anahtar Kelimeler

Border, Nationalism, Ottoman, Republic, Modern Türkiye

Kaynakça

• Ahmad, Feroz. The Making of Modern Turkey. London and New York: Routledge, 1993.
• Akçura, Yusuf. Üç Tarz-ı Siyaset. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1976.
• Akşin, Sina. Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Anderson, Benedict. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. London: Verso, 2006.
• Anderson, Malcolm. Frontiers: Territory and State Formation in the Modern World. Oxford: Polity Press, 1996.
• Arıkan, Türkan. Atatürk’ün Türk Kadını Hakkındaki Görüşlerinden Bir Demet. Ankara: TBMM Yayınları, 1985.
• Berkes, Niyazi. The Development of Secularism in Turkey. Montreal: McGill University Press, 1964.
• Billig, Michael. Banal Nationalism. London: Sage Publications, 1995.
• Calhoun, Craig. Nationalism. Minneapolis: Minnesota University Press, 1997.
• Cohen, Anthony P. The Symbolic Construction of Community. London: Routledge, 1985.
• Ciddi, Sinan. Kemalism in Turkish Politics: The Republican People’s Party, Secularism and Nationalism. London and New York: Routledge, 2009.
• Cizre-Sakallıoğlu, Ümit. “Kemalism, Hyper-nationalism and Islam in Turkey”. History of European Ideas 18/2 (1994): 255-270.
• Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF). Parti Nizamnamesi ve Programı, 1931.
• Çelik, Nur Betül. “Kemalizm: Hegemonik Bir Söylem”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, 1. bs., ed. Tanıl Bora and Murat Gültekingil, çev., Özgür Gökmen, İstanbul: İletişim Yayınları, 2009, 75-91.
• Çınar, Alev. Modernity, Islam and Secularism in Turkey: Bodies, Places and Time. London: Minnesota University Press, 2005.
• Delaney, Carol. The Seed and the Soil: Gender and Cosmology in Turkish Village Society. Berkeley: California University Press, 1991.
• Donnan, Hastings - Thomas M. Wilson. Borders: Frontiers of Identity, Nation and State. Oxford: Berg Publishers, 1999. Gellner, Ernest. Nations and Nationalism. Oxford: Blackwell, 1983.
• Gellner, Ernest. Encounters with Nationalism. Oxford: Blackwell, 1994.
• Gellner, Ernest. “The Turkish Option in Comparative Perspective”, Rethinking Modernity and National Identity in Turkey, 1. bs., ed. Sibel Bozdoğan and Reşat Kasaba, (Seattle: Washington University Press, 1997, 233-244.
• Giddens, Anthony. The Consequences of Modernity. Cambridge: Polity Press, 1991.
• Gökalp, Ziya. Yeni Türkiye’nin Hedefleri. İstanbul: Toker Yayınları, 2005.
• Göle, Nilüfer. The Forbidden Modern: Civilization and Veiling. Ann Arbor: Michigan University Press, 1996.
• Gülalp, Haldun. Kimlikler Siyaseti: Türkiye’de Siyasal İslamın Temelleri. İstanbul: Metis Yayınları, 2003.
• Hann, Chris ve Ildiko Beller-Hann. “Markets, Morality and Modernity in Nort-East Turkey”, Border Identities: Nation and States at International Frontiers, 1. bs., ed. Thomas M. Wilson and Hastings Donnan, Cambridge: Routledge, 1998, 237-262.
• İnalcık, Halil. “Tanzimat nedir?” Tanzimat: Değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, 1. bs., ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012, 29-56.
• İnönü, İsmet. Hatıralar II. Ankara: Bilgi Yayınevi Yayınları, 1987.
• Jaffrelot, Christophe. “For a Theory of Nationalism”, Revisiting Nationalism: Theories and Processes, 1. bs., ed. Alain Dieckhoff and Christophe Jaffrelot, London: Springer, 2005, 10–61.
• Kandiyoti, Deniz. Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler. çev., Aksu Bora, Feyziye Sayılan, Şirin Tekeli, Hüseyin Tapınç and Ferhunde Özbay, İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
• Kara, İsmail. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi I: Metinler/Kişiler. İstanbul: Risale Yayınları, 1986.
• Karakaş, Mehmet. “Türkçülük ve Türk Milliyetçiliği”, Doğu Batı Düşünce Dergisi. 38 (2006): 57-76.
• Karpat, Kemal H. Studies on Turkish Politics and Society: Selected Articles and Essays. Leiden: Brill, 2004.
• Lewis, Bernard. The Emergence of Modern Turkey. London: Oxford University Press, 1968.
• Lewis, Bernard. The Political Language of Islam. Chicago and London: Chicago University Press, 1988.
• Mardin, Şerif. Türkiye’de Toplum ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Mardin, Şerif. Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• Nagel, Joane. “Erkeklik ve Milliyetçilik: Ulusun İnşasında Toplumsal Cinsiyet ve Cinsellik”, Vatan Millet Kadınlar, 6. bs., ed. Ayşe Gül Altınay, çev., Sedef Öztürk, İstanbul: İletişim Yayınları, 2016, 65-103.
• Nalçaoğlu, Halil. “Vatan: Toprakların Altı, Üstü ve Ötesi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, 1. bs., ed., Tanıl Bora and Murat Gültekingil, İstanbul: İletişim Yayınları, 2008, 292-308.
• Parla, Taha. Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm. İstanbul: İletişim Yayınları, 1993. Sancar, Serpil. Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti: Erkekler Devlet, Kadınlar Aile Kurar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013. Smith, Anthony D. National Identity. Harmondsworth: Penguin, 1991.
• Spencer, Philip - Howard Wollman. Nationalism: A Critical Introduction. London: Sage, 2002.
• Şerifsoy, Selda. “Aile ve Kemalist Modernizasyon Projesi, 1928-1950”, Vatan Millet Kadınlar, 6. bs., ed. Ayşe Gül Altınay, çev., Sedef Öztürk, İstanbul: İletişim Yayınları, 2016, 167-200.
• Tunaya, Tarık Zafer. İslamcılık Cereyanı. İstanbul: Baha Matbaası, 1962.
• Yuval-Davis, Nira. Cinsiyet ve Millet. çev., Ayşin Bektaş, İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Zürcher, Erik-Jan. Turkey: A Modern History. London: I.B. Tauris, 1993.
• Zürcher, Eric-Jan. “Kemalist Düşüncenin Osmanlı Kaynakları”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, 1. bs., ed. Tanıl Bora and Murat Gültekingil, çev., Özgür Gökmen, İstanbul: İletişim Yayınları, 2009, 44-55.