KÜLTÜR TURİZMİNDE TARİH ÖNCESİ ARKEOLOJİK YERLEŞMELER VE GÖBEKLİTEPE ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Sayı: 47, 303 - 315, 02.11.2021

Serap Özdöl Kutlu Selcen Seda Türksoy

https://doi.org/10.30794/pausbed.893680

Öz

Kültür turizminin bileşenlerinden birini oluşturan tarih öncesi yerleşimler bakımından ülkemiz büyük potansiyele sahip olsa da bu alanlara yönelik ziyaretçi sayısı düşük kalmaktadır. Ayakta duran çarpıcı eserleriyle görsel çekiciliğe sahip Efes, Ayasofya, Kapadokya, Mevlana Müzesi, gibi yakın dönem yerleşmeleri, Göbeklitepe, Çatalhöyük, Troya, Alacahöyük, Körtik Tepe, Arslantepe gibi tarih öncesi yerleşmelere gore daha fazla ziyaretçi çekmektedir. Oysa yakın döneme ilişkin bu yerleşmeler genellikle Roma Dönemine tarihlenmekte ve benzerleri Akdeniz çanağında yer alan bir çok ülkede ziyaret edilebilmektedir. Bu noktada zengin kanıt ve kalıntılarıyla tarih öncesi yerleşmeler ülkemize rekabet avantajı sağlayabilecek önemli bir potansiyeli oluşturmaktadır. Özellikle son yıllarda UNESCO Dünya Miras listesine girmesiyle tarih öncesi yerleşmelerin popülaritesinin arttığı görülmektedir. Bu noktada çalışma, ortaya çıkan popülarite ile sanal ve yazılı medyada yer alan farklı görüşleri Göbeklitepe örneği üzerinden ele almakta, konuya ilişkin turizm paydaşlarına düşen sorumlulukları öznel bir bakış açısıyla değerlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arkeo-Turizm, Göbeklitepe, Kültür Turizmi, Tarih Öncesi

PRE-HISTORICAL ARCHEOLOGICAL SETTLEMENTS IN CULTURAL TOURISM: GOBEKLITEPE CASE

Öz

Turkey has great potential in terms of prehistoric settlements that constitute one of the components of cultural tourism. The number of visitors to these areas remains still low. The settlements of Roman time period such as Ephesus, Hagia Sophia, Cappadocia, Mevlana Museum, which have visual appeal with their striking standing works, attract more visitors than pre-historic settlements such as Göbeklitepe, Çatalhöyük, Troy, Alacahöyük, Körtik Hill, Arslantepe. However, these settlements belonging to the recent period are generally dated to the Roman Period and similar ones can be visited in many countries in the Mediterranean basin. At this point, pre-historic settlements with rich evidence and remains constitute an important potential that can provide competitive advantage to our country. Especially in recent years, it is seen that the popularity of prehistoric settlements has increased with the UNESCO World Heritage list. At this point, the study deals with the emerging popularity and different opinions in the virtual and print media through the case of Göbeklitepe. In addition, it evaluates the responsibilities of tourism stakeholders on the subject from a subjective perspective.

Anahtar Kelimeler

Archea-Tourism, Cultural Tourism, Gobeklitepe, Prehistory

Kaynakça

• Aktüel Arkeoloji (2020). https://aktuelarkeoloji.com.tr/ kategori/arkeoloji/gobekli-tepeyi-anlamak
• Alaeddinoğlu, F. ve Yıldız, M. Z. (2007). “Türkiye’de Kültür Turizmi ve Algılanışı”, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül 2007, s.21-34, Ankara.
• Albayrak, Y. ve Çelik, B. (2019). “Soğmatar Çevresı̇ Kaya Mezarları”, Karadeniz, 1(43), 255-261. Arkeofili (2019). https://arkeofili.com/gobeklitepe-hakkinda-bilinmeyenler-dr-lee-clare-roportaji/
• Arkeolojik Haber (2020). https://www.arkeolojikhaber.com/haber-gobeklitepeyi-turkiye-de-sanliurfa-da-cok-gec-anladi-24746/
• Arkeomedya (2020). https://www.youtube.com/watch?v=Wpuo73tGoOQ
• Bilim Akademisi (2020). https://www.youtube.com/watch?v= N7XvL7AeYjc
• Bilim ve Ütopya (2018). https://bilimveutopya.com.tr/gobeklitepe-kulturunun-ayricaligi
• Bilimma (2020). https://www.bilimma.com/gobeklitepe-hakkinda-kisaca/
• Çelik, B. (2015). “New Neolithic Cult Centres and Domestic Settlements in the Light of Urfa Region Surveys”, Documenta Praehistorica, 42(1), 353-364., Doi: 10.4312\dp.42.25
• Çelik, B. (2016). “A small scale cult centre in Southeast Turkey Harbetsuvan Tepesi”, Documenta Praehistorica, 43(1), 421-428., Doi: 10.4312/dp.43.21.
• Eliade, M. (1991). Kutsal ve Dindışı: Sacred and Profane, (çev. M.A. Kılıçbay). Ankara: Gece Kitaplığı Yayınevi.
• Eliade, M. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi I, Taş Devrinden Eleusis Mysterialarına, (çev. Ali Berktay), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Etli, Ö. B. (2016). Göbeklitepe ve Ön-Türkler, Şamanların Gökyüzü Tapınağı, İstanbul: Gece Kitaplığı.
• Harran Üniversitesi (2019). http://ignsc2019.harran.edu.tr
• Gresky, J., Haelm, J.,and Clare, L. (2017). “Modified Human Crania from Göbekli Tepe Provide Evidence for A New Form of Neolithic Skull Cult”, Science Advances, (3), 1-10.
• Gülcan, B. (2010). “Türkiye’de Kültür Turizminin Ürün Yapısı ve Somut Kültür Varlıklarına Dayalı Ürün Farklılaştırma İhtiyacı”, İşletme Araştırmaları Dergisi, (2)1, 11-120.
• Hodder, I. (1982). Symbols in Action, Cambridge: Cambridge University Press. Hodder, I., ed. (2010). Religion in the Emergence of Civilization. Çatalhöyük as a Case Study. Cambridge: Cambridge University Press.
• Hodder, I. (2013). Sembolik ve Yapısalcı Arkeoloji. içinde: Arkeoloji. Anahtar Kavramlar, (ed. C. Renfrew and P. Bahn. çev. S. Somuncuoğlu), 234–39. İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Karul, N. (2011). Gusir Höyük. içinde: The Neolithic in Turkey, The Tigris Basin, ed. M. Özdoğan, N. Başgelen & P. Kuniholm, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1- 19.
• Kızılırmak, İ. ve Kurtuldu, H. (2005). “Kültürel Turizmin Önemi ve Tüketici Tercihlerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Çalışma”, Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, (1), 100-120 Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/gaziticaretturizm/issue/49901/639611
• Kodaş, E., ve Genç, B. (2019). “Çemka Höyük: Yukarı Dicle Havzasında Bulunan Yeni Bir PPNA ve Geç Epipaleolitik Dönem Yerleşim Yeri”, Anadolu, 45(1), 211-221, Doi: DOI: 10.36891/anatolia.601529.
• Kodaş, E. (2018). “Yukarı Dicle’de Yeni Bir Çanak Çömleksiz Neolitik Yerleşim Yeri: Boncuklu Tarla Kazıları ve İlk Gözlemler”, Arkeoloji ve Sanat Yayınları Dergisi, (1), 7-20.
• Kultur Portalı (2019). https://www.kulturportali.gov.tr/portal/2019-gobeklitepe-yili
• Milliyet Gazetesi (2020). https://www.milliyet.com.tr/gobeklitepe-de-avustralya-aborjinleri-ne-ait-sembollere-rastlandi-molatik-9122/
• Miyake, Y., Maeda, O., Tanno, K., Hongo, H. and Gündem, C. Y. (2012). “New Excavations at Hasankeyf Höyük: A 10th Millennium Cal. BS Site on the Upper Tigris, Southeast Anatolia”, Neo-Lithics, (1)12, 3-7.
• Muze (2020). https://muze.gov.tr /muze-detay?SectionId=SGT01&DistId=SGT
• Özdöl, S. (2011). “Çanak Çömleksiz Neolitik Çağda Güneydoğu Anadolu’da Din ve Sosyal Yapı”, Tarih İncelemeleri Dergisi, (XXVI)1, 173-199.
• Özkaya, V. ve Coşkun, A. (2011). Körtik Tepe. içinde: içinde: The Neolithic in Turkey, The Tigris Basin, (ed. M. Özdoğan, N. Başgelen & P. Kuniholm), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 89-127.
• Pacifico, D. and Vogel, M. (2012). “Archaeological Sites, Modern Communities, and Tourism”, Annals of Tourism Research, 39 (3), 1588-1611, ISSN 0160-7383. https://doi.org/10.1016/j.annals.2012.04.002.
• Schmidt, K. (2005). “Ritual Centers’ and the Neolithisation of Upper Mesopotami”, Neo-Lithics, Dialogue on the Early Neolithic Origin of Ritual Centers, (2)5, 13-21.
• Schmidt, K. (2007a). Göbekli Tepe. içinde: Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı, Türkiye’de Neolitik Dönem, yeni kazılar, yeni bulgular, (ed. M.Özdoğan & N. Başgelen), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 115-129.
• Schmidt, K. (2007b). Göbeklitepe-Yuvarlak Yapılar ve Kabartmalar. içinde: 12.000 Yıl Önce Anadolu, İnsanlığın En Eski Anıtları / Vor 12.000 Jahren in Anatolien. Die ältesten Monumente der Menschheit, Stuttgart: Theiss Verlag, 440-448.
• Schmidt, K. (2007c). Taş Çağı Avcılarının Gizemli Kutsal Alanı Göbeklitepe, En Eski Tapınağı Yapanlar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Tepe Telegrams (2020). https://www.dainst.blog/the-tepe-telegrams/author/tepetelegrams/
• Tepe Telegrams (2020). https://www.dainst.blog/the-tepe-telegrams/faq/
• TURSAB (2019). https://www.tursab.org.tr/istatistikler/yabanci-ziyaretcilerin-profili)
• Urfanatik (2019). https://www.urfanatik.com/haber/3507807/turkiyenin-turizmdeki-esprili-slogani-gobeklitepe-oldu
• Yerelnet (2020). https://www.yerelnet.org.tr/tarihiyerler /gobeklitepe/?gclid= EAIaIQobChMI6s2O4KGz6AIVz9DeCh04TgYTEAAYASAAEgKGc_D_BwE
• UNWTO (2018). Tourism and Culture Synergies. https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284418978
• WTO (2016). UNWTO/UNESCO World Conference on Tourism and Culture: Building a New Partnership – Siem Reap, Cambodia, 4–6 February 2015, UNWTO, Madrid.
• Zeropointintime (2020). http://www.zeropointintime.com/