Zâtî Dîvânı’na dair

Yıl 2022, Sayı: 28, 340 - 351, 21.06.2022

İbrahim Sona

https://doi.org/10.29000/rumelide.1132570

Öz

Muhteşem yüzyıl olarak kabul edilen 16. asrın birinci sınıf şairlerinden Zâtî, Şem ü Pervâne’si ve Türkçe divanıyla Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Bayezid’deki dükkânı bir edebî mahfil olan şair, genç şairlere yol gösterici konumundadır. Edirneli Nazmî, Gelibolulu Âlî ve Muhibbî ile en çok şiire sahip olan şairlerden olan Zâtî, orijinal hayalleriyle dikkat çeker. Dönemin edebiyatının şekillenmesinde rolü olan şair, özellikle Türkçe divanı ile dikkat çeker. Oldukça hacimli olan divan hakkında 1967, 1970, 1987 ve 2017 yıllarında çalışmalar yapılmıştır. Sadece gazellerinin yer aldığı ilk üç cildin birinci ve ikinci cildi Ali Nihad Tarlan, üçüncü cildi Mehmed Çavuşoğlu ve M. Ali Tanyeri tarafından yayımlanmıştır. Tekrar eden gazeller sayılmazsa bu çalışmalarda 1822 gazel bulunmaktadır. Zâtî’nin gazeller dışındaki şiirleri Orhan Kurtoğlu tarafından hazırlanmış, bu çalışmada 92 kaside, 4 terkib-bend, 2 terci-bend, 1 muhammes, 30 murabba, 56 kıt’a, 10 nazm, 53 müfred yer almaktadır. Zâtî Divanı tam şeklini elli yıllık bir süreçte tamamlamıştır. Ali Nihat Tarlan’ın vefatı; Çavuşoğlu ve Tanyeri’nin kasideleri bitirmelerine rağmen çalışmalarının basılmaması bu süreçte etkili olmuştur. Otuz yıl sonra Zâtî’nin gazelleri dışındaki şiirleri Orhan Kurtoğlu tarafından yayımlanmıştır. Zâtî Divanının elli yıl süren yayımlanma süreci, benzerine arz rastlanır bir durumdur. Bu çalışma, Zâtî Divanı üzerine yapılan yayımlar hakkında ayrıntılı tespitleri ve değerlendirmeleri içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Zâtî, 16. yüzyıl, divan, tenkitli metin

Poetry of Zâtî in his divan

Öz

Zâtî, one of the leading poets of the sixteenth century ‘Golden Age,’ holds an important place in Turkish Divan literature with his Şem ü Pervâne and Turkish Divan. The poet, whose shop in Bayezid served as a literary hub, paved the way for subsequent generations of poets. Counted among the most productive authors, along with Edirneli Nazmî, Gelibolulu Âlî and Muhibbî, Zâtî’s body of work is striking in its originality and imagination. Playing a leading role in the formation of the literature of the period, his divans in Turkish are particularly interesting. Quite voluminous studies of his divan literature were carried out in 1967, 1970, 1987, and 2017. The first three volumes, containing only his gazels, were published by Ali Nihad Tarlan (1967, 1970), and Mehmed Çavuşoğlu and M. Ali Tanyeri (1987). Excluding redundancies, there are 1822 gazels in these studies. Outside of his gazels, Zâtî’s other poems have been compiled by Orhan Kurtoğlu (2017) in a work that includes 92 kasides, 4 terkib-bend, 2 terci-bend, 1 muhammes, 30 murabba, 56 kıt’a, 10 nazm and 53 müfred. Divan of Zâtî completed in a period of fifthy years. One of the reason is the death of Ali Nihat Tarlan. Although Çavuşoğlu and Tanyeri finished kasides their works were not published is second reason. Thirty years later, Zâtî’s poems except for gazels were published by Orhan Kurtoğlu. The fifthy-year publishing period of Zâtî’s Divan is a rare condition. This work also includes an assessment of Zâti’s Divans publications.

Anahtar Kelimeler

Zâti, Sixteenth century, divan, critical text

Kaynakça

• Alpay, Günay (Kut) (1960). Şem’ ü Pervâne, Zâtî, Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Armutlu, Sadık (1998). Zâtî’nin Şem’ ü Pervâne Mesnevisi, Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi SBE, Malatya.
• Arslan, Mehmet. Zâtî Süleyman Efendi, Dîvân ve Sevânihü’n-Nevâdir fî Ma’rifeti’l-Anâsır, Sivas, 1994.
• Ateş, Ahmed (1958). “Anadolu Kütüphanelerinden Bazı Mühim Türkçe El Yazmaları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt 8, s.90-108.
• Avşar, Ziya. “XVII.-XIX. Yüzyıllara Ait Yayınlanmış Türkçe Divan ve Divançeler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Eski Türk Edebiyatı Tarihi II, C.5, S.10, 2007, s.95-130.
• Aydemir, Yaşar (2002). “Türk Edebiyatında Kaside”, Bilig, S.22, s. 133-168.
• Aydemir, Yaşar (2007). “Metin Neşrinde Mecmuaların Rolü ve Karşılaşılan Problemler”, Turkish Studies, S. 2/3 Yaz, s. 122-137.
• Aynur, Hatice, Hanife Koncu, Fatma M. Şen, “Anılarımızdaki M. Ali Tanyeri’yle Hasbihâl”, M. Ali Tanyeri’nin Anısına Makaleler, İstanbul, Ülke Yay. 2015, s. 13-16.
• Bardakçı, Ramazan (2012). “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Yayımlanmış Divanlar Üzerine-III” Turkish Studies, 7/3, Yaz 2012, 481-553.
• Bağrıaçık, M. Ziya. “XV. Yüzyıla Ait Türkçe Divan Neşirleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Eski Türk Edebiyatı Tarihi I, C.5, S.9, 2007, s.221-234.
• Biltekin, Halit. “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Yayımlanmış Divanlar Üzerine II”, Türkoloji Dergisi, S.9, 1991, 213-233.
• Çavuşoğlu, Mehmed ve M. Ali Tanyeri, (1987). Zatî Dîvânı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı: III. Cild, İstanbul: İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Yay.
• Çavuşoğlu, Mehmed. Yahyâ Bey Dîvan Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniv. Edebiyat Fakültesi Yay. 1977.
• Çavuşoğlu, Amrî Dîvan Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Yay. 1979.
• Çavuşoğlu, Mehmed, “Zâtî”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. 13, s. 464-467.
• İpekten, Haluk ve Mustafa İsen (1997). Basılı Divanlar Kataloğu, Ankara, Akçağ Yayınları.
• İsen, Mustafa, Filiz Kılıç, İsmail Hakkı Aksoyak, Aysun Eyduran, Mustafa Durmuş, Şair Tezkireleri, 2 Basım, Ankara: Grafiker Yay. 2009.
• Kalpaklı, Mehmet (1999). “Kendi Dilinden Zâtî’nin Şairlik Macerası”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, İstanbul: Yapı Kredi Yay. s. 6-8.
• Karavelioğlu, Murat A. (2015). Mecmû’a-i Kasâ’id-i Türkiyye, Ankara: TDK Yay.
• Karavelioğlu, Murat A. “Türk Edebiyatında Aynı Mahlası Kullanmış Olan Şairlerin Karıştırılması Meselesi”, Festschrift in Honor of Walter G. Andrews II, Journal of Turkish Studies, Vol. 34/II, Harvard University 2010, s. 183-195.
• Kılıç, Filiz (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, İnceleme-Metin, 3 Cilt, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.
• Köksal, M. Fatih (2009). “Metin Neşrinde Vezinle İlgili Problemler, Bazı Tespit ve Teklifler” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 3, Güz, s. 63-86.
• Köksal, M. Fatih ve Gıyasi Babaarslan (2021). Türkçe Divanlar Kataloğu (Bibliyografya), İstanbul: DBY Yayınları.
• Kurnaz, Cemal ve Halil Çeltik (2010). Divan Şiiri Şekil Bilgisi, İstanbul: H Yayınları.
• Kurtoğlu, Orhan (1995), Zâtî’nin Gazeller Dışında Kalan Şiirleri Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• _______, _____ (2016). Zâtî Dîvânı, Gazeller Dışındaki Şiirler), Ankara: Sonçağ Yayıncılık.
• _______, _____ (2017). Zatî Dîvânı, (Gazeller Dışındaki Şiirler), Ankara: KTB Yay. ekitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56164,zati-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi:15.11.2019]
• Owens, Meredith G.M. (1971) Meşâ’ir üş-Şu’arâ or Tezkere of ‘Âşık Çelebi, London.
• Özyıldırım, Ali Emre (2017). “Tarihî Seyri İçinde Dîvân Şiiri Metinlerinin Popüler Yayınları: Amaç Neydi, Sonuç Ne Oldu?” Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XII, İstanbul: Klasik Yayınları, 64-87.
• Redhouse, James W. (2006) A Turkish and English Lexicon, 3. Bs. İstanbul: Çağrı Yay.
• Sami, Şemseddin (2007). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yay.
• Sona, İbrahim (2017). “Bir Mersiye İki Şehzâde: Zâtî’nin Şehzade Şehinşah ya da Şehzade Mehmed Mersiyesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 19, Güz, s. 255-274.
• Tarlan, Ali Nihad, (1945). Hayâlî Bey Dîvânı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• ________,_______(1950). Fuzulî Dîvânı, Gazel, Musammat, Mukatta’ ve Rubâ’î kısmı, C. 1, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
• ________,____ __(1967). Zatî Dîvânı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı: I Cild, İstanbul: İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Yay.
• ________,______(1970). Zatî Dîvânı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı: II. Cild, İstanbul: İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Yay.
• Tolasa, Harun. Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara: Akçağ Yay. 2002.
• Ünver, İsmail (1974). “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Yayımlanmış Divanlar Üzerine” Cumhuriyetin 50. Yıldönümünü Anma Kitabı, Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yay. 1974, s. 201-231.
• _____,______(1993). “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Ankara Üniv. DTCF Türkoloji Dergisi, C. XI. S. 1, Ankara, , s. 51-89.
• Yıldırım, Fikret (2017). Irk Bitig ve Orhon Yazılı Metinlerinin Dili, Ankara: TDK Yay.
• Zülfe, Ömer. “XVI. Yüzyılar Ait Türkçe Divan Neşirleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Eski Türk Edebiyatı Tarihi I, C.5, S.9, 2007, s.235-251.