Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi anlatmasının arketipsel sembolizm bağlamında incelenmesi

Yıl 2023, Sayı: 35, 674 - 685, 21.08.2023

Nagihan Baysal Yurdakul

https://doi.org/10.29000/rumelide.1346231

Öz

İnsan, beden ve ruhun birleşiminden oluşmuş bir varlıktır. Yaratılışının başlangıcından itibaren, insanın dünya üzerindeki fiziksel ve ruhsal yapısı üzerindeki etkileri günümüzde yapılan araştırmalarla ortaya konulmuştur. Carl Gustav Jung, insan ruhunun dünya ile olan ilişkisi bağlamında ruhsal gerçeklikten bahseder. Bu ruhsal gerçeklik, ruhsal imgeler veya arketipler tarafından oluşturulur. Arketipler, insan ruhunun evrensel ve kolektif birikimini temsil eden imgelerdir ve insanın kendisi dışında kalan varoluşu algılamasına ve buna bağlı olarak davranış biçimleri geliştirmesine olanak sağlar. Arketipler, gelenek, din, dil gibi kavramlara bağlı olarak ortaya çıkabileceği gibi, bağımsız olarak insanın bilinçaltının ürünü olarak da oluşabilir. Bu nedenle arketipler, duyguların ve içgüdülerin evrenselliğinin temelinde yer alır. Evrensel duygu ve içgüdüler sayesinde insanoğlunun psikolojik yapısı açıklanır ve evrensel arketipler meydana gelir. Arketipler, insanlığın kolektif mirasıdır. Bu miras halk anlatmalarına da sirayet etmiş ve kendini bu anlatmalar üzerinden hem görünür hale getirmiş hem de aktarımını sağlamıştır. Halk anlatmalarının arketipsel sembolizm bağlamında ele alınmaları, kültürel ve tarihsel anlayışı derinleştirme, insan deneyimini anlama, derin anlam ve öğretileri keşfetme, halk kültürünün devamlılığını sağlama ve edebi çalışmalarda ilham kaynağı olma gibi farklı amaçlar için oldukça önemlidir. Bu çalışmada, Dede Korkut Kitabı Türkmen Sahra Nüshası'ndaki Salur Kazan'ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi anlatmasındaki arketipik imgeler ele alınacaktır. Anlatmanın içinde bulunan arketipik imgelerin incelenmesi, alt metnin sembollerine ulaşmayı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arketipsel Sembolizm, Salur Kazan, İmge

Kaynakça

• Aşkaroğlu, V. (2013). “Dede Korkut Hikayelerinden Dirse Han Oğlu Buğaç Han Anlatısı Üzerine Simgesel/Arketipsel Bir Çözümleme.” Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, S. 17, s. 120-132.
• Bars, M. E. (2018). “Deli Dumrul Anlatısının Arketipsel Sembolizm Bakımından Çözümlenmesi.” SUTAD, S. 44, Güz, s. 57-75.
• Baysal, N. (2021). “Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi Anlatmasında Ejderha ve Kutsalın Yeniden Yaratımı.” Dördüncü Uluslararası Dede Korkut, Türk Kültürü, Tarihi ve Edebiyatı Kongresi Bildiriler Kitabı. s. 214-223.
• Campbell, J. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. Çev. Sabri Gürses, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ekici, M. (2005). “Türk Sözlü Geleneğinde Anlatıcılar ve Anlatmalar Arasındaki İlişkiye Art Zamanlı (Diyakronik) ve Eş Zamanlı (Senkronik) Bir Bakış.” Fikret Türkmen Armağanı. Ed. Gürer Gülsevin, Metin Arıkan, İzmir: Kanyılmaz Matbaası, s. 225-229.
• Ekici, M. (2019). Dede Korkut Kitabı Türkmen Sahra Nüshası Soylamalar ve 13. Boy Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Eliade, M. (2015). Doğuş ve Yeniden Doğuş. Çev. Fuat Aydın, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, M. (2018). Edebi dönüş miti. Çev. Ayşe Meral, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Fedakâr, P. (2014). “Besleyen mi, Öldüren mi: Türk Mitik Tasavvurunda Anne Arketipinin Antropomorfik Görünümleri.” Millî Folklor, Yıl. 26, Sayı 103, s. 5-19.
• Fordham, F. (2015). Jung psikolojisinin ana hatları. Çev. Aslan Yalçıner. İstanbul: Say Yayıncılık.
• Fromm, E. (2017). Rüyalar Masallar Mitler. Çev. Aydın Arıtan, Kaan H. Ökten, İstanbul: Say Yayıncılık.
• Frye, N. (2021). Eleştirinin Anatomisi. Çev. Hande Koçak, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gökeri, İ. (1979). “Arketiplere Dayanan Bir İnceleme Yönteminin Tanıtılarak İngiliz ve Türk Edebiyatında Bazı Romans ve Epik Niteliğindeki Yapıtlara Uygulanması.” Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Gülcan, C. (2020). “Psikolojide tipler ve Jung psikolojisi üzerine bir değerlendirme.” KSBD. Sonbahar, Yıl. 12, S. 23, s. 284-297.
• Gümüş, H. (2021). “Arketipsel Eleştirinin Temel Kaynakları.” GAB Akademi, Cilt: 1, Sayı: 1, s. 134-148.
• Gümüş, T. (2016). “Kazan Oğuznâmesi’nin Arketipsel Sembolizm Bağlamında İncelenmesi.” Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ardahan.
• Jung, C. G. (2006). Analitik Psikoloji. Çev. Ender Gürol, İstanbul: Payel Yayınevi.
• Jung, C. G. (2015). İnsan ve Sembolleri. Çev. Hatice Mukaddes İlgün, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Jung, C. G. (2018). İnsan ruhuna yöneliş. Çev. Engin Büyükinal, İstanbul: Say Yayıncılık.
• Jung, C. G. (2019). Dört arketip. Çev. Zehra Aksu Yılmazer, İstanbul: Metis Yayınları.
• Jung, C. G. (2021). Analitik Psikoloji Üzerine İki Deneme. Çev. İsmail Hakkı Yılmaz, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Kanter, M. F. (2005). “Dede Korkut Hikâyelerinin Arketipsel Sembolizm Yöntemiyle Çözümlenmesi.” Arayışlar. S. 14, s. 131-138.
• Kaplan, M. (2004). Türk Edebiyatı Araştırmaları I. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kavut, S. (2020). “Carl Gustav Jung: Kavramları, Kuramları ve Düşünce Yapısı Üzerine Bir İnceleme.” Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD), 6(2), Kış, s. 681-695.
• Koçak, A., Serdar, G. (2017). “Alevî Bektâşî Velâyetnâmelerinde “Ejderha” Motifi.” Journal of Analytic Divinity, Volume 1, s. 34-64.
• Meier, C. A. (2022). Jung: Arketipler, Rüyalar ve Din. Çev. Süha Zaimoğlu, İstanbul: Lejand Kitap.
• Schimmel, A. (2011). Sayıların Gizemi. Çev. Mustafa Küpüşoğlu, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Şimşek, E., Serdar Deniz Özdemir. (2021). “Boston Destanı’nın Arketipsel Tahlili.” Millî Folklor, S 129, Bahar, s. 58-71.
• Tantıtanır. B. C. (2019). Paul Auster ve Arketipik Eleştiri. İstanbul: Hiperyayın.
• Vogler, C. (2021). Yazarın Yolculuğu Senaryo ve Öykü Yazımının Sırları. Çev. Kenan Şahin, İstanbul: Okuyan Us Yayınevi.
• Yıldırım (Onat), G. Elif Şafak Örnekleminde Arketipsel Sembolizm. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Lévi-Strauss, C. (2013). Mit ve Anlam. Çev. Gökhan Yavuz Demir, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Saltık Özkan, T. (2010). “Bamsı Beyrek ve Bey Böyrek Anlatılarında Arketipik İmgeler.” Millî Folklor, S. 85, s. 81-90.