XIV. Yüzyıldan XVI. Yüzyıla Karasi Sancağı ve Havalisinde Katranciyan Taifeleri

Yıl 2025, Sayı: 25, 392 - 407

Serkan Sarı , Azer Gürcan

https://doi.org/10.21021/osmed.1607276

Öz

Bu çalışma, Anadolu'da katran üretiminin tarihsel süreçteki ekonomik önemini ve özellikle Orta Çağdan Osmanlı’ya Anadolu’daki sosyal yapı üzerindeki etkilerini birlikte incelemektedir. Karasi bölgesi ve havalisinin katran üretimi için uygun koşullar sunduğu kaynaklarda ve arşiv belgele-rinde vurgulanmaktadır. Osmanlı’da katran üretimini sağlayan gruplar kaynaklarda "katrancı-yan" ve "ziftiçiyan" olarak adlandırılarak özel bir statü ile kayıtlara geçirilmiştir. Ve bu gruplar, yerel ihtiyaçların yanı sıra ticari kazanç sağlamışlardır. Osmanlı dönemi kaynakları, katran üretimi ve kullanımıyla ilgili detaylı bilgiler sunmaktadır. Bu ürünün özellikle askeri alanlarda ve denizcilikte önemli bir yer tuttuğunu görülmektedir. Tahrir defterleri, katran üreticilerinin sosyal ve ekonomik durumu, vergi muafiyetleri ve toplum içindeki statüleri hakkında bilgiler vermektedir. Katranın askeri ve gündelik hayatta yaygın kullanımı, üretim faaliyetlerinin sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla devlet müdahalesini gerektirmiştir. Bu çalışma, katran üretiminin toplumda uzmanlaşmayı teşvik eden özel grupların varlığıyla nasıl şekillendiğini, Osmanlı yönetiminin bu süreçte nasıl bir rol oynadığını ve katranın ekonomik ve sosyal yapıdaki yerini analiz etmektedir. Bu çalışma ayrıca, Osmanlı iktisat anlayışının, devletin gereksinimleri-ni karşılamakla birlikte halkın temel ihtiyaçlarını da gözettiğini ortaya koymakta ve Osmanlı’da üretim ve toplumsal yapı ilişkilerinin önemli bir örneğini sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Katranciyan, Ziftçiyan, Karasi Sancağı, Ticaret.

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Tar Maker Groups in the Karasi Sanjak and Its Surroundings from the 14th to the 16th Century

Öz

This study examines the historical economic significance of tar production in Anatolia and its impact on the social structure from the Middle Ages to the Ottoman period. It emphasizes that the Karasi region and its surroundings offered favorable conditions for tar production. Groups involved in tar production during the Ottoman era were referred to in historical sources as "katrancıyan" and "ziftiçiyan," which conferred a special status upon them in official records. These groups not only catered to local needs but also generated commercial profits. Ottoman period sources provide detailed information regarding tar production and its uses, highlighting its significant role, particularly in maritime and military contexts. The Tahrir registers to elucidate tar producers' social and economic status, tax exemptions, and positions within society. The widespread use of tar in both military and everyday life necessitated state intervention to ensure the sustainability of production activities. This study analyses how tar production was shaped by the presence of specialized groups that encouraged expertise in society, the role played by the Ottoman administration in this process, and the place of tar within the economic and social structure. Furthermore, it demonstrates that the Ottoman economic understanding sought to address the needs of the state while also considering the fundamental needs of the people. The study presents a significant example of the relationship between production and social structure in the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Tar Maker, Pitchman, Karasi Sanjak, Trade.

Etik Beyan

I declare that this study is original; that I have acted by the principles and rules of scientific ethics at all stages of the study, including preparation, data collection, analysis, and presentation of information; that I have cited sources for all data and information not obtained within the scope of this study and included these sources in the bibliography; that I have not made any changes in the data used, and that I comply with ethical duties and responsibilities by accepting all the terms and conditions of the Committee on Publication Ethics (COPE). I hereby declare that if a situation contrary to my statement regarding the study is detected, I agree to all moral and legal consequences that may arise.

Kaynakça

• “Itinerarium Peregrinorum et Gesta Regis Ricardi.” Rerum Britannicarum Me-diiAevi Scriptores, Ed. William Stubbs, London: Longman, 1864.
• Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi 2 (1453-1559). Ankara: Barış Yayınevi, 1999.
• Akgündüz, Ahmet. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. C.2-3. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları, 1990-1991.
• Altan, Melis. “Manisa Şer’iyye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Sosyo-Ekonomik Hayat.” Doktora Tezi, Manisa Celal Bayar Üniversitesi, 2024.
• Avcı Ahmet ve Özen Rahşan. “Kara Hekim: Katranın Antalya Veteriner Hekimliği Folklorunda Hayvan Hastalıklarının Tedavisinde Kullanımı.” Fırat Üniversi-tesi Sağlık Bilimleri Veterinerlik Dergisi, 30/1 (2016): 39-44.
• Carey, Brian Todd ve Allfree, Joshua ve Cairns, John. Warfare in The Medieval World. Pen & Sword Military, 2006.
• Cin, Halil. Tarihte Toplum ve Yönetim Tarzı Olarak Feodalite Ve Osmanlı Düzeni. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1995.
• Çavuşdere, Serdar. “Selçuklular Döneminde Akdeniz Ticareti, Türkler ve İtalyan-lar.” Tarih Okulu IV. (2009): 53-75. Çetin, Cemal. “Anadolu’da Kapıya Katran Sürme Vak’aları: Konya Şeriye Sicilleri ışığında Hukuki, Kültürel ve Toplumsal Boyutları (1645-1750).” Turkish Studies. 9/1 (2014): 133-156.
• Fleet, Kate. Erken Dönem Osmanlı Döneminde Türk Ceneviz Ticareti. Çev. Özkan Akpınar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2009.
• Genç, Mehmet. Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2000.
• Goitein, Shelomo Dov. “Mediterranean Trade Preceding The Crusades: Some Facts and Problems.” Offprint Diogene 59 (1967): 47-62.
• Guillelmus Adae. De Modo Saracenos Extirpandi. Recueil Des Historiens Des Croisades II, 524-555. 1906.
• Gürdal, Ekrem. “Karaman Eyaletinde Güherçile Üretimi: 968 Numaralı Güherçile Tahrir Defterinin Değerlendirilmesi ve Latin Harflerine Çevrilmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya, 2015.
• Hellenkemper, Hansgerd ve Hild, Friedrich. Tabula İmperii Byzantini 8 Lykien Und Pamphylien. Wien: Vlg Der Österreichischen Akademie Der Wissensc-haften, 2004.
• Heyd, Wilhelm. Yakın-Doğu Ticaret Tarihi. Çev. Enver Ziya Karal. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi, 2000.
• İbn Haldun. Mukaddime. Çev. S. Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• İnce, Yunus. “Kârhâneden baruthâneye Karaman Eyaleti’nde güherçile üretimi (18–19. Yüzyıllarda)”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları (Studies in Ottoman Science) 13, sy. 1 (Aralık 2011): 11-30.
• Kallek, Cengiz. “Kantar.” TDVİA, 24 (2001):, ss. 317-320.
• Koç, Yunus. 16. Yüzyılda Bir Osmanlı Sancağında İskân ve Nüfus Yapısı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. Kundakçı Kavaklı, Sibel. “Mahalle Baskısı Bağlamında Osmanlı Taşrasında Cinsel Suçlar.” Karadeniz Araştırmaları 16/54 (2017): 153-170.
• Kurzweil, A. ve D. Todtenhaupt. “Technologie Der Holzteergewinnung.” Acta Praehistorica Et Archaeologica, 23 (1991): 63-79.
• Levy, Barry. “Tar And Fetahers.” The Journal of the Historical Society XI (2011): 85-110.
• Lewis, Bernard. Ortadoğu. Çev. Selen Y. Kölay. İstanbul: Arkadaş Yayınlar, 2010.
• Lopez, Robert ve Raymond, Irwing, Medieval Trade in The Mediterrenean. New York: Columbia University Press, 2001.
• Marino Sanudo. Liber Secretorum Fidelium Crucis Super Terrae Sanctae. Hano-viae: Typis Weshelianis Apud Heredes Joannis Aubrii, 1611.
• Marino Sanudo. The Book Of The Secrets Of The Faithful Of The Cross, Liber Sec-retorum Fidelium Crucis. Farnham, 2011.
• Nossov, Konstantin. Ancient And Medieval Siege Weapons. Spellmount, 2006.
• Nutki, Süleyman. Kamus-i Bahri, Denizci Sözlüğü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2011.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri Sözlüğü II. Ankara: Meb Yayınları, 1983.
• Pliny The Elder. Naturalis Historia. Impressi Venetiis: Per Nicolaum Ienson Gallicum, 1472.
• Raymond D’aguilers. Historia Francorum Qui Ceperunt Iherusalem. Çev. Johnhugh Hill-Laurita Hill, Philadelphia: Pennsylvania: American Philosophical Society, 1968.
• Schein, Sylvia. Fidelis Crucis: The Papacy, The West And The Recovery Of The Holy Land 1274-1314. Oxford: Clarendon Press, 1991.
• Şeşen, Ramazan. Selahaddin Eyyubi ve Devlet. İstanbul: Çağ Yayınları, 1987.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivleri, Tahrir Defteri, No. 111.
• Taş, Mustafa. “18.Yüzyıl Osmanlı Donanmasında Zift ve Katran Temini.” Turkish Studies History 15/4 (2020): 1225-1242
• Theophrastus, Historia Plantarum. Impressum Taruisii: Per Bartholomaeum Confalonerium De Salodio, 1483.
• Türkmenoğlu, Mehmet Ali ve Polat, Murat. “Mühimme Defterlerine Göre Os-manlı Devleti’nde Güherçile Üretimi Uygulamaları: Birecik Ve Rumkale Örneği”. Ekonomi, Finans ve İşletme Yönetimi Alanında Güncel Gelişmeler III. Ed. Alican Umut. İstanbul: Nobel. (2022): 273-284.