OKUL PSİKOLOJİK DANIŞMANLARININ PSİKOLOJİK DANIŞMA ÖZ YETKİNLİKLERİ İLE İKİNCİL TRAVMATİK STRES DÜZEYLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 2, 148 - 173, 30.07.2021

Bilge Bağcı Ahmet Uğur Esra Çalık İsmail B. Uzun İbrahim H. Başıbeyaz

Öz

Bu araştırmanın yapılmasındaki amaç devlet okullarında çalışan psikolojik danışmanların psikolojik danışma öz yetkinlikleri ile ikincil travmatik stresleri arasındaki ilişkileri ortaya koymaktır. Araştırmanın örneklemini, kartopu ve kolay örnekleme yöntemi ile çevrimiçi ortamlarda hazırlanmış formları dolduran 219 okul psikolojik danışmanı oluşturmaktadır. Araştırma verileri araştırmacılar tarafından hazırlanmış “Katılımcı Bilgi Formu”, “Psikolojik Danışma Öz Yeterlik Ölçeği” ve “İkincil Travmatik Stres Ölçeği” aracılığıyla toplanmıştır. Araştırma verilerinin analizinde “Pearson Korelasyon Analizi”, bağımsız örneklemler için kullanılan “t Testi” ve “Kruskal Wallis Testi” kullanılmıştır. Araştırmanın bulguları incelendiğinde okul psikolojik danışmanlarının ikincil travmatik stres puanları, psikolojik danışma öz yeterliğinin toplam puanı ve onun üç alt boyutu olan “oturum yönetmeye ilişkin öz yeterlik”, “yardım becerileri öz yeterliği”, “psikolojik danışma sürecindeki zorluklara ilişkin öz yeterlik” ile negatif yönlü anlamlı ilişkilere sahiptir. Ayrıca psikolojik danışma öz yeterliği ve alt boyutları cinsiyet, hizmet yılı ve psikolojik danışma uygulaması yaparken danışmanların kendilerini yakın hissettikleri psikolojik danışma kuramlarına göre anlamlı farklılıklar gözlenmiştir. Araştırma bulguları bu bağlamda tartışılmış ve öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Psikolojik danışma öz yetkinliği, ikincil travma, psikolojik danışma

Kaynakça

• Aksoy, V. ve Diken, H. (2009). Rehber öğretmenlerin özel eğitimde psikolojik danışma ve rehberliğe ilişkin öz yeterlik algılarının incelenmesi. İlköğretim Online, 8(3), 709-719.
• Asarlı, Z. (2012). Okullarda çalışan psikolojik danışmanların okul psikolojik danışmanı öz-yeterlik düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Aydın, F., Odacı, H. ve Kahveci, H. (2017). Psikolojik danışmanların psikolojik danışma öz-yeterliği: Yaşam doyumu ve umut açısından bir değerlendirme. Journal of Human Sciences, 14(4), 4607-4627.
• Bandura, A. (1977). Self-Efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychogical Review, 84(2), 191-215.
• Bandura, A. (1989). Human agency in social cognitive theory. American psychologist, 44(9), 1175-1184.
• Bandura, A. (1993). Perceived self-efficacy in cognitive development and functioning. Educational psychologist, 28(2), 117-148.
• Birinci, G. G. ve Erden, G. (2016). Yardım çalışanlarında üstlenilmiş travma, ikincil travmatik stres ve tükenmişliğin değerlendirilmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 31(77), 10-26.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri (14. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Demirel, Y. (2013). Psikolojik danışman öz yetkinlik ölçeğinin hazırlanması. Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ekşi, H., Ismuk, E. ve Parlak, S. (2015). Okul psikolojik danışmanlarında iş doyumunun yordayıcısı olarak psikolojik danışma öz yeterliği ve dinlenme becerileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(2), 84- 103.
• Erdener, M. (2019). Afet alanında çalışan profesyonellerin psikolojik dayanıklılık ve ikincil travmatik stres düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erkan, Z. (2011). Okul psikolojik danışmanı öz-yeterliğini yordamada eğitim yaşantılarına ilişkin memnuniyetin rolü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Figley, C. R. (Ed.). (1995). Merhamet yorgunluğu: Travma geçirenleri tedavi edenlerde ikincil travmatik stres bozukluğu ile baş etme (No. 23). Psikoloji Basın.
• Gündüz, B. (2020). Meslek elemanlarının yaşadıkları ikincil travmatik stres. İstanbul Kent Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 1(1), 1-14.
• Gürdil, G. (2014). Üstlenilmiş travma ve ikincil travmatik stresin travmatik yaşantılara müdahale eden bir grup üzerinde Geştalt temas biçimleri çerçevesinde değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Hill, C. E., Roffman, M., Stahl, J., Friedman, S., Hummel, A. and Wallace, C. (2008). Helping skills training for undergraduates: Outcomes and prediction of outcomes. Journal of Counseling Psychology, 55(3), 359-370.
• İşmen Gazioğlu, A. E. ve Demir, İ. (2020). Psikolojik danışman adaylarının danışman özyeterliğini yordamada otantiklik ve dünyaya ilişkin varsayımların rolü. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(44), 827-844.
• Kahil, A. ve Palabıyıkoğlu, N. R. (2018). İkincil travmatik stres. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 10(1), 59-70.
• Karasar, N. (2002). Bilimsel araştırma yöntemi. İstanbul: Nobel Yayın Dağıtım.
• Köksal, H. K. (2019). Okul psikolojik danışmanlarının özel eğitim öz yeterlik algıları ile iş doyumları arasındaki ilişki: Mersin ili örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Lent, R. W., Hill, C. E. and Hoffman, M. A. (2003). Development and validation of the counselor activity self-efficacy scales. Journal of Counseling Psychology, 50(1), 97-108.
• Lent, R. W. and Hackett, G. (1987). Career self-efficacy: Empirical status and future directions. Journal of vocational Behavior, 30(3), 347-382.
• Larson, L. M. (1998). The social cognitive model of counselor training. The Counseling Psychologist, 26(2), 219-273.
• Larson, L. M. and Daniels, J. A. (1998). Review of the counseling self-efficacy literature. The Counseling Psychologist, 26(2), 179-218.
• McCann, I. L. and Pearlman, L. A. (1990). Vicarious traumatization: A framework for understanding the psychological effects of working with victims. Journal of traumatic stress, 3(1), 131-149.
• Özkul, M. ve Var, E. Ç. (2018). İkincil travmatik stres ve sosyal destek ilişkisinin değerlendirilmesi. Türkiye Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 1(2), 49- 62.
• Özteke, H. İ. (2011). İlköğretim okullarında çalışan psikolojik danışmanların sosyal karşılaştırma ve öz-bilinç düzeyleri ile psikolojik danışman öz-yeterlik inancı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Palabıyıkoğlu, R. ve Cesur, G. (2013). Yaşam sürecinde kriz ve krize müdahale. (Ed. Ü.H. Okyayuz). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Pamukçu, B. ve Demir, A. (2013). Psikolojik danışma öz-yeterlik ölçeği Türkçe formunun geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(40), 212-221.
• Satıcı, B. (2014). Psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma öz-yeterlik algılarının mizah tarzları ve süpervizyon yaşantıları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Sali Bilgiç, H. (2011). Rehber öğretmenlerin (psikolojik danışmanların) öz yeterlilikleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Sharpley, C. F. and Ridgway, I. R. (1993). An evaluation of the effectiveness of selfefficacy as a predictor of trainees' counselling skills performance. British Journal of Guidance & Counselling, 21(1), 73-81.
• Şahin, H. G. (2020). Dezavantajlı gruplarla çalışan psikologlarda psikolojik dayanıklılık ve ikincil travmatik stres ile psikolojik iyi oluş arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Taytaş, M. ve Tanhan, F. (2013). Psikolojik danışmanların yeterliklerinin incelenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 476-493.
• Tokyürekli, E. (2020). Psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma yapmaya yönelik özyeterlik algıları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Trippany, R. L., Kress, V. E. W. and Wilcoxon, S. A. (2004). Dolaylı travmayı önleme: Travma mağdurlarıyla çalışırken danışmanların bilmesi gerekenler. Danışmanlık ve Geliştirme Dergisi, 82(1), 31-37.
• Yam, F. C. ve İlhan, T. (2016). Psikolojik danışma öz yeterliği: Kişilik özellikleri, kaygı düzeyleri ve geçmiş eğitim yaşantıları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(42), 1304-1313.
• Yayla, E. ve İkiz, F. (2017). Psikolojik danışmanların etkili nitelikleri ile danışma özyeterlik düzeyleri arasındaki ilişki. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 7(48), 31-44.
• Yıldırım, F. ve İlhan, İ. (2010). Genel özyeterlilik ölçeği Türkçe formunun geçerlik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 21(4), 301-308.
• Yıldırım, G., Kıdak, L. B. ve Yurdabakan, İ. (2018). İkincil travmatik stres ölçeği: Bir uyarlama çalışması. Psychiatry, 19(1), 45-51.
• Yılmaz Bingöl, T. (2018). Okul psikolojik danışman adaylarının genel öz-yeterlik ve özel eğitimde rehberlik ve psikolojik danışmanlığa ilişkin öz-yeterlik inançları arasındaki ilişkinin incelenmesi. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(15), 1474-1493.
• Yüksel, K., Diken, İ. H., Aksoy, V. ve Karaaslan, Ö. (2012). Rehber öğretmen adaylarının özel eğitimde psikolojik danışma ve rehberliğe ilişkin öz-yeterlik algıları. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(1), 137-148.
• Yanbolluoğlu, Ö. (2019). İkincil travmatik stresin meslek elemanları üzerindeki etkileri: Bir derleme çalışması. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(36), 141-164.
• Zara, A. ve İçöz, F. J. (2015). Türkiye’de Ruh sağlığı alanında travma mağdurlarıyla çalışanlarda ikincil travmatik stres. Klinik Psikiyatri, 18, 15-23.