Meleke olarak belâgat

Yıl 2020, Sayı: 20, 526 - 537, 21.09.2020

Ali Tülü

https://doi.org/10.29000/rumelide.792168

Öz

İnsanoğlunun varoluşundan itibaren en önemli özelliklerinden biri kendini ifade edebilme(beyan) ve karşısındakini anlamayı isteme(istibâne) olgusudur. İnsanoğlunun kendini ifade etme biçimlerinden en yaygın olanı da sözlü ifade etme biçimidir. Sözlü ifade biçiminde, maksadı, muhatabın durumu ve o halin gereğine göre en düzgün ve en etkili bir şekilde ifade etmek amaç olmuştur. Arapça konuşan toplumlarda da Câhiliye döneminden itibaren güzel ve etkili söz söyleme tüm toplumun önem verdiği, kendisi için çabaladığı bir amaçtır. Bu amaçla söylenilen sözler kimi zaman bizzat söyleyen tarafından kimi zaman da muhataplar veya üçüncü şahıslar tarafından değerlendirmeye tabi tutulmuşlar hatta aynı anlamı ifade eden sözlü beyanlar arasında karşılaştırmalar yapılmıştır. Bu değerlendirmeler ve karşılaştırmalar ilk dönemlerde sözlü beyanları değerlendiren/karşılaştırma yapanların melekelerine göre birkaç temel esasa göre ve genel değerlendirmeler şeklinde olmuştur. Daha sonra bu değerlendirmelerin rivayetleri yazılı metinlere geçmeye başlamış ve farklı kültürden de etkilenmeler sonucunda değerlendirme esasları ayrıntılı bir şekilde tespit edilerek müstakil bir ilim halini almıştır. Bu ilim, Arapça dil ilimleri içerisinde müstakil bir ilim halini en son alan belâgat ilmidir. Belâgat ilminin yazılı ve ayrıntılı esasları belirlenmeden önceki hali, “meleke olarak belâgat” başlığı altında ele alınmaktadır. Bu çalışmada “meleke olarak belâgat”ın, özellikle ilk dönem kaynakları esas alınarak, incelemesi hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Beyân, Belâgat, Câhiliye dönemi, Edebi eleştiri, Arap dili

Rhetoric as faction

Öz

One of the most important features of mankind since its existence is the phenomenon of self-expression (bayân) and wanting to understand (istibâne). The most common form of human self-expression is verbal expression. In the form of verbal expression, it was the aim to express the purpose in the most correct and effective way according to the condition of the respondent and the requirement of the situation. In Arabic speaking societies, it is an aim that the whole society gives importance and strives for, since the time of Jahiliyya. The words spoken for this purpose sometimes were evaluated by the person who said it, sometimes by the respondents or third parties, and even comparisons were made between verbal statements with the same meaning. These evaluations and comparisons were based on a few basic principles and general evaluations according to the natural faculty of those who evaluated / compared oral statements. Later, the narrations of these evaluations started to be written in texts and as a result of being affected by different cultures, the principles of assessment were determined in detail and became a detached science. This is the science of rhetoric, which has taken the form of a detached knowledge latest among the Arabic language sciences. The written and detailed principles of the science of rhetoric are addressed under the heading “rhetoric as natural faculty”. In this study, it is aimed to examine “rhetoric as natural faculty” especially based on the sources of the first period.

Anahtar Kelimeler

Beyân, rhetoric, The Age of Jahiliyya, literary criticism, Arabic language

Kaynakça

• Afgânî, S. (1974). Esvâku’l-‘Arab fi câhliyyeti’l-İslâm. (3. bs.). Beyrut: Dâru’l-fikr.
• Arslan, H. (2019). Kadim iki belâgat eserinin mukayesesi: Miftâhu’l-‘Ulûm ve Telhîsu’l-Miftâh. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (17), 596-611.
• Asım Efendi. (2013). el-Okyânûsu’l-basît fi Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît. Yay. Koç, M., Tanrıverdi, E. (Cilt 1-9) İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Atik, Abdülaziz. (2005). fî Târîhi’l-Belâgati’l-Arabiyye, Beyrut: Dâru’n-nahdati’l-Arabiyye.
• Bâkıllânî, M. (1997). İ‘câzu’l-Kur’ân. (5. bs.). tah. Seyyid Ahmed Sakr. Mısır: Dâru’l-meârif.
• Câhız, A. (2003). el-Hayevân. (2. bs.). (Cilt 1-7). Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Câhız, A. (2018). el-Beyân ve’t-tebyîn. tah. Derviş Cüveydî. Beyrut: Şirketü ebnâi şerîfi’l-ensâr.
• Cürcânî, A. (1997). Kitâbu’t-Ta’rifat. Beyrut: Mektebetü Lübnan.
• Çetin, Nihad M. (2011). Eski Arap Şiiri. (2. bs.). İstanbul: Kapı yayınları.
• Dayf, Ş. (1994). en-Nakd. (5. bs.). Kahire: Dâru’l-Maarif.
• Dayf, Ş. (2005). el-Medârisü’n-nahviyye. Kahire: Dâru’l-Maarif.
• Dayf, Ş. (t.y.). el-‘Asru’l-câhilî. (11. bs.). Kahire: Dâru’l-Maarif.
• Ebû Davud, S. (2009). Sünen. tah. Şuayb Arnavut. (Cilt 1-7). Beyrut: Dâru’r-risâleti’l-‘âlemiyye.
• Ebu’l-Ferec, Kudâme b. Cafer, (t.y.). Nakdu’ş-şi‘r. tah. Muhammed Abdülmunim Hafacî. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-İlmiyye,
• el-‘Asmaî, A. (1980). Fuhûleti’ş-şu‘arâ. Tah. Beyrut: Dâru’l-kitabi’l-cedid.
• el-Cevherî, İ. (1987). Tâcü’l-lüga ve sıhâhu’l-Arabiyye. tah. Ahmed Abdülgafur Attâr. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn
• el-Merâğî, A. Mustafa. (1993). ‘Ulûmü’l-belâga. (3. bs.) Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• El-Müberred, M., (1985). el-Belâgat. (2. bs). tah. Ramadan Abduttevvâb. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfetü’d-diniyye.
• Güler, İ. (2011). İbn Kuteybe’nin Şiir Anlayışı ve Şaire Bakışı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [AÜİFD]. 52, 1, 69-78.
• Güler, İsmail. (2011). İbn Kuteybe’nin Şiir Anlayışı ve Şaire Bakışı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [AÜİFD], LII, 1, 69-78. (Tekellüf tanımları için bkz. 73-74)
• Hâtimî, A. (1979). Hılyetü’l-muhadara, tah. Ca’fer el-Kenani. y.y.: Daru’l-hürriyyet.
• Hüseyin, Muhammed H. (t.y.). Naḳdu kitâb fi’ş-Şi’ri’l-câhilî. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs.
• İbn Kuteybe, A. (1982). eş-Şi‘ru ve’ş-şu‘arâ. Kahire: Daru’l-Hadis.
• İbn Kuteybe, A. (ty). Te’vilü Müşkili’l-Kur’an. tah. İbrahim Şemsuddin, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Manzûr, (1990). Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru’s-Sâdır.
• İbn Reşik el-Kayrevanî H. (1981). el-Umde fi mehasini’ş-şi‘r ve âdâbih ve nakdih. tah. Muhammed Muhyiddin Abdülhamit. Kahire: Daru’l-cîl.
• İbn Tabâtabâ, M. (2005). ‘Iyâru’ş-şi‘r. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Kâmil, M. (1888). Terceme-i Muallakât-ı Seb‘a, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.
• Kazvînî, Celâlüddin M. (t.y.). Telhisü’l-Miftah. İstanbul: Salâh Bilici Kitabevi.
• Kılıç, Hulûsi. (1992). Belagat, DİA. V, 380-383.........
• Meydan, A. (2020). Kutbüddîn-i Şîrâzî'nin İlimler Tasnifi ve Dil İlimlerinin Bu Tasnifteki Yeri. İhya Uluslararası İslâm İlimleri Araştırmaları Dergisi, 6, 1, 41-69.
• Muhammed, A. (1999). el-usûlü’l-belâgiyye fi kitabı Sibeveyhi ve eseruhafi’l-bahsi’l-belâgi, Kahire: Dâru’l-maarif.
• Mübarek, M. ( 2001). el-Mûcez fi tarihi’l-belâga, Beyrut: Daru’l-Fikr.
• Özdemir, A. (2007). Eski Arap Şiirinin Zirve İsimlerinden Biri: Lebîd b. Rabîa el-Âmirî ve Divanı. Ankara: Araştırma Yayınları, s. 16;
• Öznurhan, H. (2005). İbn Kuteybe’ye Göre Şiirde Yetenek Sorunu. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(SÜİFD), 19, 179-186.
• Öznurhan, H. (2005). İbn Kuteybe’ye Göre Şiirde Yetenek Sorunu. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19, 179-186(Tekellüf tanımları için bkz. 180-183)
• Râfiî, Mustafa S. (1997). Târîḫu âdâbi’l-‘Arab. Kahire: Mektebetü’l-İman.
• Şakir, Mahmud M. (2002). Medâḫilü i‘câzi’l-Ḳur’ân. Kahire: Matbaatü’l-Medeni.
• Şakir, Mahmud M. (t.y.). Kaḍiyyetü’ş-şi‘ri’l-câhilî fi kitâbi İbn Sellâm. Kahire: Matbaatü’l-Medeni.
• Tehânevî, M. Ali. (1996). Keşşâfu ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. tah. Ali Dahruc. (Cilt 1-2). Beyrut: Mektebetü Lübnan Naşirun.
• Tülü, A. (2016). Mahmut Muhammed Şakir ve Câhiliye Şiiri Hakkındaki Düşünceleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tülü, A. (2017). Kadim Arap Şiirinde Konu Birliği Meselesi. Usûl İslam Araştırmaları. 27, 119-136.