YİYECEK İÇECEK TÜKETİMİNDE DİDEROT ETKİSİ

Yıl 2025, Sayı: 70, 87 - 104, 05.09.2025

Dilek Karakaş , Serkan Semint , Şevki Ulema

https://doi.org/10.30794/pausbed.1632489

Öz

Bu çalışma, Diderot etkisinin bireylerin yiyecek-içecek tüketimindeki davranışları üzerindeki yansımalarını incelemeyi hedeflemektedir. Diderot etkisi, bireylerin bir ürün satın aldıktan sonra onunla uyumlu, tamamlayıcı nitelikte başka ürünleri de satın alma eğiliminde olmalarını ifade eden bir tüketim olgusudur. Bu bağlamda araştırmanın temel amacı, bireylerin günlük yaşamlarında sergiledikleri tüketim davranışları çerçevesinde belirli bir etkinin özellikle yiyecek ve içecek tercihlerine nasıl yansıdığını derinlemesine incelemektir. Bu doğrultuda çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden biri olan fenomenolojik desen tercih edilmiş ve katılımcıların öznel deneyimlerine odaklanılmıştır. Araştırma, tüketim tercihlerinin ardındaki bilişsel, duygusal ve sosyo-kültürel dinamikleri anlamaya yönelik özgün veriler sunarak hem tüketici davranışları literatürüne katkı sağlaması hem de gastronomi, beslenme ve tüketim kültürü alanlarında yürütülecek ileri araştırmalara teorik bir zemin oluşturması açısından önem arz etmektedir. Çalışmada amaçlı örnekleme yöntemiyle seçilen 30 katılımcı ile yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Veriler, 20 Eylül–18 Aralık 2024 tarihleri arasında yüz yüze, telefon ve e-posta yoluyla toplanmış, ses kayıt cihazı ile kaydedilip yazılı hale getirilmiş ve MAXQDA 24 programı ile analiz edilmiştir. Bulgular katılımcıların büyük çoğunluğunun planlı alışveriş dışında da ürün satın aldığını, reklam ve ambalaj gibi görsel uyarıcıların tüketim kararlarını etkilediğini, tamamlayıcı ürünlere yöneldiklerini ve keyif/merak odaklı satın alma davranışları geliştirdiklerini göstermektedir. Elde edilen veriler, Diderot etkisinin yiyecek-içecek tüketiminde önemli bir psikolojik ve sembolik yön taşıdığını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yiyecek içecek tüketimi , Tüketici davranışı , Diderot , Diderot etkisi

THE DIDEROT EFFECT IN FOOD AND BEVERAGE CONSUMPTION

Öz

This study aims to examine the reflections of the Diderot effect on individuals' food and beverage consumption behaviors. The Diderot effect is a consumption phenomenon that refers to the tendency of individuals to purchase other products that are compatible and complementary to a product after purchasing it. In this context, the main purpose of the research is to examine in depth how a certain effect is reflected in the food and beverage preferences of individuals, especially within the framework of their consumption behaviors in their daily lives. In this direction, the phenomenological design, which is one of the qualitative research methods, was preferred in the study, and the subjective experiences of the participants were focused on. The research is important in terms of contributing to the consumer behavior literature by providing original data aimed at understanding the cognitive, emotional, and socio-cultural dynamics behind consumption preferences and creating a theoretical basis for further research to be conducted in the fields of gastronomy, nutrition, and consumer culture. Semi-structured interviews were conducted with 30 participants selected through the purposeful sampling method in the study. Data were collected face-to-face, via telephone and e-mail between September 20 and December 18, 2024, recorded with a voice recorder, transcribed, and analyzed with the MAXQDA 24 program. The findings show that the majority of participants purchase products outside of planned shopping, that visual stimuli such as advertising and packaging affect their consumption decisions, that they turn to complementary products, and that they develop pleasure/curiosity-oriented purchasing behaviors. The data obtained reveal that the Diderot effect has an important psychological and symbolic aspect in food and beverage consumption.

Anahtar Kelimeler

Food and beverage consumption , Consumer behavior , Diderot , Diderot effect

Kaynakça

• Aaker, D. A. (1996). Building Strong Brands. Free Press.
• Baudrillard, J. (1998). The Consumer Society: Myths and Structures. Sage Publications.
• Belk, R. W. (1988), “Possessions and the Extended Self”, Journal of Consumer Research, 15, 139-168.
• Blackwell, R. D., Miniard, P. W., & Engel, J. F. (2006). Consumer Behavior (10th ed.). Cengage Learning.
• Bottomore, T., Simmel, G., & Frisby, D. (2004). The Philosophy of Money. Routledge.
• Bourdieu, P. (2019). Distinction: A social critique of the judgement of taste. In Social Stratification, Class, Race, and Gender in Sociological Perspective, Second Edition (pp. 499-525). Routledge.
• Cresson, A. (1994). Diderot: Yaşamı- Felsefesi- Eserleri- Kaynakça- Seçmeler (Çev.A.Bezirci). İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Creswell, J. W. (1998). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five traditions. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Çakaröz, K. M., Kılıç, S. & Civek, F. (2022). Consumer view on the axis of Diderot Effect and unplanned purchase. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 1327-1348.
• Çakır, B. Ç. (2021). Diderot bütünlük etkisi ile kendini gerçekleştirme arasındaki ilişkinin satın alma niyeti üzerindeki etkisine yönelik bir araştırma. (Yüksek lisans tezi). Başkent Üniversitesi, Ankara
• Çarpar, M. C. (2020). Sosyolojide İki Niteliksel Desen: Fenomenolojik ve Etnografik Araştırma. The journal of social science, 4(8), 689-704.
• Çıldır, Ç. & Fettahlıoğlu, H. S. (2022). Genişletilmiş benlikte Diderot etkisi: Bağlamsal bir kavram olarak eşik deneyimlerin brikolaj çalışması ile teorik entegrasyonu. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 8(58), 1552-1567.
• Diderot, D. (1769), “Regrets for My Old Dressing Gown, or a Warning to Those Who Have More Taste Than Fortune”, Oeuvres Complètes, 4, Paris, Garnier Fréres, 1875.
• Elliott, R. (1994), “Addictive Consumption: Function and Fragmentation in Postmodernity”, Journal of Consumer Policy, 17, 159-179.
• Gürdin, B. (2020). Zeigarnik ve Diderot etkilerinin yeni ürün alımında tüketiciler üzerindeki etkisi. Journal of Institude of Social Sciences, 11(1), 151-173.
• Hoch, S. J., & Loewenstein, G. (1991). “Time-inconsistent preferences and consumer self-control.” Journal of Consumer Research.
• Hultén, B. (2011). Sensory Marketing: The Multi-Sensory Brand-Experience Concept. European Business Review, 23(3), 256-273.
• Jacoby, J., Johar, G. V., & Morrin, M. (1998). Consumer behavior: A quadrennium. Annual review of psychology, 49(1), 319-344.
• Kahn, B. E., & Wansink, B. (2004). The influence of assortment structure on perceived variety and consumption quantities. Journal of consumer research, 30(4), 519-533.
• Kahn, M. F., & Mayer, O. (1991). Syndrome de Sharp et connectivites mixtes. In Kahn M. F., Peltier A. P., Mayer O. (Eds.), Les maladies systémiques (pp. 545-556). Flammarion.
• Kleine, S. S., Kleine, R. E. & C. T. Allen (1995), “How is a Possession ‘Me’ or ‘Not Me’?: Characterizing Types and an Antecedent of Material Possession Attachment”, Journal of Consumer Research, 22, 327-343.
• Kotler, P., & Keller, K. L. (2016). A framework for marketing management. Prentice Hall.
• Krishna, A. (2012). An Integrative Review of Sensory Marketing: Engaging the Senses to Affect Perception, Judgment and Behavior. Journal of Consumer Psychology, 22(3), 332-351.
• Levy, D. S., & Lee, C. K. C. (2004). The influence of family members on housing purchase decisions. Journal of Property Investment and Finance, 22(4), 320–338.
• Lorenzen, J. A. (2007). Diderot effect. The Blackwell Encyclopedia of Sociology.
• McAlexander, J. H., Schouten, J. W., & Roberts, S. D. (1992). Consumer behavior in coping strategies for divorce. ACR North American Advances.
• McCracken, G. (1986). Culture and consumption: A theoretical account of the structure and movement of the cultural meaning of consumer goods. Journal of consumer research, 13(1), 71-84.
• Mccracken, G. (1988). Culture And Consumption: New Approaches To The Symbolic Character Of Consumer Goods And Activities. Bloomington: Indiana University Press.
• Monroe, K. B. (2003). Pricing: Making profitable decisions. McGraw-Hill. Mothersbaugh, D. L., & Hawkins, D. I. (2016). Consumer behavior: Building marketing strategy. McGraw-Hill.
• Odabaşı, Y., (1996). Tüketici Davranışı ve Pazarlama Stratejisi. Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir
• Pulkkinen, L., & Caspi, A. (Eds.). (2002). Paths to successful development: Personality in the life course. Cambridge University Press.
• Sartre, J. P. (1998), Being and Nothingness: An Essay on Phenomenological Ontology. London: Routledge.
• Schiffman, L. G., & Kanuk, L. L. (2007). Consumer behavior (9th ed.). Prentice Hall.
• Schindler, R. M., & Holbrook, M. B. (2003). “Consumption Experience: The ‘Value’ of the Consumption Experience.” Journal of Consumer Research, 30(3), 394-406.
• Schor, J. B. (1999). The Overspent American: Why We Want What We Don’t Need. New York: Basic Books.
• Scott K. (2016). The Philosopher’s Room: Diderot’s Regrets on Parting with My Old Dressing Gown, Oxford Art Journal, Volume 39, Issue 2, Pages 185–216.
• Slater, D. (1997), Consumer Culture and Modernity. Cambridge: Polity Press.
• Solomon, M., Bamossi, G., Askegaard, S. & Hogg M. K. (2006). Consumer Behaviour: A European Perspective. 3 rd Edition, New Jersey, USA: Prentice-Hall, Inc.
• Tokmak, G. (2019). Tüketimde diderot etkisi ve zeigarnik etkisine kavramsal bir bakış. TUJOM, 4(1), 42-61.
• Veblen, T. (1899), Theory of the Leisure Class: An Economic Study in the Evolution of Institutions. New York: Macmillan.
• Witkowski, T. H. (1989). Culture and Consumption: New Approaches to the Symbolic Character of Consumer Goods and Activities. In: JSTOR.
• Yağar, F., & Dökme, S. (2018). Niteliksel araştirmalarin planlanmasi: Araştirma sorulari, örneklem seçimi, geçerlik ve güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-9.
• Yılmaztürk, Y. (2021). Materyalist Değerler ile Hedonik ve Faydacı Alışveriş Arasındaki İlişkinin Yaşam Doyumuna Etkisi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 715-736.