SANATTA APOLLONİK-DİYONİZYAK ÖĞELER YA DA KLASİSİST/ANTİ-KLASİSİST YAKLAŞIMLAR

Yıl 2025, Sayı: 15- Özel sayı, 227 - 253, 20.10.2025

Nesli Türk

https://doi.org/10.20488/sanattasarim.1804070

Öz

Antik Yunan düşüncesi açısından Apollon ve Dionysos birbirini tamamlayan iki baskın
güçtür; varlık ve oluş, akıl ve arzu, ayıklık ve sarhoşluk, sınırlı olan ve sınırsız olan gibi karşıtlıkları
bünyesinde barındırır. Bu çalışmanın amacı, ünlü Alman düşünür ve şair Friedrich
Nietzsche’nin (1844-1900) Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik-Müziğin
Ruhundan Tragedyanın Doğuşu adlı eserinde temellendirdiği ve sanat alanına büyük katkı
sunan Apollon-Dionysos dikotomisinin yahut ikiliğinin etkilerini araştırmak; bu ikilik
bağlamında klasik ve anti-klasik üslupların çözümlemesini yapmaktır. Mitlerin anlamları
hermenötiktir; yüzeyin altında yatan anlamı ortaya çıkarmak için alt katmanlara inmek
gerekir. Bu makalenin amaçlarından biri de bu alt anlamları tartışmaktır. Makalede öncelikle
Dionysos ve Apollon’un mitolojik biyografileri üzerinde durulmuş, Yunan Panteon’unda
temsil ettikleri kavramlar ve kavram ikilikleri resim ve heykel sanatından örneklerle
kültürel çalışmalar bağlamında ele alınmıştır. Bu iki kült tanrının tragedyalarda nasıl
gösterildiği, sanat tarihinin belirli dönemlerinde tasvirlere nasıl yansıdığı tartışılmıştır.
Diyonizyak-apollonik ve klasik/anti-klasik unsurların sanatsal üsluplarla olan ilişkisi ve
yapıtları nasıl şekillendirdiği mitolojik yapıt çözümleme ve ikonografik inceleme yöntemleri
ile araştırılmıştır. Postmodern sanatın çok anlamlılık, içkinlik, melezlik gibi kavramları
gündeme getirmesi karşıtlığın öneminin Dionysos lehine sürdüğünün bir göstergesidir.

Anahtar Kelimeler

Plastik sanatlar , Mit , Dionysos , Apollon , Nietzsche.

APOLLONIAN-DIONYSIAN ELEMENTS OR CLASSICIST/ ANTI-CLASSICIST TENDENCIES IN ART

Öz

From the perspective of Ancient Greek thought, Apollo and Dionysus are two complementary
yet dominant forces. They embody oppositions such as being and becoming, reason
and desire, sobriety and intoxication, and the limited and the unlimited. This study aims
to investigate the effects of the Apollonian-Dionysian dichotomy or duality, which the famous
German philosopher and poet Friedrich Nietzsche (1844-1900) established in his
work Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik-The Birth of Tragedy out of the
Spirit of Music, and which significantly contributed to the field of art; as well as to conduct
an analysis of classical and anti-classical styles within this context of duality. The meanings
of myths carry hermeneutic significance; it is necessary to delve into deeper layers to uncover
the underlying significance. One of the aims of this article is to explore these underlying
meanings. The article primarily focuses on the mythological biographies of Dionysus
and Apollo. It examines the concepts and conceptual dualities they represent in the Greek
Pantheon through examples from painting and sculpture within cultural studies. It discusses
how these two cult deities are portrayed in tragedies and how they are manifested in
artistic depictions during specific periods of art history. The relationship between Dionysian-
Apollonian and classical/anti-classical elements concerning artistic tendencies and how
they shape works of art has been examined using mythological analysis and iconographic
examination methods. The fact that postmodern art raises concepts such as polysemy, immanence,
and hybridism indicates that the significance of the dichotomy continues to exist
in favor of Dionysus.

Anahtar Kelimeler

Plastic arts , Myth , Dionysus , Apollo , Nietzsche.

Kaynakça

• Apollo and Daphne (t.y.). Borghese Gallery. 20 Kasım 2024 tarihinde https://borghese.gallery/collection/sculpture/apollo-and-daphne.html adresinden erişilmiştir.
• Apollo Belvedere (2024). Wikipedia. 24 Aralık 2024 tarihinde https://en.wikipedia.org/wiki/Apollo_Belvedere adresinden erişilmiştir.
• Apollo Citharoedus (2025). Wikipedia. 14 Ocak 2025 tarihinde https://en.wikipedia.org/wiki/Apollo_Citharoedus adresinden erişilmiştir.
• Arıcı, O. (2008, Bahar). Antik Yunan tragedyasının metafiziği. Cogito, 54, 65-77.
• Aristoteles. (1987). Poetika (İ. Tunalı, Çev.). Remzi Kitabevi. (Orijinal eserin yayın tarihi 1508)
• Aristoteles. (2017). Politika (M. Tunçay, Çev.). Remzi Kitabevi. (Orijinal eserin yayın tarihi 1498)
• Artemis of Ephesus (2024). Wikimedia Commons. 5 Ocak 2025 tarihinde https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Artemis_of_Ephesus_MAN_Napoli_Inv6278.jpg adresinden erişilmiştir.
• Artun, A. (2016, 21 Mart). Tarihte sanat tarihi ve Wölfflin. e- skop Sanat Tarihi Eleştiri. https://www.e-skop.com/skopbulten/tarihte-sanat-tarihi-ve-wolfflin/2866 Baker, U. (2014). Sanat ve arzu. İletişim Yayınları.
• Blind Man’s Buff (t.y.). The Cleveland Museum of Art. 24 Ocak 2025 tarihinde https://www.clevelandart.org/art/2002.29 adresinden erişilmiştir.
• Campbell, J. (2010). Kahramanın sonsuz yolculuğu (S. Gürses, Çev.). Kabalcı Yayınevi. (Orijinal eserin yayın tarihi 1949) Caravaggio (t.y.). Web Gallery of Art. 01 Şubat 2025 tarihinde https://www.wga.hu/art/c/caravagg/01/10bacch.jpg adresinden erişilmiştir.
• Cecily Brown (t.y.). Christies. 24 Ocak 2025 tarihinde https://www.christies.com/en/lot/lot-4913694 adresinden erişilmiştir.
• Cecily Brown (t.y.). Christies. 28 Ocak 2025 tarihinde https://www.christies.com/en/lot/lot-4913694 adresinden erişilmiştir.
• Çelikçapa, E. (2015). Bakkhalar Tragedyasında Nietzsche’nin anlayışıyla dekadans (yozlaşma) olgusu. Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji (T.E.D.) Bölümü Dergisi, 1(26), 43-63.
• Deleuze, G. (2021). Kıvrım-Leibniz ve barok (H. Yücefer, Çev.). Bağlam Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1988)
• Eco, U. (2016). Güzelliğin tarihi (A. C. Akkoyunlu, Çev.). Doğan Kitap. (Orijinal eserin yayın tarihi 2004)
• Erhat, A. (1996). Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi.
• Euripides. (2017). Bakkhalar (S. Eyüboğlu, Çev.). İş Bankası Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1954)
• Girard, R. (2019). Şiddet ve Kutsal (N. Alpay, Çev.). Alfa Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1972)
• Hesiodos. (2016). Theogonia-İşler ve Günler (A. Erhat, S. Eyüboğlu Çev.). İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1459)
• Honour, H. (1976). Neo-classicism. London: Penguin Books.
• Kristeva, J. (2014). Korkunun güçleri (N. Tutal, Çev.). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1980)
• Küçükalp, K. (2011). Nietzsche felsefesinde Apollon-Dionysos ya da varlık-oluş karşıtlığı. Felsefe Dünyası, 1(53), 41-52.
• Shiner, L. (2004). Sanatın icadı (İ. Türkmen, Çev.). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 2001)
• Martin, Ö. S. (2023). Anaerkil yapıdan ataerkil topluma dönüşümde yazının rolü. Belgü, özel sayı, 15-36.
• Meunier, M. (2017). Giriş (S. Eyüboğlu, Çev.). Euripides, Bakkhalar içinde (5. baskı, ss. 9-20). İş Bankası Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1954)
• Michelangelo Buonarroti (t.y.). Web Gallery of Art. 24 Ocak 2025 tarihinde https://www.wga.hu/html_m/m/michelan/1sculptu/1/4bacchus.html adresinden
• erişilmiştir.
• Nefertiti Bust (2025). Wikipedia. 25 Ocak 2025 tarihinde https://en.wikipedia.org/wiki/Nefertiti_Bust adresinden erişilmiştir.
• Nietzsche, F. (2020). Tragedyanın doğuşu (İ. Z. Eyüboğlu, Çev.). Say Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1872)
• Paglia, C. (2004). Cinsel kimlikler (A. Hazaryan, F. Demirci Çev.). Epos Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1990)
• Ron Mueck (2007). The Modern. 12 Haziran 2025 tarihinde https://www.themodern.org/sites/default/files/2021-03/mueck_agirl_exhibheader.jpg adresinden erişilmiştir.
• Sanat. (2025, 03 Haziran). Vikipedi Özgür Ansiklopedi. 10 Haziran 2025 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Sanat adresinden erişilmiştir.
• Şeref, C. (2019). Nietzsche: Apolloncu Dionysos ile karşılaşınca. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 9(17), 271-292. https://doi.org/10.20493/birtop.596385
• The Death of Marat (2022). Royal Museums of Fine Arts of Belgium. 24 Ocak 2025 tarihinde https://fine-arts-museum.be/en/exhibitions/the-death-of-marat adresinden erişilmiştir.
• The Death of Marat (2025). The Royal Museums of Fine Arts. 24 Ocak 2025 tarihinde https://arthive.com/places/324~The_Royal_museums_of_fine_arts adresinden erişilmiştir.
• Vasari, G. (2013). Sanatçıların hayat hikayeleri (E. Gökteke, Çev.). Sel Yayıncılık. (Orijinal eserin yayın tarihi 1550)
• Wölfflin, H. (2000). Sanat tarihinin temel kavramları (H. Örs, Çev.). Remzi Yayınevi. (Orijinal eserin yayın tarihi 1915)
• Yaran, S. (2022, Temmuz 23-25). Dionysos’dan Bacchus’a: Hellen ve Roma dünyasında Dionysos festivalleri [Tam Metin]. 10th International Istanbul Scientific Research Congress, BZT Akademi Yayınevi, s. 1-15.
• Zygmont, B. (t.y.). Venus of Willendorf, Smarthistory. 1 Şubat 2025 tarihinde https://smarthistory.org/venus-of-willendorf/ adresinden erişilmiştir