Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukların Eğitimi ve Sosyalleşmesinde Kütüphanelerin Rolü: Kuramsal Bir Çerçeve

Yıl 2024, Sayı: 39, 525 - 542, 21.04.2024

Güler Demir

https://doi.org/10.29000/rumelide.1469432

Öz

Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), bireylerin öğrenme, sosyalleşme ve davranış biçimlerini etkileyen bir rahatsızlıktır. Otizmli çocuklara yönelik özel ve kaynaştırıcı eğitim, önemli katkılar sağlayabilmektedir. Eğitsel ve sosyal yönü ile kütüphaneler, doğru bir tasarım ve planlama ile otizmli çocukların yaşamlarını nitelikli duruma getirebilirler. Bu çalışmanın amacı, otizmli çocukların eğitim, sosyalleşme ve çeşitli bilgi ile becerilerinin geliştirilmesinde kütüphanelerin rolünün belirlenmesidir. Betimleme yöntemi ile hazırlanan çalışmanın verileri ilişkili yerli ve yabancı alanyazından elde edilerek yorumlanmıştır. Çalışmada, tarihsel süreciyle beraber otizm ve ilişkili kavramlara, otizmli çocukların eğitimi ve sosyalleştirilmelerine ilişkin kuramsal bilgilere ve kütüphanelerin bu bağlamda sorumlulukları ile karşılaşılabilen sorunlara yer verilmektedir. Çalışmanın bulguları, otizmli çocukların özellikleri ve gereksinimlerine uygun donanımı ve hizmetleri olan kütüphanelerin, otizmli çocuklar için güvenilir ve rahat ortamlar olabileceğini; onların eğitim ve sosyalleşmelerini önemli düzeyde destekleyebileceğini göstermektedir. Kütüphane çalışanlarının, otizme ilişkin bilgi, farkındalık ve eğitimleri ise bu sürecin sağlıklı yönetimi anlamında oldukça önemlidir. Türü ne olursa olsun tüm kütüphanelerin toplumlarının kalkınmasında rol ve sorumluluklar alırken, otizmli bireyler de dahil dezavantajlı kullanıcıları için özel program ve hizmetler tasarlaması, hem evrensel insan hak ve özgürlükleri hem de kütüphanelerin etik ilke ve değerleri bağlamında bir gerekliliktir. Pek çok araştırma otizm dostu ortam ve uygulamaları olan kütüphanelerin otizmli kullanıcılara önemli katkı ve değerler kazandırdığını doğrulamaktadır. Bilgi ve Belge Yönetimi alanına ilişkin yerli alan yazınında dezavantajlı ya da engelli kullanıcılarla ilgili çalışmaların varlığına karşın doğrudan otizmi ele alan çalışmaların yetersizliği önemli bir boşluğa işaret etmektedir. Bu çalışma ile temelde Bilgi ve Belge Yönetimi alanına katkıda bulunulması amaçlansa da, çalışmanın diğer disiplinlere de katkı sunması umut edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Otizm Spektrum Bozukluğu, nöroçeşitlilik, otizmli çocuklar, eğitim, kütüphane.

Kaynakça

• Acadia, S. (Ed.) (2022). Libraries as dysfunctional organizations and workplaces. Routledge.
• Akin, L. ve MacKinney, D. (2004). Autism, literacy, and libraries: The 3 rs= Routine, repetition, and redundancy. Children and Libraries, 2(2), 35-43. https://inclusivelibrariesforchildren.files.wordpress.com/2013/01/2n2_akin.pdf
• Akgül, E. M. ve Mertoğlu, H. (2020). Öğretmen yetiştirme programlarında otizm farkındalığı: Fen bilgisi eğitimi örneği. Journal of Individual Differences in Education, 2(1), 31-41. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1170623
• Aksu, K., Şengelen, M. ve Güçiz Doğan, B. (2023). Dünya Otizm Farkındalık Günü bilgilendirme notu. HÜTF Halk Sağlığı AD Toplum İçin Bilgilendirme Serisi 2022/2023-37. https://halksagligi.hacettepe.edu.tr/duyurular/halkayonelik/otizmfarkindalik2023.pdf
• Alver, E. ve Gümüş, Ç. (2020). Otizm spektrum bozukluğuna sahip bireylerde eğitimin önemine dikkat çekmek üzere hazırlanmış dergi ilanı tasarımı örnekleri. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(39), 1436-1452. DOI: https://doi.org/10.46928/iticusbe.765640
• American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th ed., text rev.). Author.
• Autism Research Institute (2021). Is it autism? https://www.autism.org/is-it-autism/
• Autism Speaks (2021). Wisconsin Early Autism Project (WEAP): Clinical leadereship. https://www.autismspeaks.org/provider/wisconsin-early-autism-project-weap
• Bacon, E. C., Osuna, S., Courchesne, E., ve Pierce, K. (2018). Naturalistic language sampling to characterize the language abilities of 3-year-olds with autism spectrum disorder. Autism, 23(3), 699-712.
• Baron-Cohen, S. (2017). Editorial perspective: Neurodiversity – a revolutionary concept for autism and psychiatry. Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 58(6), 744-747. DOI: 10.1111/jcpp.12703.
• Baron-Cohen, S. (2008). Theories of the autistic mind. The Psychologist, 21, 112-116.
• Bauminger-Zviely, N., Karin, E., Kimhi, Y., ve Agam-Ben-Artzi, G. (2013). Spontaneous peer conversation in preschoolers with highfunctioning autism spectrum disorder versus typical development. Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 55(4), 363-373.
• Beretich, S. R. ve Mazzei, M. K. (2016). Understanding autism in education. https://www.researchgate.net/publication/329372396_Understanding_Autism_in_Education
• Birkan, B. (2021). Otizmli çocuklara beceri kazandırma (Revize edilmiş 2. Baskı). Tohum Otizm Vakfı.
• Berksun, O. (Temmuz 3, 2015). Risperidon nedir ve ne için kullanılır. https://www.psikiyatri.net/risperidon-nedir/
• Carter, C. J. (2004). Providing services for students with disabilities in an academic library. Education Libraries, 27(2), 13-18.
• Corbett, B. A., Schupp, C. W. ve Lanni, K. E. (2012). Comparing biobehavioral profiles across two social stress paradigms in children with and without autism spectrum disorders. Molecular Autism, 3(1), 13.
• Corsello, M. C. (2005). Early intervention in autism. Infants and Young Children, 18, 74-85.
• Costescu, C., Pitariu, D., David, C. ve Rosan, A. (2022). Social communicatıon predictors in autism spectrum disorder: Theoretical review. Journal of Experimental Psychopathology, 1-20. Doi: 10.1177/20438087221106955
• Çakıcı, A. (2020). Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların kaynaştırma / bütünleştirme yoluyla eğitim sorunlarına genel bir bakış. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 37(2), 81-106.
• Çolak, A. (2016a). Otizm spektrum bozukluğunu anlamak (2. Bs.). A. Cavkaytar (Ed.). Otizm Spektrum Bozukluğu içinde (s. 21-56). Grafiker.
• Çolak, A. (2016b). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylere yönelik eğitim ortamları ve düzenlemeler (2. Bs.). A. Cavkaytar (Ed.). Otizm Spektrum Bozukluğu içinde (s. 95-121). Grafiker.
• Daniels, A. M. ve Mandell, D. S. (2013). Explaining differences in age at autism spectrum disorder diagnosis: A critical review. Autism, 0(0), 1-15. Doi: 10.1177/1362361313480277
• Dimensions (t. y.). Autism friendly libraries: Tips for library staff and volunteers. https://www.ascel.org.uk/sites/default/files/uploads/public/Dimensions%20autism%20friendly%20libraries%20top%20tips.pdf
• Eikeseth, S. Hayward,D., Gale, C., Gitlesen, J. ve Eldevik, S. (2009). Intensity of supervision and outcome for receiving early and intensive behavioral interventions: A preliminary study. Research in Autism Spectrum Disorders, 3, 67-73.
• Engelliler Hakkında Kanun (2005, 1 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 5378). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050707-2.htm
• Euronews (2021, 02 Nisan). Otizm nedir, nasıl fark edilir? Tedavisi mümkün mü? https://tr.euronews.com/2021/04/02/otizm-nedir-nasil-fark-edilir-tedavisi-mumkun- mu#:~:text=D%C3%BCnyada%20ve%20T%C3%BCrkiye'de%20otizm,yayg%C4%B1nl%C4%B1%C4%9F%C4%B1%2C%20k%C4%B1zlardan%205%20kat%20fazlad%C4%B1r.
• Farmer, L. S. J. (2013). Library services for youth with autism spectrum disorders. American Library Association.
• Farmer, L. (2021). Library Services for youth with autism, IASL Annual Conference Proceedings içinde. DOI: 10.29173/iasl7945, Teksas, 12-16 Temmuz 2021. https://www.researchgate.net/publication/350595857_Library_Services_for_Youth_with_Autism
• Fein, E. (2015). No one has to be your friend: Asperger’s syndrome and the vicious cycle of social disorder in late modern identity markets. Ethos, 43(1), 82-107.
• Geller, L. (2008). The changing face of autism. V. Starsia ve R. Day Gore (Ed.). Voices of Autism. The Healing Companion: Stories for Courage, Comfort and Strength içinde (s. 19-27). LaChance.
• Gerrig, R. J. ve Zimbardo, P. G. (2015). Psikolojiye giriş: Psikoloji ve yaşam. G. Sart (Çev.). Nobel Yayıncılık.
• Goldberg, H. (2023). Unraveling neurodiversity: Insights from neuroscientific perspectives. Encyclopedia, 3(3), 972-980; https://doi.org/10.3390/encyclopedia3030070
• Grant, R. J., Barboa, L., Luck, J. ve Obrey, E. (2022). The complete guide to becoming an autism friendly professional: Working with individuals, groups, and organizations. NY: Routledge.
• Gupta, P. V. ve Hegde, A. M. (Ed.) (2016). Pediatric dentistry for special child. JAYPEE, The Health Sciences Publisher.
• Güleç-Aslan, Y., Kırcaali-İftar, G. ve Uzuner, Y. (2009). Otistik çocuklar için davranışsal eğitim programı (OÇİDEP) ev uygulamasının bir çocukla incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 10(1), 1-25.
• Hill, R. F. (Ed.). (2021). Hope and a future: Perspectives on the impact that librarians and libraries have on our world. Emerald Publishing.
• IFLA (2023). Library Services to People with Special Needs Section, Newsletter February 2023 https://repository.ifla.org/bitstream/123456789/2531/1/LSN_Newsletter_2023_February.pdf
• Iovannone, R., Dunlap, G., Huber, H. ve Kincaid, D. (2003). Effective educational practices for students with autism spectrum disorders. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 18, 150-165.
• Johnson, C. P., Myers, S. M. ve the Council on Children With Disabilities (2007). Identification and evaluation of children with autism spectrum disorders. PEDIATRICS, 120(5), 1183- 1215. https://publications.aap.org/pediatrics/article/120/5/1183/71081/Identification-and-Evaluation-of-Children-With?autologincheck=redirected?nfToken=00000000-0000-0000-0000-000000000000
• Kahriman, A. (2021). Dezavantajlı kullanıcılar olarak otizmli çocuklara yönelik kütüphane hizmetleri ve beklentiler (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çankırı Karatekin Üniversitesi.
• Kırcaali-İftar, G., Kurt, O. ve Ülke Kürkçüoğlu, B. (2014). Otistik çocuklar için davranışsal eğitim programı I ve II (OÇİDEP). Anı Yayıncılık.
• Konstantinidis, E. I., Hitoglou-Antoniadou, M., Luneski , A., Bamidis P. D. ve Nikolaiodu, M. M. (2009). Using affective avatars and rich multimedia content for education of children with autism. Proceedings of the 2nd International Conference on PErvasive Technologies Related to Assistive Environments. Workshop on AHETA: "Assistive Healthcare & Educational Technologies for Special Target Groups" içinde, 9-13 Haziran, 2009, Corfu, Greece. ACM International Conference Proceeding Series. ACM. http://doi.acm.org/10.1145/1579114.1579172
• Lee, J. H., Lee, T. S., Lee, SW., Jang, J. H., Yoo, S. Y., Choi, Y. ve Park, Y. R. ( 2022). Development and application of a metaverse-based social skills training program for children with autism spectrum disorder to improve social interaction: Protocol for a randomized controlled trial, JMIR Res. Protoc., 11(6), 1-10.
• Lin, Y. T. (2021). Education of autistic children in developing countries. Open Journal of Social Sciences, 9, 109-117. https://doi.org/10.4236/jss.2021.910008
• Lovaas, O. I. (2003). Teaching individuals with developmental delays: Basic intervention techniques. Pro-Ed.
• MacDuff, S. G., Krants, J. P. ve McClannahan, E. L. (1993). Teaching children with autism to use photographic activity schedules: Maintenance and generalization of complex response chains. Journal of Applied Behavior Analysis, 26, 89-97.
• Mears, S. (2017). It takes a community to raise a reader: Autism friendly libraries. IFLA WLIC 2017–Wrocław, Poland–Libraries. Solidarity. Society içinde. https://library.ifla.org/id/eprint/1744/
• MEB (2010). Okullarımızda neden nasıl niçin kaynaştırma: Yönetici, öğretmen ve aile kılavuzu. MEB Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Mills, E. (2023, O5 Temmuz). Helping libraries to be autism-ready. https://www.webjunction.org/news/webjunction/helping-libraries-be-autism-ready.html
• Ministry of Education (2007). Effective educational practices for students with autism spectrum disorders: A resource guide. Queen’s Printer for Ontario. https://www.ontario.ca/page/ministry-education
• Monkul, E. S. ve Akdede, B. B. (2005). Yeni kuşak antipsikotiklerden Aripiprazol: Bir gözden geçirme. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 15(4), 198-203.
• Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2018, 7 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 30471). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180707-8.htm
• Rakap, S. (Ed.) (2017). Türkiye’de otizm spektrum bozukluğu ve özel eğitim. Tohum Türkiye Otizm Erken Tanı ve Eğitim Vakfı
• Ressa, T. (2022). How media literacy education through multimedia tools can empower learners with autism. Advances in Literary Study, 10, 357-371. https://doi.org/10.4236/als.2022.104029
• Siegel, B. (1998). The world of the autistic child: Understanding and treating autistic spectrum disorders. Oxford University.
• Sousa, C. (2023). Decoding the digital landscape: Media literacy for autism spectrum disorder. C. Sousa ve A. H. Tkaczyk (Ed.). Media Literacy and Assistive Technologies for Empowerment in Autism içinde (s. 8-19). Edições Universitárias Lusófonas.
• Stephens, E. C. (2005). Overcoming challenges and identifying a consensus about autism intervention programming. The International Journal of Special Education, 20, 35-49.
• Sultana, T., Ara, R., Alam, U. K. ve Hossain, I. (2019). Life skill development of autistic children following education therapy in specialized schools. Texila International Journal of Public Health, 7(1), 1-7.
• Svaler, T. B. (2023). On making libraries and museums more accessible for autistic people. IFLA Journal, 1–11. DOI: 10.1177/03400352231202516. https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/03400352231202516
• Şengezer, E. ve Güneş, A. (2023). Özel gereksinimli çocukların çocuk kütüphanelerinden yararlanma durumları: Tokat Bebek ve Çocuk Kütüphanesi örneği. M. Bulut ve Z. Karacagil (Ed.). Sosyal Bilimlerde Güncel Tartışmalar içinde (s. 1995-2019). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• TANAP (t.y.) Otizm spektrum bozukluğu el kitabı. https://www.tohumotizm.org.tr/wp-content/uploads/2019/07/Otizm-Spektrum-Bozuklugu-El-Kitabi.pdf
• Türkiye İnsan Hakları Eşitlik Kurumu (2020). Otizmli çocukların eğitim hakkı ve ayrımcılık yasağı raporu. https://www.tihek.gov.tr/upload/file_editor/2020/04/1585822889.pdf
• White, A. (2021). Autism and libraries: Building communities and changing lives. R. F. Hill (Ed.). Hope and a Future: Perspectives on the Impact that Librarians and Libraries Have on Our World içinde (s. 101-110). Emerald.