Osmanlı’da Asayişi Sağlamaya Yönelik Bir Uygulama: Rumeli Çeteler Layihasının Tatbikine Dair Bir İnceleme [1909-1910]

Yıl 2024, Sayı: 23, 142 - 166, 15.12.2024

Mustafa Dağ

https://doi.org/10.21021/osmed.1485346

Öz

Rumeli’de özellikle 20. yüzyılın başlarında çetecilik faaliyetlerinde artış yaşanmıştır. Bölgedeki çetecilik faaliyetleri etnik ve mezhepsel farklılık ile sosyo-ekonomik gerekçelerden dolayı zuhur etmiştir. Bu nedenle Osmanlı yönetimi çetecilikle mücadele çerçevesinde birçok nizamnameyi uygulamaya koymak zorunda kalmıştır. Bunlardan biri Rumeli Vilayetinde Şekâvet ve Müfsidatın Men’i ve Mütecassırların Takip Te’dibi Hakkında Kanun Layihasıdır. 1909 ile 1910 yılları arasında yürürlükte olan nizamnamenin tatbiki çalışmanın ana temasını oluşturmaktadır. Bu kapsamda elde edilen verilerin incelenmesiyle nizamnamede yer alan hükümlerin hangi bölgelerde ne şekilde tatbik edildiğini tespit etmek çalışmamızın temel amacını oluşturmaktadır. 1909 ile 1910 yılları arasında Rumeli vilayetleriyle İzmir ve Aydın bölgelerinde tatbik edilen nizamnamenin hükümlerine dair örnekler arşiv belgeleri ve telif eserlerden istifade edilerek incelenmiştir. Bu çerçevede nizamnamenin tatbik edildiği bölgeler ile oluşan tepkiler, İstitlâ’ Komisyonlarının yetki ve faaliyetleri, çetelerle mücadelede aktif olan görevliler ve Divan-ı Harp Mahkemeleri ile çetecilere verilen cezalar ayrı başlıklar halinde ele alınmıştır. Bu doğrultuda yürütülen çalışmayla layihanın hazırlanma sürecinin nasıl gerçekleştiği, layihada yer alan hükümlerin neler olduğu, layihanın Rumeli’de hangi vilayetlerde uygulanıp, uygulanmadığı, layihanın Anadolu’da hangi bölgelerde tatbik edildiği, tatbik sırasında karşılaşılan zorlukların neler olduğu, yakalanan çetecilere verilen cezaların neler olduğu ve son olarak layihada yer alan hükümlerin tatbiki karşısında ahalinin göstermiş olduğu tepkilerin neler olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Rumeli, Çetecilik, Eşkıyalık, Layiha

A Practice to Ensure Public Order in the Ottoman: A Review on the Implementation of the Rumelia Gangs Report [1909-1910]

Öz

There was an increase in gang activities in Rumelia, especially in the early 20th century. Gang activities in the region have occurred due to ethnic and sectarian differences and socio-economic reasons. For this reason, the Ottoman administration had to implement many regulations within the framework of the fight against gangs. One of these Rumeli Vilayetinde Şekâvet ve Müfsidatın Men’i ve Mütecassırların Takip Te’dibi Hakkında Kanun ıt is the petition. The application of the regulations in force between 1909 and 1910 constitutes the main theme of the study. The main purpose of our study is to determine in which regions and how the provisions in the regulation are implemented by examining the data obtained in this context. Examples of the provisions of the regulations implemented in the Rumelia provinces and Izmir and Aydın regions between 1909 and 1910 were examined using archive documents and copyrighted works. In this context, the regions where the regulation was implemented and the reactions, the powers and activities of the İstitlâ’ Commissions, the officers active in the fight against gangs, and the penalties given to gang members by the Divan-ı Harp courts discussed under separate headings. The study carried out in this direction covers how the drafting process of the draft took place, what the provisions are in the draft, in which provinces in Rumelia the draft is implemented or not, in which regions in Anatolia the draft is implemented, what are the difficulties encountered during the implementation, what are the penalties given to the captured gang members, and Finally, it was tried to determine the reactions of the people to the implementation of the provisions included in the draft.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Rumeli, Gangsterism, Banditry, Layıha

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı ‘Ali Evrak Odası (BEO): 3667/274964, 3667/274965, 3673/275446, 3674/275516, 3675/275571, 3679/275876, 3681/276050, 3685/276374, 3739/280398, 3778/283297, 3815/286052, 4158/311826, 4163/312199.
• Dâhiliye-İdare (DH. İD): 112/24, 119/33; Dâhiliye-Hukuk (DH. H): 14/1.
• Dâhiliye-Siyasi Kısım (DH. SYS): 18/2; Dâhiliye-Tahrirat Kalemi (DH. EUM. THR): 11/12.
• Dâhiliye-Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH. MUİ): 2/10, 2/34, 2/43, 2/59, 7/64, 11/8, 13/44, 17/1, 17/2, 17/3, 17/4, 17/7, 17/8, 17/11, 17/12, 17/14, 17/15, 17/16, 17/17, 17/18, 17/20, 17/21, 17/25, 17/50, 18/8, 24/10, 24/11, 24/74, 34/28, 35/31, 43/14, 54/3, 65/2, 80/11, 90/11.
• Hâriciye Nezareti-Siyasi (HR. SYS): 200/32.
• Hâriciye Nezareti-Sofya Sefareti (HR. SFR. 04): 248/61, 423/95, 611/9.
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV): 134/1, 134/50, 134/66, 134/74, 135/31, 154/55.
• Şûrâ-yî Devlet (ŞD): 26/37; İrade-Dosya Usulü (İ. DUİT): 79/5.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Akalın, Durmuş, “XIX. Yüzyılda Osmanlı İdaresi Altında Balkanlar ve Köstendil”, Yeni Türkiye, 21/67, (2015): 1674-1694.
• Akın, Hatice, Çetin Hatice, “Osmanlı Millet Sisteminin Balkanlar’da Etnik Kimliklerin Oluşmasındaki Rolü”, Balkanlar’da İslam Medeniyeti Uluslararası Üçüncü Sempozyumu Bildirileri, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul Kasım 1-5, 2006.
• Arslan, Zehra “Ağustos 1909 Tarihli Cemiyetler Kanunu Üzerinde Meclis-i Mebusan’da Yapılan Müzakereler ve Cemiyetlerin Yapılanmasında İttihat ve Terakki Örneği”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/11, (2010): 57-72.
• Bingöl, Sedat, “Osmanlı Mahkemelerinde Reform ve Ceride-i Mehakim’deki Üst Mahkeme Kararları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 20/1, (2005): 19-38.
• Çanlı, Mehmet, “Balkanlarda Komitacılık ve Çetecilik: II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Oturumlarında Yapılan Tartışmalar ve Çözüm Önerileri Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6/4, (2017): 2825-2846.
• Çanlı, Mehmet, “Bulgar Trakya Komitesi (1918-1934)”, Türk Dünyası İnceleme Dergisi XI/2, (2011): 277-292.
• Dağ, Mustafa, “Osmanlı Taşrasında Bir Ceza İnfaz Kurumu: Mut Hapishanesi Örneği (1890-1920)”, Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, (2022): 167-201.
• Dağ, Mustafa, “XX. Yüzyıl Başlarında Reji İdaresi’nde Kayıt Dışı Ekonomi Davası: Menbiç Reji Memurluğu Örneği (1910-1911)”, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8/2, (2021): 207-228.
• Efe, Aydın, Aktürk, Sıraç, “Cebel-i Bereket Livasında Yaşanan Eşkıyalık Olayları (1914-1918)”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29 (2022): 293-308.
• Yakut, Esra, “Osmanlı Hukukunda Bir Suç Olarak Eşkıyalık ve Cezalandırılması”, Kepikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 33, (2012): 21-34.
• Hobsbawm, Eric J. Eşkıyalar, Çev. Osman Akınhay, İstanbul: Agora Kitaplığı, 2011.
• Kılınç, Ahmet, “Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde Uygulanan Kürek Cezasının Hukuki Tahlili”, Belleten Dergisi, 79/285, (2015): 531-558.
• Koylu, Zafer, “Makedonya’da Çetelerin Meşruiyet Kulüplerine Dönüşmesi”, Belleten Dergisi, 81/291, (2017): 569-588.
• Köksal, Osman, “Osmanlı Devleti’nde Sıkıyönetim ile İlgili Mevzuat Üzerine Bir Deneme”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 12, (2001): 157-171.
• Pullukçuoğlu Yapucu, Olcay, “Bir Çetenin Anatomisi”, Batı Anadolu Eşkıyalık Tarihi, 1. bs., Olcay Pullukçuoğlu Yapucu, Cihan Özgün, Ali Özçelik. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Saygılı, Hasip, “Rumeli Müfettişliği Döneminde (1902-1908) Makedonya’da Yunan Komitecileri ve Osmanlı Devleti. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 11/21, (2015): 147-185.
• Türkan, Gözütok, “Eşkıyalık ve Çakırcalı Mehmet Efe’nin Türk Edebiyatına İzdüşümü”, Türkbilig Dergisi, 21, (2011): 49-72.
• Ülker, İbrahim, “Osmanlı Ceza Yargılamasında Müstantik (Sorgu Hâkimi)”, Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi, 11/1, (2023): 41-57.
• Zekeriya, Türkmen, “Dîvânıharp”, TDV İslam Ansiklopedisi, I, (Ankara 2020) ss. 334-337.