Edebiyat ve sosyoloji ilişkisi bağlamında alegorik ve gerçekçi rejim eleştirisi

Yıl 2019, Sayı: 16, 280 - 294, 21.09.2019

Yeliz Okay

https://doi.org/10.29000/rumelide.618816

Öz

Toplumsal yapıda meydana gelen değişimleri ve
sonuçlarını gözlemleyerek ortaya çıkan sosyal problemler üzerinde yorum yapan
entelektüel, edebiyatçı, aydın ya da sanatçı, toplumda, toplumsal yaşamın
dönüşümü ve etkileri konusunda bir farkındalık yaratma niyetiyle toplumsal
fayda adına gözlemlerini kamuoyu ile paylaşır. Entelektüel, edebiyatçı, edebi
eserin işlevsel niteliğini sanatsal niteliğinden daha ön plana çıkararak zaman
zaman edebi eseri propaganda metnine zaman zaman da sistemi eleştiren edebî bir
metine dönüştürebilir. Özellikle toplumların rejim değişikliği ile karşı
karşıya kaldığı dönemde siyasetin sosyal yapı üzerindeki etkilerini konu edinen
edebi eserlerin ve bu edebi eserleri veren sanatçıların dâhil olduğu edebî
akımların ve sanat akımlarının ortaya çıkışı ve niteliği pek çok araştırmanın
konusu olmuştur. Bu çalışmada farklı siyasi düşünceyi benimsemiş dönemin
entelektüeli olarak kabul edilebilecek edebiyatçıların tek parti döneminin
rejim eleştirisini yapan alegorik ve gerçekçi nitelikteki eserleri edebî eserin
mevcut siyasi rejimi eleştirme niteliği ele alınarak incelenecektir. 

Anahtar Kelimeler

Toplumsal yapı, edebiyat sosyolojisi, sanat sosyolojisi, edebî eser, siyasi eleştiri

Allegory and realistic regime criticism in the context of the relationship between literature and sociology

Öz

Intellectual, literary or artist who comments on
the social problems arising from observation of 
the changes and consequences of the social structure, shares his/her
observations with the public on behalf of the social benefit with the intention
of creating an awareness about the transformation and effects of social life in
society. Intellectual, literary, can convert the literary work, from time to
time to a propaganda text or a literary text criticizing the system by placing
the functional property of literary work to the forefront compared to its
artistic property. The emergence and quality of literary movements and artistic
movements, which include literary works and the artists who prepare these
literary works, have been the subject of many researches, especially when
societies are faced with regime change. In this study; the allegorical and
realistic works of the literary figures who have adopted a different political
thought and criticize the regime of the one-party period of the period can be
considered as intellectuals. The literary work will be examined by handling its
criticizing property of the current political regime.

Anahtar Kelimeler

Social structure, sociology of literature, sociology of art, literary works, political criticism

Kaynakça

• Akay, A. (1999). Sanatın Soyolojik Gözü. İstanbul: Bağlam. Akün, F. (1991). “Hüseyin Nihal Atsız” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul. Diyanet Vakfı. Ali, S. (1947). “Sırça Köşk”, Sırça Köşk, İstanbul: Remzi Kitabevi. Alver, K. (2006). “Edebiyat Sosyolojisi ve Hayat”, Sosyoloji Dergisi, N: 15, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. Atsız, N. (1941). Dalkavuklar Gecesi, İstanbul: Aylı Kurt. Atsız, N. (1992). Dalkavuklar Gecesi- Z Vitamini, İstanbul: Baysan Basım ve Yayın Sanayii. Barthes, R. (2009) Yazı ve Yorum. İstanbul: Metis . Bauman, Z. Mazzeo, R. (2019). Edebiyata Övgü İstanbul: Ayrıntı . BOA:52-59: Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi : Dosya: 52-59 Fon Kodu: 30.18.1.2 Yer No: 117.50.4. Büyükarman, D. (2002). Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun İkdam Gazetesinde 1919-1922 Yılları Arasında Yazmış Olduğu Makalelerin Çevirimi- İncelenmesi. (BasılmamışYüksek Lisans Tezi). Kocaeli, 2002. Ender Kamil Boyacı. (1982). “Sırça Köşk” Yazko Edebiyat. N:20. Harrigton, A. (2019) “Sosyal Dünyanın Edebiyat Yoluyla Kavranması: Robert Musil’in Niteliksiz Adam Romanı Üzerine Sosyolojik Düşünceler”, (çev.Nurettin Çalışkan). Edebiyat Sosyolojisi İncelemeleri.(ed Köksal Alver). İstanbul: İz. Kaplan, M. (1978). Edebiyatımızın İçinden. İstanbul:Dergah. Karaosmanoğlu, Y. K. (1934). Ankara. Ankara: Akba. Lowenthal, L. (2017). Edebiyat-Popüler-Kültür ve Toplum. İstanbul: Metis. Merril, F. (2019) “Sosyolog Olarak Balzac: Bir Edebiyat Sosyolojisi İncelemesi”,(çev. Köksal Alver, Mustafa Fişne), Edebiyat Sosyolojisi İncelemeleri, (ed. Köksal Alver). İstanbul:İz. Moodie, B. (2010). Using Fiction Sociologically, University of California, Berkeley. Moran, Berna. (1990). Türk Romanına Eleştirel bir Bakış. II.Cilt. İstanbul: İletişim. Okay, O. (2011). Poetika Dersleri. İstanbul: Dergah. Orwell, G. (2017). Neden Yazıyorum. İstanbul: Sel. Said, E. (2011). Entelektüel, İstanbul: Ayrıntı. Şenderin, Z. (1996). Sabahattin Ali’nin Eserlerinde Toplumsal Gerçekçilik,(Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırıkkale. Kırıkkale Üniversitesi. Topçu, N. (1998) “Çalgıcılar”, Taşralı. İstanbul: Dergah . Topçu, N. (2001). Sosyoloji. İstanbul:Dergâh. Topçu, N. (2004). Kültür ve Medeniyet. İstanbul: Dergâh. Topçu, N. (2006). Türkiye’nin Maarif Davası. İstanbul: Dergâh. Wellek, R. - Warren, A. (1982). Yazın Kuramı. İstanbul: Altın Kitaplar.