Türkçe ve Japoncada mutluluk ve üzüntünün tarifi ve derecelendirilmesi için kullanılan ifadelerin ardındaki bilişsel süreçlerin analizi: Türkçede “kadar – gibi” ve Japoncada “hodo – yōni” ilgeçleri ile oluşan eşdizimler

Yıl 2024, Sayı: 39, 993 - 1008, 21.04.2024

Gonca Varoğlu

https://doi.org/10.29000/rumelide.1469461

Öz

Duygular, insanların içsel durumlarının bir yansımasıdır; dil ise duyguların ifadesi için güçlü bir araçtır. Bu çalışmada, Türkçe ve Japoncada mutluluk ve üzüntünün tarifi ve derecelendirilmesi için kullanılan ifadelerin ardındaki bilişsel süreçlerin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışma, Türkçede “kadar ve gibi”, Japoncada “hodo ほど ve yōni ように” ilgeçleri ile birliktelik oluşturan mutluluk ve üzüntü ifadeleriyle sınırlandırılmıştır. Duygu ifadelerinin tespiti için Türkçe Ulusal Derlemi (TUD), Japonca Derlem Sözlüğü ve Hyōgen Info adlı internet sitesi kullanılmıştır. Yapılan taramada Türkçede “… kadar - … gibi mutlu / mutlu olmak” ve Japoncada “… hodo ほど - … yōni ように ureshii 嬉しい / yorokobu 喜ぶ” şeklinde eşdizim oluşturan 53 Türkçe ifade ve 25 Japonca ifade ile Türkçede “… kadar - … gibi üzgün / üzgün olmak” ve Japoncada “… hodo ほど - … yōni ように kanashii 悲しい / kanashimu 悲しむ” şeklinde eşdizim oluşturan 11 Türkçe ifade ve 11 Japonca ifade tespit edilmiştir. Bu ifadeler içerisinde sadece Türkçe “çocuk / çocuklar gibi mutlu / mutlu olmak” ile Japonca “kodomo no yōni 子供のように ureshii 嬉しい / yorokobu 喜ぶ” arasında benzerlik saptanmıştır. Bu çalışmada ele alınan toplam 100 ifadenin bilişsel süreçler açısından analizi sonucunda, mutluluk ve üzüntü ifade eden Türkçe eşdizimlerde çoğunlukla karşılaştırma bilişsel sürecinin, Japonca eşdizimlerde ise çoğunlukla ilişkilendirme bilişsel sürecinin dile yansıdığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

mutluluk, üzüntü, kadar - gibi, hodo - yōni, bilişsel süreçler

Kaynakça

• Atay, A. (2022). “Türkçe ve Japoncada öfke duygusunu ifade eden deyimler üzerine kavramsal bir sınıflandırma”. HUMANITAS - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 10(19), 66-92.
• Bozkurt, F. (2014). “Sözlüklerdeki temel duygu kavramlarının yeniden tanımlanması: bir yöntem önerisi”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi. 21, 1, 25-34.
• Crooks, R. ve J. Stein (1991). Psychology: science behaviour and life. 2. Baskı, Fort Worth.
• Croft, W. and D. Alan Cruse, (2007). Cognitive linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Çetinkaya, B. (2006). Türkiye Türkçesinde mutluluk ve üzüntü göstergeleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çetinkaya, B. (2017). “Söz varlığımızda bedene dayalı duygu adlandırmaları”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi. 5/9, 165-184.
• Demir, S. (2020). “Duygular ve duygu kuramları”. İnan E. ve Yücel E. (Ed.), Psikoloji Penceresinden Duygular: Kuramdan Uygulamaya içinde (s. 3-31). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ekman, P. (1973). “Universial facial expressions in emotion”. Studia Psychologica. 15(2), 140-147.
• Ekman, P., Friesen, W. V. ve Ellsworth, P. (1982). “What emotion categories or dimensions can observers judge from facial behavior? ”. P. Ekman (Ed.), Emotion in the Human Face içinde (s. 39-55). New York: Cambridge University Press.
• Gülbetekin, E. (2020), “Duygular ve sinirbilim”. İnan E. ve Yücel E. (Ed.), Psikoloji Penceresinden Duygular: Kuramdan Uygulamaya içinde (s. 69-120). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Gürcan Yıldırım, D. (2020), “Mutluluk”. İnan E. ve Yücel E. (Ed.), Psikoloji Penceresinden Duygular: Kuramdan Uygulamaya içinde (s. 339-370). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Hacızade, N. (2012). Bilişsel dilbilim açısından duyguların dili. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Hengirmen, M. (2015). Türkçe dilbilgisi. Ankara : Engin Yayınevi (22. Baskı).
• Himeno, M. (2012). Kenkyūsha Nihongo Korokēshon Jiten. Japan: Kenkyūsha.
• Katō E. (2018). “Kanjō o arawasu `sa meishi' to `mi meishi' ni tsuite”. Shakai Gengoka Gakukai Dai 42-kai Taikai Happyō Ronbun-shū. 141-144.
• Kawahara, S. (1998). “Kanjō o arawasu nihongo no kotoba”. Kokugo Kokubun. Kanazawa Daigaku. 23: 74-84.
• Kenbō, H., Ichikawa, T., Hida, Y. vd. (2018). Sanseidō Kokuko Jiten, Tōkyō: Sanseidō (7. Baskı).
• Kusumi T., Yoneda H. (2007 ). “Kanjō to Gengo” Fujita K. (ed.), Kanjō Kagaku no Tenbō içinde (pp. 55 – 84). Kyōto Daigaku Gakujutsu Shuppan-kai.
• Ladreyt, A. (2021). “Nichijō kaiwa no kanjō o arawasu kanyō hyōgen to goyōronteki kinō ― Odoroki no bamen ni arawareru kanyō hyōgen no kōpasu kenkyū o megutte ―”. Bulletins de Linguistique et de Littérature Françaises de l' Université de Tsukuba. 1 (36), pp. 1 - 24.
• Langacker, R.W. (1987). Foundations of Cognitive Grammar. Vol. 1. Standford University Press.
• Langacker, R.W. (2008). Cognitive Grammar: A Basic Introduction. Oxford University Press.
• Maraş, A. (2020). “Üzüntü”, İnan E. ve Yücel E. (Ed.). Psikoloji Penceresinden Duygular: Kuramdan Uygulamaya içinde (s. 305-338). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Matsumura, A. (2019). Daijirin, Tōkyō: Sanseidō (4. Baskı).
• McMillan, W. D. (2006). Emotion Rituals: A Resource for Therapists and Clients. New York: Routledge Taylor & Francis Group.
• Momiyama, Y., (2010). Ninchi Gengogaku Nyūmon, Tokyo: Kenkyūsha.
• Myers, G. D. ve Diener, E. (1995). “Who is happy?”. Psychological Science, 6 (1): 10–19.
• Ōso, M. (2001). “Kanjō o arawasu dōshi-keiyōshi ni kansuru ikkōsatsu”. Gengo Bunka Ronshū. Nagoya Daigaku Daigakuin Kokusai Gengo Bunka Kenkyūka, 22 (2), 21-30.
• Özmen, M. (2016). Türkçenin sözdizimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Pala Sağlam, Ş. (2020). “Duyguların gelişimsel arka planı”, İnan E. ve Yücel E. (Ed.). Psikoloji Penceresinden Duygular: Kuramdan Uygulamaya içinde (s. 143-178). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Plutchik, R. (1980). “A general psychocvolutionary theory of emotion”. R. Plutchik ve H. Kellerman (Ed.). Emotion: Theory, Research, and Experience Vol. 1 Theories of Emotion içinde (s. 3-31). New York: Academic Press.
• Saegusa, R. (2011). “Kanjō o arawasu dōshi `komaru' ga shimesu tensu asupekuto”. Hitotsubashi Daigaku Kokusai Kyouiku Sentā Kiyō. 2, 13 – 22.
• Tekmen, A. N. ve Takano, A. (2016). Japonca dil bilgisi. Ankara : Engin Yayınevi (3. Baskı).
• Yücel, E. ve Ünal, G. (2020). “Duygubilimde araştırma yöntemleri”, İnan E. ve Yücel E. (Ed.) Psikoloji Penceresinden Duygular: Kuramdan Uygulamaya içinde (s. 33-68). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karakaş, S. (2017). Prof. Dr. Sirel Karakaş Psikoloji Sözlüğü: Bilgisayar Programı ve Veritabanı, www.psikolojisozlugu.com (sürüm: 5.2.0/2022)
• Hyōgen Info, https://hyogen.info/
• Ruhbilim Terimleri Sözlüğü, (1974). https://sozluk.gov.tr/
• Türkçe Ulusal Derlemi (TUD), https://v3.tnc.org.tr/collocations
• TDK Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/