“Geldi Bir Devre-i Matem Şiire”: Ölümü üzerine yazılanlar çerçevesinde Muallim Nâci biyografisini yeniden düşünmek

Yıl 2022, Sayı: 28, 144 - 155, 21.06.2022

Mesut Koçak

https://doi.org/10.29000/rumelide.1132528

Öz

Bu çalışma, Muallim Nâci'nin biyografisini, ölümü üzerine yazılan yazılar çerçevesinde yeniden inceleme fırsatına odaklanmaktadır. Ayrıca modern bir tür olarak biyografi yazmanın sorunlarını, özellikle Türk edebiyatı tarihlerinin Muallim Naci'yi tanımlama biçimleriyle ilgili olarak tartışmaktadır. Muallim Nâci'nin belli başlı edebiyat tarihlerinde "tek ve değişmez" bir konu olarak nasıl dondurulduğunu ve lineer bir çizgide tarihselleştirildiğini örneklerle sunmaktadır. Özelde Nâci'yi, genelde tüm Türk edebiyat tarihini modernist bir tavırla ve Avrupa merkezci bir yaklaşımla sunmanın nasıl kısır bir kanonik döngüye dönüştüğünü vurgulamaktadır. Şinasi ve Namık Kemal ile başlayan ve Recâizade Mahmud Ekrem ile devam eden Türk edebiyatının modernleşmesinin yarattığı tek sesliliğe eklemlenen Türk edebiyatı tarihi yazımının Nâci'yi değersizleştirmesini ve ötekileştirmesini örneklerle incelemektedir. Çalışma, söz konusu kanonik tutumu ve yerleşik algıyı aşmanın bir yolu olarak çok sesli bir biyografik okuma önermektedir. Bu bağlamda, Mikhail Bakhtin'in romanların değerini ortaya çıkarmak için önerdiği "çok seslilik" kavramının biyografi yazımında sunacağı olanaklara dikkat çekmektedir. Tek sesli, değişmez ve lineer bireysel anlatıyı aşmanın ve gerçek nesnelliğe ulaşmanın özneyi farklı ilişkiler ağının bir parçası olarak görmekle ve onu hayatın çoksesliliğine paralel bir anlatı ile metinleştirmekle mümkün olduğunu iddia etmektedir. Bu amaçla Muallim Nâci'nin ölümü üzerine farklı yazar ve şairler tarafından yazılmış metinlerde ve çeşitli haber, makale ve şiirlerde üretilen söylemleri analiz etmektedir. Dolayısıyla farklı bakış açıları ve ilişkiler ile çeşitli görme biçimlerinin oluşturduğu çoksesliliğin, yerleşik imajın dışında nasıl bir Nâci imajı oluşturduğunu göstermeye çalışmaktadır. Sonuç olarak, modern ve hümanist bireysellik anlayışının değişmeyen, monoton, lineer bir birey anlayışını öngörmesine karşı insanı kendi gerçekliği içinde tanımanın daha önemli olduğunu ve bu eksikliğin modern biyografilerin en sorunlu yönü olduğunu vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Muallim Nâci, çokseslilik, biyografi, Türk edebiyatı tarihi, kanon

“Geldi Bir Devre-i Matem Şiire”: Reconsidering the biography of Muallim Naci within the framework of the articles written on his death

Öz

This study focuses on the opportunity to re-examine Muallim Nâci's biography within the framework of the writings on his death. It also discusses the problems of biography writing as a modern genre, especially in relation to the way in which the histories of Turkish literature define Muallim Naci. The article presents with examples how Muallim Nâci was frozen as a "single and unchangeable" subject in major literary histories and historicized in a linear line. It emphasizes how presenting Nâci in particular, and the entire history of Turkish literature in general, with a modernist and Eurocentric approach turns into a vicious canonical cycle. The study examines the devaluation and marginalization of Nâci by the historiography of Turkish literature, which has been added to the monophony created by the modernization of Turkish literature, which started with Şinasi and Namık Kemal and continued with Recâizade Mahmud Ekrem. The study proposes a polyphonic biographical reading as a way of transcending this canonical attitude and established perception. In this context, It draws attention to the possibilities that the concept of "polyphony" proposed by Mikhail Bakhtin to reveal the value of the novels will offer in biography writing. The article claims that it is possible to overcome the monophonic, unchanging and linear individual narrative and achieve real objectivity by seeing the subject as a part of the network of different relations and texting it with a narrative parallel to the polyphony of life. For this purpose, it analyzes the discourses produced in the texts written by different authors and poets and in various news, articles and poems on the death of Muallim Nâci. Therefore, it tries to show how the polyphony formed by different perspectives and relationships and various ways of seeing creates a Nâci image apart from the established image. As a result, the study emphasizes that it is more important to know people in their own reality, and that this deficiency is the most problematic aspect of modern biographies, instead of the modern and humanist understanding of individuality predicting an unchanging, monotonous and linear understanding of individual.

Anahtar Kelimeler

Muallim Naci, polyphony, biography, history of Turkish literature, canon

Kaynakça

• Ahmet Mithat, E. (Ramazan 1310/Nisan 1309). “Bir Ziyâ-ı ʿAzîm.” Tercümân-ı Hakîkat, n. 4434.
• Ahmet R. (1980). Muharrir, Şair, Edib-Matbûat Hâtıralarından. Tercüman 1001 Temel Eser.
• Ahmet R. (8 Nisan 1309/20 Nisan 1309). “Ziyâ-ı ʿAzîm.” Resimli Gazete, c. 3 (108).
• Akyüz, K. (1995). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri: 1860-1923. İnkılâp Kitabevi.
• Anar, T. (2013). “Türk Edebiyatında Edebiyat Kanonu: Kanon, Kanona Girmek ve Kanona Müdahâle.” FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, s. 1, ss. 40-78.
• Bakhtin, M. (2001). Karnavaldan Romana: Edebiyat Teorisinden Dil Felsefesine Seçme Yazılar. Ayrıntı Yayınları.
• Bozdağ, E. (2020). Muallim Naci'nin Düşünce Dünyası ve Tanzimat Yenileşmesindeki Yeri. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Enginün, İ. (2013). Yeni Türk Edebiyatı: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). Dergâh Yayınları.
• Førland, Tor E. (2008). “Mentality as a Social Emergent: Can the Zeitgeist Have Explanatory Power?.” History and Theory, v. 47 (1), ss. 44-56.
• Hüseyin A. (1311). Muallim Naci. Âlem Matbaası.......................
• İsmail Hakkı B. (1311). Osmanlı Meşâhir-i Üdebâsı: Muallim Naci Efendi, Nişan Berberyan Matbaası.
• İnal, İ. M. K. (2000). Son Asır Türk Şâirleri (Kemâlü’ş-Şuarâ) III. (Hazırlayan: Hidayet Özcan), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Kırmızı, A. (2013). “Oto/Biyografik Vebal: Tutarlılık ve kronoloji Sorunları”, Otur Baştan Yaz Beni: Oto/Biyografiye Taze Bakışlar. (Hazırlayan: Abdulhamit Kırmızı), Küre Yayınları.
• (17 Şevval 1310/22 Nisan 1309). Maârif Gazetesi, c. 4, n. 93.
• (24 Şevval 1310/29 Nisan 1309). Maârif Gazetesi, c. 4, n. 94.
• Muallim Feyzi E. (2 Zilkâde 1310/6 Mayıs 1309). “Merhum Nâci Efendi’nin Vefatı Hakkında (Terkîb-i Bend) Mersiye.” Maarif Gazetesi c. 4, n. 95.
• Okay, M. O. (2015). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı: Fikirler, Türler, Topluluklar, Temalar. Dergâh Yayınları.
• Osman F. (17 Şevval 1310/22 Nisan 1309). “Tarih-nüvis-i Selâtin-i Âl-i Osman Merhum Muallim Nâci.” Maârif Gazetesi. c. 4, n. 93.
• Özgül, M. K. (2016). Şiirin Hazanında Gazel Dökenler-V. Muallim Naci Efendi. Kitabevi.
• Salâhî. (1310). Muallim Nâci. Şirket-i Mürettibiye Matbaası.
• (8 Nisan 1309/20 Nisan 1309). Servet-i Fünûn, n. 111.
• Sevük, İ. H. (1944). Tanzimat’tan Beri Edebiyat Tarihi I. Remzi Kitabevi.
• Tanpınar, A. H. (2009). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Yapı Kredi Yayınları.
• Tarakçı, C. (1994). Muallim Nâcî Efendi: Hayatı ve Eserlerinin Tedkîki. Sönmez Ofset.
• Yıldırım, A. (2021). Muallim Naci’nin Şiirleri Üzerine Bir İnceleme. Adıyaman Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adıyaman.
• Yöntem, A. C. (1944). “Muallim Nâci Tercüman-ı Hakikat’te.” İstanbul Mecmuası, n. 19.