A COMPARISON OF OTTOMAN’S COURT OF ACCOUNT WITH 19TH CENTURY EUROPEAN SUPREME AUDIT INSTITUTIONS

Yıl 2022, Sayı: 125, 201 - 226, 05.08.2022

Tekin Akdemir Şahin Yeşilyurt

https://doi.org/10.52836/sayistay.1125747

Öz

This study deals with a comparison of the court of accounts (divan-ı muhasebat), which was established in the second half of the 19th century in the Ottoman public finance system and was responsible for examining and approving the compliance of the state revenues and expenditures with the budget and legal provisions, with those of Austria-Hungary, Germany, Belgium, France, England, and Italy in the same period. This comparison was carried out based on the reports kept in the early 1900s and the works written at that time, focusing on the historical development of the court of accounts, as well as its authorities and organization. The study reveals that in all other states, including the Ottoman State, the court of accounts was established to examine the state revenues and expenditures. The study, however, emphasizes that there are some differences among countries in terms of both historical processes as well as tasks and organization. The court of accounts in Ottoman State, Germany, France, and Belgium, for instance, also undertook the judgment in addition to other tasks mentioned above. The head of accounts of the Belgian court was appointed for every six years, while the head of the court of accounts in the Ottoman State, Germany, and France was employed for lifelong.

Anahtar Kelimeler

Divan-ı Muhasebat, The History of the Court of Accounts, Ottoman Public Finance, Audit, Public Audit.

OSMANLI DİVAN-I MUHASEBATININ 19. YÜZYIL AVRUPA YÜKSEK DENETİM KURUMLARI İLE MUKAYESESİ

Öz

Bu çalışma, Osmanlı maliyesinde 19. yüzyılın ikinci yarısında tesis edilen divan-ı muhasebatın aynı dönemde devlet gelir ve giderlerinin bütçeye ve kanuni hükümlere uygunluğunu incelemek ve onaylamakla görevli bulunan Avusturya-Macaristan, Almanya, Belçika, Fransa, İngiltere ve İtalya divan-ı muhasebatları ile bir mukayesesini yapmaktadır. Bu kıyaslama, 1900’lü yılların başında tutulan raporlardan ve o dönemde yazılmış eserlerden yola çıkarak divan-ı muhasebatın tarihsel gelişiminin yanı sıra yetkileri ve teşkilatı üzerinden yapılmıştır. Çalışma, Osmanlı Devleti dahil diğer tüm devletlerde divan-ı muhasebatın devlet gelir ve giderlerini tetkik etmek amacıyla tesis edildiğini ortaya koymaktadır. Ancak ülkeler arasında gerek tarihsel süreç gerekse görev ve teşkilat anlamında birtakım farklılıkların olduğu çalışmada vurgulanmıştır. Örneğin, Osmanlı Devleti ile Almanya, Fransa ve Belçika Divan-ı Muhasebatları, belirtilen ortak göreve ek olarak yargılama görevi de üstlenmişlerdir. Yine Osmanlı ile Almanya, Fransa ve İngiltere’de divan-ı muhasebat reisi kayd-ı hayat ile göreve seçilmiş iken; Belçika divan-ı muhasebat reisi altı yılda bir seçilmek koşuluyla görevlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divan-ı Muhasebat, Sayıştayların Tarihi, Osmanlı Maliyesi, Denetim, Kamusal Denetim.

Kaynakça

• Akdemir, T. ve Yeşilyurt, Ş. (2018). Tanzimat Sonrası Osmanlı’da Bütçe Açıkları Sorunu ve Mali Konsolidasyon Uygulamaları. Maliye Dergisi, (174), 240-269.
• Akdemir, T. ve Yeşilyurt, Ş. (2021). Tanzimat’tan Sonra Modern Bütçe Anlayışı ve Osmanlı Bütçelerinin Güvenilirliği Meselesi: Bütçe Etiği Açısından Bir Değerlendirme. Amme İdaresi Dergisi, 54(2), 93-119.
• Akgündüz, A. (1997). Arşiv Belgeleri Işığında Sayıştay Tarihi. Ankara: Sayıştay Başkanlığı Yayın İşleri Müdürlüğü.
• Akgündüz, A. (2012). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Sayıştay (Divan-ı Muhasebat), İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Bundesrechnungshof (2022). https://www.bundesrechnungshof.de/de/ueber-uns/geschichte Erişim: 30.06.2022.
• Cour des Comptes (2022). History. https://www.ccomptes.fr/en/who-we-are-and-whatwe-do/history. Erişim 30.06.2022.
• Court of Audit (2022). Historical Survey. https://www.ccrek.be/EN/Presentation/HistoricalSurvey.html Erişim: 30.06.2022.
• Collins, C. W. (1920). The Problem of an Independent National Audit. Journal of Political Economy, 28(1), 37-45.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, İrade Dahiliye (İ. DH), 33173.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, İrade Dosya Usulü (İ. DUİT), 59/2; 59/4.
• Divan-ı Muhasebat 1326 senesine aid umumi mutabakat beyannamesi, İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekası.
• Divan-ı Muhasebat 1327 senesine aid umumi mutabakat beyannamesi, İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Düstur, 1. Tertip, C. III, Devleti Aliye’nin Bütçe Nizamıdır, sene 1289, s. 226-231.
• Erçin, C. (1938). Bütçe Nazariyat ve Tatbikatı. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Exchequer and Audit Departments Act (1866). www.legislation.gov.uk. Erişim: 22.02.2022
• Feyzioğlu, B. N. (1951). Fransa’da Sayıştayın Yaptığı Kazai Bütçe Denetlemesi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8(3), 687-704.
• Feyzioğlu, B. N. (1969). Nazari, Tatbiki, Mukayeseli, Bütçe. İstanbul: Fen Fakültesi Döner Sermaye Basımevi.
• Feyzioğlu, B. N. (1993). Sayıştay ve Parlamento. Sayıştay Dergisi, 4(13), 23-35.
• Gheorghe, T. I. ve Gherai, D. S. (2014). Historical Analysis on The Appearance of The Supreme Audit Institutions in The European Union. Annals of Faculty of Economics, 1, 707-718.
• Gözübüyük, A. Ş. (1966). Sayıştay ve Yargı Görevi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 21(4),157-171.
• Gustapane, E. (2011). Corte Dei Conti. Dizionario del Liberalismo Italiano: Tomo I, 278-284.
• Gürsoy, B. (1980). Kamusal Maliye: Bütçe. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 436.
• Kânûn-ı Esâsî (1876). https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1876-k%C3%A2n%C3%BBn-i-es%C3%A2s%C3%AE/. Erişim: 10.2.2022.
• Kış, S. (2012). Divan-ı Muhasebatın Tesis Süreci ve İlişkileri Hakkında Bazı Tespitler, Sayıştay Dergisi, 87, 39-60.
• Köse, H. Ö. (2001). Parlamento Adına Denetim İşlevi ve Yüksek Denetim Kurumlarının Parlamento ile İlişkileri, İstanbul Üniversitesi, Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 40. Seri, 23-58.
• Köse, H. Ö. (2007). Dünyada ve Türkiye’de Yüksek Denetim. Ankara: Sayıştay 145. Kuruluş Yıldönümü Yayınları.
• Kuyucak, H. A. (1952). Bütçe. İstanbul: İstanbul Fakültesi Neşriyatı No. 60.
• Nitti, F. S. (1904). Principes de Science des Finances. V. Giard.
• Pamuk, Ş. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Santiso, C. (2009). The Political Economy of Government Auditing: Financial Governance and the Rule of Law in Latin America and Beyond. Routledge-Cavendish.
• Sayar, N. (1956). Amme Maliyesi, Devlet Bütçesi Prensipleri ve Tatbikatı. İstanbul: Işıl Matbaası.
• Sayıştay (1973). Cumhuriyet’in 50. Yılında Sayıştay. Sayıştay Yayınları, Ankara.
• Stourm, R. (1917). The Budget. London: D. Appleton and Company.
• Ulum-i İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası (1326a). Berlin’de İcra Edilen Tetkikat Netayicini Mübeyyin Raporudur (Divan-ı Muhasebatın Tarihçesi) (maba’d). İstanbul: Ahmed Şuayb, Rıza Tevfik, Mehmed Cavid, 1 Kanun-i Evvel 1326, Ulum-i İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası, C. III, S 12 (24), s. 1196-1236.
• Ulum-i İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası (1326b). Brüksel’de İcra Edilen Tetkikat Netayicini Mübeyyin Raporu (Divan-ı Muhasebatın Tarihçesi) (maba’d), İstanbul: Ahmed Şuayb,Rıza Tevfik, Mehmed Cavid, 1 Kanun-i Sani 1326, Ulum-i İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası, C. III, S. 13 (25), s. 1237-1259.
• Ulum-i İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası (1326c). Divan-ı Muhasebatın Tarihçesi, İtalya (maba’d), İstanbul: Ahmed Şuayb, Rıza Tevfik, Mehmed Cavid, 1 Şubat 1326, Ulum-i İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası, C. III, S. 14 (26), s. 1421-1460.
• Ulum-i İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası (1326d). Divan-ı Muhasebatın Tarihçesi, İtalya (maba’d), İstanbul: Ahmed Şuayb, Rıza Tevfik, Mehmed Cavid, 1 Mart 1327, Ulum-i İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası, C. III, S. 15 (27), s. 1479-1488.
• Ulum-i İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası (1326e). Paris’te İcra Edilen Tetkikat Netayicini Mübeyyin Raporudur (Divan-ı Muhasebatın Tarihçesi), İstanbul: Ahmed Şuayb, Rıza Tevfik, Mehmed Cavid, 1 Kanun-i Sani 1326, Ulum-i İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası, C. III, S. 13 (25), s. 1259-1307.
• Ulum-i İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası (1326f). Viyana’da İcra Edilen Tetkikat Netayicini Mübeyyin Raporudur (Divan-ı Muhasebatın Tarihçesi), İstanbul: Ahmed Şuayb, Rıza Tevfik, Mehmed Cavid, 1 Kanun-i Evvel 1326, Ulum-i İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası, C. III, S. 12 (24), s. 1180-1195.
• Willoughby W. W. (1922). The System of Financial Administration of Great Britain. London:D. Appleton and Company.
• Young, E. H. (1915). The System of National Finance. London: Smith, Elder & Company.