HAN BONYAK VE ZAMANI

Yıl 2023, Sayı: 9, 195 - 204, 30.06.2023

Svetlana Pletnöva Çevirmen: Alihan Büyükçolak

https://doi.org/10.48068/rusad.1309237

Öz

Bu çalışma, Kuzey Karadeniz bozkırlarında Peçeneklerden sonra hakimiyet kuran Kumanların, diğer Türk soylu kavimler, Eski Rus devleti ve Bizans İmparatorluğu ile olan ilişkilerini konu edinmektedir. Kuman hâkimiyet alanının ve askeri harekâtlarının tarihi coğrafyası incelenirken Kumanlar arasında Han Bonyak kültünün oluşum süreci tetkik edilmektedir. Kaynaklarda adına 1096-1167 yılları arasında rastlanılan ve yaklaşık 90 yıllık bir ömür sürmüş olan Han Bonyak’ın bu çalışmada, diğer Kuman liderlerinden daha farklı hususiyetleri olan askeri ve siyasi bir program takip ettiği ortaya konmuştur. Bizans İmparatorluğu ile Peçenek sorunu sebebiyle başlayan ittifak ilişkileri, sorunun hallinden sonra İmparator I. Aleksios’un Macarları Kumanların üzerine sevk etmesiyle düşmanlığa dönüşmüştür. Rus knezleri arasındaki iç mücadelede sadece bir kez taraf tutan Han Bonyak’ın bu girişimindeki amacının da karşıt tarafı destekleyen Macar ordusundan intikam almak olduğu saptanmıştır. Han Bonyak’ın intikam arzusuyla tertiplediği bir diğer seferin ise 1095 yılında sabık imparator Romen Diyojen’in bir oğlunun himaye edildiği Tuna Seferi idi. Araştırmacı, Han Bonyak’ın uzun, prestijli ve ilkeli hanlık kariyerinin neticesinde, Karadeniz’in Kuzey bozkırlarındaki Kumanlar arasında birleştirici bir siyasi kültün ortaya çıktığını ortaya koymakta, hâkim bir hanedanın varlığı ihtimalini değerlendirmektedir. Bizans ve Rus orta çağ kaynaklarından istifade eden yazar, I. Aleksios’un takip ettiği “Kuzey politikası” çerçevesinde Bizans İmparatorluğunun kuzeyli komşularıyla olan ilişkilerini de detaylıca mercek altına almaktadır. Bunun yanı sıra Kiev Büyük Knezi Vladimir Monomah devrinde gerginleşen Rus-Kuman ilişkilerinde Doğu Avrupa’daki güçler dengesinin kapsamlı bir analizini sunmaktadır. Yazarın, Bizans, Rus ve Arap muhaberatlarına dayanarak, bu araştırması neticesinde tarih çalışmalarına yaptığı en önemli katkı ise, XII. asırda Kumanların siyasi merkezlerini tespit etme girişimi olmuştur. Yazılı kayıtları, arkeolojik bulgularla da destekleyen yazar, Samara-Volçaya Mezopotamyasını Kumanların XII. asırdaki merkez üsleri olarak önermektedir

Anahtar Kelimeler

Rusya, Kumanlar, Peçenekler, Han Bonyak, Kuzey Karadeniz

KHAN BONIAC AND HIS TIME

Öz

This study focuses on the relations of the Cumans, who dominated the Northern Black Sea steppes after the Pechenegs, with other Turkic tribes, with the Kievan Rus’ and the Byzantine Empire. While analysing the historical geography of the Cuman dominance area and military operations, the formation process of the cult of Khan Boniac among the Cumans is examined. Khan Boniac, whose name is found in the sources between 1096-1167 and who lived for about 90 years, is revealed in this study to have followed a military and political programme with different characteristics than other Cuman leaders. The alliance with the Byzantine Empire, which started due to the Pecheneg invasion, turned into enmity when Emperor Alexius I sent the Hungarians against the Cumans after the Pechenegs were defeated by Cumans. Khan Boniac, who took sides only once in the internal struggle between the Russian knezes, was determined to take revenge on the Hungarian army that supported the opposing side. Another campaign organized by Khan Boniac with the desire for revenge was the Danube Campaign in 1095, in which a son of the former emperor Romen Diogenes was patronized. The researcher concludes that Khan Boniac's long, prestigious and principled khanate career resulted in the emergence of a unifying political cult among the Cumans of the northern steppes of the Black Sea, and considers the possibility of the existence of a dominant dynasty. Drawing on Byzantine and Russian medieval sources, the author examines in detail the relations of the Byzantine Empire with its northern neighbours within the framework of the “Northern policy” pursued by Alexius I. In addition, she provides a comprehensive analysis of the balance of power in Eastern Europe during the tense Russian-Cuman relations in the reign of Vladimir Monomakh, Grand Knez of Kiev. Based on Byzantine, Russian and Arab correspondence, the author's most important contribution to historical studies is her attempt to identify the political centres of the Cumans in the XII. century. Supporting the written records with archaeological findings, the author proposes Samara-Volchaya Mesopotamia as the epicentre of the Cumans in the XII. century.

Anahtar Kelimeler

Russia, Cumans, Pechenegs, Khan Boniac, The Northern Black Sea

ХАН БОНЯК И ЕГО ВРЕМЯ

Öz

Статья посвящена взаимоотношениям половцев с Византийской империей, Древнерусским государством, а также с другими тюркскими племенами. Половцы стали доминировать в степях Северного Причерноморья после печенегов. Рассматривая ареал половецкого господства и военных действий с точки зрения исторической географии, в исследовании анализируется процесс формирования культа хана Боняка у половцев. Хан прожил около 90 лет, его имя встречается в источниках между 1096-1167 гг. Данное исследование показывает, что хан Боняк следовал военно-политической программе, отличающейся от других куманских лидеров. Вторжение печенегов вынудило Византийскую империю заключить союз с половцами. Вскоре отношения сменяются враждой. Когда половцы разбили печенегов, император Алексий I послал против них венгров. Хан Боняк принимал участие в междоусобной борьбе русских князей, был полон решимости отомстить венгерскому войску. Важным походом, который организовал хан, был Дунайский поход 1095 года, в котором он покровительствовал “сыну” бывшего императора Романа Диогена. Исследователь приходит к выводу, что долгая карьера авторитетного и принципиального хана Боняка привела к появлению объединяющего политического культа среди половцев в степях Причерноморья. Есть также вероятность существования доминирующей династии. Опираясь на византийские и русские средневековые источники, автор подробно рассматривает отношения Византийской империи со своими северными соседями в рамках “северной политики”, проводимой Алексием I. Кроме того, дается всесторонний анализ баланса сил в Восточной Европе и напряженных русско-половецких отношений в период правления великого князя Киевского Владимира Мономаха. Наиболее важный вклад данного исследования, основанного на византийской, русской и арабской переписке, заключается в попытке определить половецкие политические центры в XII веке. Подкрепляя письменные источники археологическими находками, автор предполагает область между реками Самара и Волчья в качестве основного центра половцев в XII веке

Anahtar Kelimeler

Россия, Половцы, Печенеги, Хан Боняк, Причерноморье

Kaynakça

• Komnina Anna. Aleksiada. per. Yakov Nikolayeviç Lyubarskiy. M.: Nauka, 1965.
• Povest vremennıh let. Çast’ II., Prilojeniye, stat’i i kommentarii D.S. Lihaçöva. M.-L.: AN SSSR, 1950.
• PSRL. T. II. M. 1962.
• Drevnetürkskiy slovar, red. V. M. Nadelyayev i dr. L.: Nauka, 1969.
• Ançabadze, Zubar Viaronoviç. “Kipçaki Severnogo Kavkaza po dannım gruzinskih letopisey XI-XIV vv.” V kn. Materialı sessii po probleme proishojdeniya balkarskogo i karaçayevskogo narodov. Red. M. J. Thaşokov, K. Ş. Balkarov. Nalçik: Kabardino-balkarskoye Knijnoye İzdatel’stvo. 1960.
• Gordlyevskiy, Vladimir Aleksandroviç. “Çto takoe bosıy volk.” V kn. İzvestiya AN. SSSR Otdeleniye literaturı i yazıka. T. VI. vıpusk. 4, Otv Red. İ. İ. Meşaninov, M.: AN SSSR.1947.
• Kudryaşov, Konstantin Vasilyeviç. Polovetskaya step. M.: Geografgiz. 1948.
• Pletnöva, Svetlana Aleksandrovna. “Peçenegi, Torki i Polovtsı v yujnorusskih stepyah.” V kn. Materialı i issledovaniya po arheologii SSSR. Nu 62, Otv. Red. M. İ. Artamanov. M. L.: AN SSSR. 1958.
• Pletnöva, Svetlana Aleksandrovna. Ot koçeviy k gorodam. Saltovo-mayatskaya kultura. M.: Nauka. 1967.
• Pletnöva, Svetlana Aleksandrovna. “Polovetskaya zemlya.” V kn. Drevnerusskiye knyajestva X-XII.I vv. Otv. Red. L. G. Beskrovnıy, M.: Nauka. 1975.
• Tizengauzen, Vladimir Gustavoviç. Sbornik materialov, otnosyaşihsya k istorii Zolotoy ordı. T. 1. Spb.1884.
• Vasilyevskiy, Vasiliy Grigoryeviç. “Vizantiya i Peçenegi.” Trudı. T. 1. Spb. 1908.