Üstün Yetenekli Çocuğa Sahip Ebeveynlerin Çocuklarının Gelişimini Desteklemek için İhtiyaç Duydukları Becerilerin Belirlenmesi

Yıl 2025, Erken Görünüm, 1 - 19

Marilena Leana Taşcılar

https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.1452321

Öz

Giriş: Bu araştırmada, üstün yetenekli çocuğa sahip ebeveynlerin, çocuklarının gelişimini desteklemek için ihtiyaç duydukları becerilerin belirlenmesi amaçlanmıştır.
Yöntem: Nitel araştırma yöntemlerinden temel nitel desen yaklaşımıyla tasarlanan bu çalışmaya üstün yetenekli (ÜY) çocuğa sahip dokuz ebeveyn katılmıştır. Veriler odak grup görüşmesi yapılarak toplanmıştır. Verilerin analizinde ebeveynlerin deneyimlerinden yola çıkarak ne gibi becerilere ihtiyaç duyduklarını belirlemek için içerik analizi yöntemi kullanılmıştır.
Bulgular: Analiz sonucunda, altı ana tema ortaya çıkmıştır: 1) ebeveynin kendini tanıma becerisi, 2) ÜY çocuğunun psikolojik sağlamlığını destekleme becerisi, 3) ÜY çocuğunun otonom öğrenme ve öz düzenlemeyi destekleme becerisi, 4) ÜY çocuğunun yetenek gelişimini destekleme becerisi, 5) ÜY çocuğunun sosyal gelişimini destekleme becerisi ve 6) ÜY çocuğuna mentorluk etme becerisi. Ebeveynler üstün yetenekli çocuklarına destek olabilmek için önce kendilerini tanımaları ve geliştirmeleri gerektiğini ifade etmişlerdir. Ayrıca, çocuklarının duygusal süreçlerine destek olabilecek psikolojik sağlamlık becerilerini geliştirmelerinin önemini vurgulamışlardır. Ebeveynlerin, çocuklarının uyum ve arkadaşlık süreçlerini, otonom öğrenme, sorumluluk alma, kendi başına ders çalışma ve yetenek gelişimlerini desteklemek için becerilere ihtiyaç duydukları belirlenmiştir. Gelecek planlamasında rehberlik ve mentorluk becerilerine de ihtiyaç duydukları saptanmıştır.
Tartışma: Konuyla ilgili sınırlı sayıda çalışma bulunmasına rağmen, mevcut araştırmanın bulguları, üstün yetenekli çocuğa sahip ebeveynlerin ihtiyaçlarını ortaya koyan diğer çalışmaların sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir. Bulgular, önceki çalışmaların sonuçları ve ortaya çıkan temalar çerçevesinde tartışılmıştır. Bu doğrultuda, üstün yetenekli çocuğa sahip ebeveynlerin ihtiyaçlarına yönelik yapılacak beceri temelli çalışmaların, ebeveynlerin kendilerini geliştirmeleri ve çocuklarına daha iyi destek olabilmeleri açısından önemli olduğu vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Üstün yetenekli çocuğa sahip ebeveyn, ebeveynlik ihtiyaçları, ebeveynlik becerileri, üstün yetenekli çocuklar, odak grup çalışması

Etik Beyan

Etik kurul izni yüklenmiştir.

Destekleyen Kurum

İstanbul Medeniyet Üniversitesi

Proje Numarası

İstanbul Medeniyet Üniverstesi 2023-GAP-Eğit-0004

Teşekkür

Katılımcılara deneyimlerini paylaştıkları için teşekkür ederim.

Identifying the Skills Parents of Gifted Children Need to Support Their Children’s Development

Öz

Introduction: The purpose of the present study was to identify the skills parents of gifted children need to support their children’s development.
Method: Nine parents of gifted children (GC) participated in this study, which was designed using a basic qualitative research method. Data were collected by conducting a focus group interview. Content analysis method was employed in the data analysis to determine what kind of skills the parents needed based on their experiences.
Findings: The analysis identified six main themes: 1) the parent’s ability to know themselves, 2) the ability to support the resilience of GC, 3) the ability to support the autonomous learning and self-regulation of GC, 4) the ability to support the talent development of GC, 5) the ability to support the social development of GC, and 6) the ability to mentor GC. The parents stated that they first should know and develop themselves to support their gifted children. Furthermore, they emphasized the importance of improving resilience skills that can support their children’s emotional processes. The parents needed skills to support their children's adaptation and friendship processes, autonomous learning, taking responsibility, studying on their own, and talent development. They also needed guidance and mentoring skills in future planning.
Discussion: Despite few studies on the subject, the findings of the present research are similar to the results of other studies revealing the needs of gifted children’s parents. The findings were discussed within the framework of the results of previous research and the resulting themes. Accordingly, it is emphazied that skill-based interventions addressing the needs of parents of gifted children are crucial for fostering parental development and enhancing their ability to support their children effectively.

Anahtar Kelimeler

Parents of gifted children, parental needs, parental skills, gifted children, focus grups

Proje Numarası

İstanbul Medeniyet Üniverstesi 2023-GAP-Eğit-0004

Kaynakça

• Achter, J. A., Benbow, C. P., & Lubinski, D. (1997). Rethinking multipotentiality among the intellectually gifted: A critical review and recommendations. Gifted Child Quarterly, 41(1), 5-15. https://doi.org/10.1177/001698629704100102
• Afat, N. (2013a). Üstün zekalı çocukların ebeveynlerine yönelik geliştirilen aile eğitim programının etkililiği (Tez Numarası: 350097) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Afat, N. (2013b). Çocuklarda üstün zekânın yordayıcısı olarak ebeveyn tutumları. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 155-168. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuhayefd/issue/8798/109970
• Albert, R. S. (1990). Family position and the attainment of eminence. Gifted Child Quarterly, 24, 87-95. https://doi.org/10.1177/001698628002400208
• Arslan, E. (2022). Nitel araştırmalarda geçerlilik ve güvenilirlik. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 51, 395-407. https://doi.org/10.30794/pausbed.1116878
• Avcı, G., & Sakallı-Demirok, M. (2022). Özel yetenekli olmak ve özel yetenekli çocuğa sahip olmak: Özel yetenekli birey ve ebeveyn görüşleri. Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(11), 39-54. https://dergipark.org.tr/en/pub/jier/issue/69618/1033417
• Aydın, Y. E., & Buğa, A. (2020). Özel yetenekli çocukların ebeveynlerinin akılcı olmayan inançları ve ebeveyn yetkinliklerinin incelenmesi. OPUS International Journal of Society Researches, 15(22), 1373-1407. https://doi.org/10.26466/opus.640449
• Baimukanova, R. (2020). Parenting gifted and talented children: challenges parents have and their role in children’s academic performance [Master's thesis, Nazarbayev University]. ProQuest Dissertation and Theses.Global.
• Baker, C., Wuest, J., & Stern, P. N. (1992). Method slurring: The grounded theory/phenomenology example. Journal of Advanced Nursing, 17(11), 1355-1360. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.1992.tb01859.x
• Bishop, B. (2012) Parenting stress in mothers of gifted and typical children. [Master's thesis, Alberta University]. ProQuest Dissertation and Theses Global.
• Braggett, E. J., Ashman, A., & Noble, J. (1983). The expressed needs of parents of gifted children. Gifted Education International, 1(2), 80-83. https://doi.org/10.1177/026142948300100208
• Büyüköztürk, Ş., Özcan E.A., Karadeniz, Ş. Demirel, F. & Çakmak, E. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri [Scientific research methods]. Pegem Akademi.
• Callahan, C. M. (2007). What can we learn from research about promising practice in developing the gifts and talents of low-income students. In J. VanTassel-Baska, & T. Stambaugh (Eds.), Overlooked gems: A national perspective on low-income promising learners (pp. 53-57). National Association for Gifted Children. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED494579.pdf
• Clark, B. (2021). No child is just born gifted: Creating and developing unlimited potential. In J. Jolly, D. Treffinger & T. F. Inman (Eds.), Parenting gifted children (pp. 4-11). Routledge.
• Collins, K. H. (2017). From identification to Ivy League: Nurturing multiple interests and multi-potentiality in gifted students. Parenting for High Potential, 6(4), 19-22. https://eric.ed.gov/?id=EJ1182154
• Coşkun, U. H., Sağır, T. M., & Girli, A. (2019). Üstün zekâlı ve yetenekli çocuğu olan annelerin problem çözme becerilerinin bir yordayıcı olarak ebeveyn yetkinliği. International Journal of Educational Spectrum, 1(2), 106-130. https://dergipark.org.tr/en/pub/ijesacademic/issue/46915/599014
• Creswell, J. W. (2016). 30 essential skills for the qualitative researcher. Sage.
• Creswell, J. W. (2017). Qualitative inquiry and research design. Sage.
• Csikszentmihalyi, M., & Larson, R. (1984). Being adolescent: Conflict and growth in the teenage years. Basic Books.
• Dağlıoğlu, H. E., & Alemdar, M. (2010). Üstün yetenekli bir çocuğun ebeveyni olmak. Kastamonu Education Journal, 18(3), 849-860. https://dergipark.org.tr/en/pub/kefdergi/issue/49056/625875
• Dangel, H. L, & Walker, J. (1991). An assessment of the needs of parents of gifted students for parent education programs. Roeper Review, 14, 40-41. https://doi.org/10.1080/02783199109553380
• De Souza-Fleith, D., Vilarinho-Pereira, D., & Muniz-Prado, R. (2024). Voices from the families: Strategies for and challenges in raising a gifted child. Journal for the Education of the Gifted, 47(2), 162-181. https://doi.org/10.1177/01623532241235576
• DeVries, A., & Webb, J. T. (2007). Gifted parent groups: The SENG model. Great Potential Press.
• Eroğlu-Garip, S., Karadağ, F., & Yıldız-Demirtaş, V. (2022). Özel yetenekli çocukların ebeveyni olmak ve erken çocuklukta özel yetenekli olmak: Ebeveyn görüşleri. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 197-226. https://doi.org/10.26468/trakyasobed.885478
• Feldman, D. H., & Goldsmith, L. (1991). Nature’s gambit: Child prodigies and the development of human potential. Teachers College Press.
• Feldman, D. H., & Piirto, J. (2002). Parenting talented children. In M. H. Bornstein (Ed.), Handbook of parenting (pp. 195-219). Lawrance Erlbaum Publishers.
• Fornia, G. L., & Frame, M. W. (2001) The social and emotional needs of gifted children: Implications for family counseling. The Family Journal, 9(4), 384-390. https://doi.org/10.1177/1066480701094005
• Gagné, F. (2021). The integrative model of talent development (IMTD): From theory to educational applications. In M. Makel, A. Rinn & J. Plucker (Eds). From Giftedness to Gifted Education (pp. 149-182). Routledge.
• Gallagher, S., & Smith, S. R. (2013). Acceleration for talent development: parents' and teachers' attitudes towards supporting the social and emotional needs of gifted children. International Journal for Talent Development and Creativity, 1(2), 97-112. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1301377.pdf
• Garn, A. C., Matthews, M. S., & Jolly, J. L. (2010). Parental influences on the academic motivation of gifted students: A self-determination theory perspective. Gifted Child Quarterly, 54(4), 263-272. https://doi.org/10.1177/00169862103776
• Grybek, D. D. (1997). Mentoring the gifted and talented, preventing school failure. Alternative Education for Children and Youth, 41(3), 115-118. https://doi.org/10.1080/10459889709603278
• Hertzog, N. B., & Bennett, T. (2004) In whose eyes? Parents’ perspectives on the learning needs of their gifted children. Roeper Review, 26, 96-104. https://doi.org/10.1080/02783190409554249
• Hnat, N. (2018). Gifted adolescents and multipotentiality: Links with stress, anxiety, perfectionism and career indecision [Doctoral dissertation, Massey University]. ProQuest Dissertation and Theses Global.
• Huff, R. E., Houskamp, B. M., Watkins, A. V., Stanton, M., & Tavegia, B. (2005). The experiences of parents of gifted African American children: A phenomenological study. Roeper Review, 27, 215-221. https://doi.org/10.1080/02783190509554321
• Ihlamur, Ş. (2017). Üstün yetenekli çocuklara sahip ailelerin danışmanlık ihtiyaçlarının saptanması (Tez Numarası: 472165) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Işık, E., & Semerci, Ç. (2019). Eğitim alanı nitel araştırmalarında veri üçgenlemesi olarak odak grup görüşmesi, bireysel görüşme ve gözlem. Turkish Journal of Educational Studies, 6(3), 53-66. https://doi.org/10.33907/turkjes.607997
• Jabbari, L., Ehteshamzadeh, P., Hafezi, F., & Eftekhar-Saadi, Z. (2021). The relationship between parental psychological control and imposter syndrome through the mediation of academic procrastination in gifted students. Iranian Evolutionary and Educational Psychology Journal, 3(4), 487-496. https://doi.org/10.52547/ieepj.3.4.487
• Johnson, R. M., Rinn, A. N., Mun, R. U., & Yeung, G. (2024). Perspectives of parents of highly and profoundly gifted children regarding competence, belonging, and support within a sociocultural context. Gifted Child Quarterly, 68(4), 294-315. https://doi.org/10.1177/00169862241254840
• Jolly, J. L., & Matthews, M. S. (2012). A critique of the literature on parenting gifted learners. Journal for the Education of the Gifted, 35(3), 259-290. https://doi.org/10.1177/0162353212451703
• Kahraman, S. (2016). Ebeveynin üstün yetenekli çocuğuyla iletişimini geliştirmeye yönelik psikoeğitim programının etkisinin incelenmesi (Tez Numarası: 461433) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Karnes, M. B., Shwedel, A. M., & Steinberg, D. (1984). Styles of parenting among parents of young gifted children. Roeper Review, 6(4), 232-235. https://doi.org/10.1080/02783198409552824
• Kesik, F., Abdurrezzak, S., & Doğan, Ü. (2024). Examining the challenges experienced by parents of gifted children through metaphors. In M. Demirekin (Ed.). International Research in Education Sciences VII (177-191). Eğitim.
• Krueger, R. A. (1997). Developing questions for focus groups. Sage Publications.
• Lee, Y., & Olszewski-Kubilius, P. (2006). Comparisons between talent search students qualifying via scores on standardized tests and via parent nomination. Roeper Review, 28(3), 157-166. https://doi.org/10.1080/02783190609554355
• Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1988). Criteria for assessing naturalistic inquiries as reports. ERIC. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED297007.pdf
• Lincoln, Y., & Guba, E. (1985). Naturalistic inquiry: Establishing Trustworthiness. Beverly Hills Lovecky, D. V. (1997). Identity development in gifted children: Moral sensitivity. Roeper Review, 20, 90-94. https://doi.org/10.1080/02783199709553862
• Manasawala, S. A., & Desai, D. N. (2019). Meeting the educational needs of a gifted child: A parent’s narrative. Gifted Education International, 35(3), 189-200. https://doi.org/10.1177/0261429419863440
• May, K. M. (2000). Gifted children and their families. The Family Journal, 8, 58-60. https://doi.org/10.1177/1066480700081008
• Merriam, S. B. (2009). Qualitative research: A guide to design and implementation. Jossey-Bass.
• Miles, M. B., & Huberman, M. A. (1994). An expanded sourcebook qualitative data analysis. Sage.
• Milgram, R. M., & Hong, E. (1999). Multipotential abilities and vocational interests in gifted adolescents: Fact or fiction? International Journal of Psychology, 34(2), 81-93. https://doi.org/10.1080/002075999399981
• Morawska, A., & Sanders, M. R. (2008). Parenting gifted and talented children: What are the key child behaviour and parenting issues? Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 42(9), 819-827. https://doi.org/10.1080/00048670802277271
• Morawska, A., & Sanders, M. R. (2009a). An evaluation of a behavioural parenting intervention for parents of gifted children. Behaviour Research and Therapy, 47(6), 463-470. https://doi.org/10.1016/j.brat.2009.02.008
• Morawska, A., & Sanders, M. R. (2009b). Parenting gifted and talented children: Conceptual and empirical foundations. Gifted Child Quarterly, 53(3), 163-173. https://doi.org/10.1177/0016986209334962
• Neihart, M. (1999). The impact of giftedness on psychological wellbeing: what does the empirical literature say? Roeper Review, 22(1), 10-18. https://doi.org/10.1080/02783199909553991
• Neihart, M. (2021). The social and emotional development of gifted children: What do we know? Routledge.
• Oğurlu, Ü. (2016). Üstün yetenekli çocuğa sahip ailelere yönelik eğitim programının ailelerin ebeveyn öz-yeterliliklerine ve farkındalıklarına etkisi. Milli Eğitim Dergisi, 45(209), 144-159. https://dergipark.org.tr/en/pub/milliegitim/issue/36141/406069
• Oğurlu, Ü., & Yaman, Y. (2013). Guidance needs of gifted and talented children’s parents. Talent, 3(2), 81-94. https://theeducationjournals.com/index.php/talent/article/view/21
• Olszewski‐Kubilius, P., & Lee, Y. (2004). Parent perceptions of the effects of the Saturday enrichment program on gifted students’ talent development. Roeper Review, 26(3), 156-165. https://doi.org/10.1080/02783190409554261
• Özden, M., & Cavlazoğlu, B. (2015). İlköğretim fen dersi öğretim programlarında bilimin doğası: 2005 ve 2013 programlarının incelenmesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 3(2), 40-65. https://doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.3c2s3m
• Öztabak, M. Ü. (2018). Özel/üstün yetenekli çocukların ailelerine yönelik rehberlik ve psikolojik danışmanlık. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 9(17), 79-106. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/513986
• Papadopoulos, D. (2021). Parenting the exceptional social-emotional needs of gifted and talented children: What do we know? Children, 8(11), 1-15. https://doi.org/10.3390/children8110953
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods (3rd ed.). Sage.
• Peebles, J. L., Mendaglio, S., & McCowan, M. (2023). The experience of parenting gifted children: A thematic analysis of interviews with parents of elementary-age children. Gifted Child Quarterly, 67(1), 18-27. https://doi.org/10.1177/00169862221120418
• Pfeiffer, S. I., & Reddy, L. A. (2001) Mental health prevention programs for children. Haworth Press.
• Ravitch, S. M., & Carl, N. M. (2019). Qualitative research: Bridging the conceptual, theoretical, and methodological. Sage Publications.
• Reichenberg, A., & Landau, E. (2009) Families of gifted children. In L. Shavinina (Ed.), International handbook on giftedness, (pp. 873-883). Springer.
• Reis, S. M., Burns, D. E., & Renzulli, J. S. (1992). Facilitator's guide to help teachers compact curriculum. National Research Center on the Gifted and Talented.
• Renati, R., Bonfiglio, N. S., & Pfeiffer, S. (2016). Challenges raising a gifted child: Stress and resilience factors within the family. Gifted Education International, 33(2), 145-162. https://doi.org/10.1177/ 0261429416650948
• Renzulli, J. S. (1978). What makes giftedness? Reexamining a definition. Phi Delta Kappan, 60(3), 180-184. https://eric.ed.gov/?id=EJ190430
• Robbins, R., Tonemah, S., & Robbins, S. (2002). Project Eagle: Techniques for multi-family psycho-educational group therapy with gifted American Indian adolescents and their parents. Indian Alaska Native Mental Health, 10(3), 56-74. https://doi.org/10.5820/aian.1003.2002.56
• Roberts, J. L. (1992). Parents can be mentors, too! Gifted Child Today Magazine, 15(3), 36-38. https://doi.org/10.1177/107621759201500310
• Roedell, W. C. (1984). Vulnerabilities of highly gifted children. Roeper Review, 6(3), 127-130. https://doi.org/10.1080/02783198409552782
• Saranlı, A. G., & Metin, E. N. (2014). The effects of the SENG parent education model on parents and gifted children. Education and Science, 39(175), 1-13. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2014.3078
• Siegle, D. (2022). Understanding underachievement. Routledge.
• Silverman, L. K. (1994). The moral sensitivity of gifted children and the evolution of society. Roeper Review, 17(2), 110-116. https://doi.org/10.1080/02783199409553636
• Söğüt, R. (2019). Üstün yetenekli olan ve olmayan çocukların anne babalarının ebeveynliğe ilişkin yeterlik algıları ile stres düzeylerinin karşılaştırılması (Tez Numarası: 573574) [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Solow, R. (2001). Parents’ conceptions of giftedness. Roeper Review, 24(2), 14-22. https://doi.org/10.4219/gct-2001-533
• Stone, L. L., Mares, W., Otten, R., Engels, R. C. M. E., & Janssens, J. M. A. M. (2015). The co-development of parenting stress and childhood internalizing and externalizing problems. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 38, 78-86. https://doi.org/10.1007/s10862-015-9500-3
• Strom, R., Strom, S., Strom, P., & Collinsworth, P. (1995). Parent competence in families with gifted children. Journal for the Education of the Gifted, 18(1), 39-54. https://doi.org/10.1177/016235329401800104
• Tam, C. S., & Phillipson, S. N. (2013). Parenting and the social-emotional development of gifted students in Hong Kong: A review of the literature based on the actiotope model of giftedness. Australasian Journal of Gifted Education, 22(1), 51-61. https://www.researchgate.net/publication/287470493_ Parenting_and_the_social-emotional_development_of_gifted_students_in_Hong_Kong_A_review_of_ the_literature_based_on_the_actiotope_model_of_giftedness
• Ünal, D., Erdoğan, D. G., & Demirhan, E. (2016). BİLSEM’nde öğrenim gören çocukların anne ve babalarının üstün yetenekli çocuk kavramına dair metaforik algıları. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 30(5), 266-174. http://www.jret.org/FileUpload/ks281142/File/30a.dilek_unal.pdf
• Webb, J. T. (1994). Nurturing social emotional development of gifted children. Clearinghouse
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yörük-Topuz, İ., & Cihangir-Çankaya, Z. (2022). Özel yetenekli öğrencilerin psikolojik sağlamlığının yordayıcıları: Benlik saygısı, akran ilişkileri ve ebeveyn tutumları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 23(2), 271-294. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.742426
• Ziegler, A. (2005): The Actiotop Model of giftedness. In: R. Sternberg & J. E. Davidson, (Eds.), Conceptions of giftedness (2nd ed., pp. 411–436). Cambridge University Press.