Axel Olrik’in epik yasaları çerçevesinde Zarîfî’nin Mihr ü Mâh mesnevisi

Yıl 2019, Sayı: 16, 364 - 379, 21.09.2019

Hulusi Eren

https://doi.org/10.29000/rumelide.618958

Öz

Destan türünden sonra
ortaya çıkan ve ilk örneklerini XV. yüzyıldan itibaren görmeye başladığımız
halk hikâyeleri, halk anlatılarının en yaygını olarak modern roman ve hikâyeye
geçişte önemli rol oynamıştır. Anonim olan ve manzum-mensur karışık olarak
yazılan halk hikâyeleri ile Klasik edebiyattaki mesneviler arasında muhteva
bakımından benzerlikler vardır. Mesnevi nazım şekliyle kaleme alınmış eserlerin
birçoğunun çift kahramanlı aşk hikâyesi anlattığı bilinmektedir. Bu
mesnevilerden biri de Mihr ü Mâh’tır.
XVII. yüzyıl şairlerinden Çorlulu Zarîfî’nin hamse sahibi olmak amacıyla
Nizâmî’yi örnek alarak yazdığı eser, Mihr ile Mâh arasında geçen aşk hikâyesini
anlatmaktadır. Tarihî-Coğrafi Fin Kuramı’nın önemli temsilcilerinden biri olan
Axel Olrik, halk anlatıları içerisinde bulunan belli temel yapıların
varlığından söz ederek anlatıcının bilerek ya da bilmeden bunları takip
ettiğini ifade eder. Bu çalışmada söz konusu mesnevi farklı bir açıdan ele
alınarak Danimarkalı halkbilimci Axel Olrik’in halk anlatılarından yola çıkarak
oluşturduğu on beş maddelik “epik kanunları teorisi” bağlamında incelenmiştir.
Çalışmanın sonunda Mihr ü Mâh mesnevisinin
Olrik’in epik kurallarından birçoğunu içerdiği görülmüş, bu bağlamda sözlü
kültür ile Klasik edebiyattaki mesnevi geleneğinin birbirinden kopuk olmadığı
kanısına varılmıştır.   

Anahtar Kelimeler

Halk hikâyesi, mesnevi, Axel Olrik’in epik yasaları, Zarîfî, Mihr ü Mâh

The mesnevi of Zarîfî within the framework of Olrik’s epic laws

Öz

Folk stories which
emerged after the epic genre and whose first examples began to be seen from the
15th century, played an important role in the transition to modern novels and
stories as the most common of folk narratives. There are similarities in terms
of content between folk stories which are anonymous and written as verse-prose
mixed and mesnevi in Classical literature. It is known that many of the works written
in mesnevi verse tell a double hero love story. One of these mesnevi is Mihr ü Mâh. The work of Çorlulu Zarîfî,
one of the 17th century poets, taking Nizâmî as an example in order to have a hamse, tells the story of
love between Mihr and Mâh. In this study, this mesnevi is examined from a
different perspective and examined in the context of the epic laws theory of
fifteen items which was created by the Danish folklorist Axel Olrik based on
folk narratives. At the end of the study, it was seen that Mihr ü Mâh mesnevi
included many of Olrik's epic rules. In this context, it is concluded that oral
culture and mesnevi tradition in Classical literature are not disconnected from
each other.

Anahtar Kelimeler

Folk tale, Mesnevi, Axel Olrik’s epic rules, Zarîfî, Mihr ü Mâh

Kaynakça

• Akyüz, Çiğdem (2012), “Haldun Taner’in ‘Keşanlı Ali Destanı’ ve Axel Olrik’in Epik Yasaları”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8, 1-11. Alptekin, Ali Berat (2005), Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, Akçağ Yayınları, Ankara. Bars, Mehmet Emin (2014), “A. Olrik’in Epik Yasaları Işığında Ferhat İle Şirin Hikâyesi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3/1, 306-324. Boratav, Pertve Naili (1999), 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Gerçek Yayıncılık, İstanbul Çiftçi, Ferhat (2013), “Axel Olrik’in Epik Yasaları Işığında Oğuz Kağan Destanı’na Bir Bakış”. Turkish Studies, 8/4, 515-524. Çobanoğlu, Özkul (2002). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara. Ekici, Metin (2006), “Araştırma Yöntemleri”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı (ed. M. Öcal Oğuz), Grafiker Yayınları, Ankara. Erdoğan, Mehtap (2010), “Yazma Kültürüne Ait Bir Metne Epik Yasaların Uygulanması Denemesi”, Turkish Studies, Volume 5/3 Summer: 1198-1217. Gülmen, Nuriye (2008), “Axel Olric’in Epik Yasaları Işığında ‘Salur Kazanun Evi Yagmalandugı Boyu Beyan Eder’ İsimli Hikâyenin Okunması”, Millî Folklor, 79, 14-20. Kavruk, Hasan, PALA, İskender (1998), “Hikâye”, İslam Ansiklopedisi, C.2, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, s. 490-493. Olrik, Axel (1994a), “Halk Anlatılarının Epik Kuralları”, Millî Folklor, 23, 2-5. Olrik, Axel (1994b), “Halk Anlatılarının Epik Kuralları II”, Millî Folklor, 24, 4-6. Özcan, Tarık (1996), “Oğuz Kağan Destanı’nın Halk Anlatılarının Epik Kuralları Bakımından İncelenmesi”, Millî Folklor, 31-32, 95-97. Tuncel, Uğur (2013), “Axel Olrik’in Halk Anlatılarının Epik Yasaları Bağlamında ‘Ağalık’ Adlı Karagöz Oyunu Çözümlenmesi”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XLVIII, 203-240. Turhan, Vedat Nuri (1995), Zarîfî ve Mihr ü Mâh Mesvisi’nin Tenkidli Metni ile İncelemesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Türkmen, Fikret (1998), ), “Hikâye”, İslam Ansiklopedisi, C.2, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, s. 490-493. Ünver, İsmail (1986). “Mesnevi”, Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), 415-416-417, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 430-563. Yılmaz, Mehmet (1999), Manas Destanı’nın Epik Kurallara Göre İncelenmesi (Sagınbay Orazbakov Varyantı, C.1), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Yılmaz, Mehmet (2009), “Hamdi’nin Yûsuf u Züleyhâ Mesnevisi’nin Epik Karakterinin Değerlendirilmesi Üzerine Bazı Tespitler”, Turkish Studies, 4/8, 2444-2461. Zariç, Mahfuz (2007), “Kirdeci Ali Kesikbaş Destanı’nın Metin Merkezli Temel Halkbilimi Kuramları Açısından İncelenmesi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22: 199-216.