İNGİLTERE’DE ON YEDİNCİ YÜZYIL DEVRİMLER ÇAĞI VE PARLAMENTARİZMİN GELİŞİMİ DOĞRULTUSUNDA BÜTÇE HAKKI

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 14, 353 - 373, 31.12.2017

Kadir Caner Doğan Suat Hayri Şentürk

Öz

Bütçe hakkı kavramı, tarihsel olarak
parlamentarizmin ve demokrasinin gelişimi ile ortaya çıkmıştır. Bu bakımdan
bütçe hakkı, Batı Avrupa’da monarkların vergileri belirleme ve toplama
konusunda parlamentoya ve dolayısıyla halka danışması ve daha sonrasında bu
hakkın tamamen parlamentonun belirleyiciliğinde olduğu bir süreçler dizi ile gelişmiştir.
İngiltere’de bütçe hakkı, özellikle 17. yüzyılda meydana gelen siyasi ve
ekonomik devrimlerle yakından bağlantılıdır. İngiliz toplumsal, ekonomik ve
siyasal düzeninin merkezinde gerçekleşen devrimler, zaman içerisinde
parlamentarizmin ilerlemesinde ve sanayi devriminin patlak vermesinde önemli
bir rol oynamıştır. İngiliz devrimlerinden başlıca ikisi ve bunlardan sonra
yaşanan olaylar, monarkların vergileme başta olmak üzere birçok görev ve
yetkilerinin parlamentolara geçmesi ile sonuçlanmıştır. Bundan sonra
parlamento, halkın temsil edildiği siyasal kurum olarak bütçenin onaylandığı,
hükümete yetki verildiği, denetlendiği demokratik bir yapı haline gelmiştir. Bu
çalışmada da İngiltere’de 17. yüzyılda yaşanan devrimler çağı bağlamında, bu
devrimlerin parlamentarizm ve bütçe hakkı üzerindeki etkisi belirlenmek
istenmektedir. Bunun için konunun açıklanmasında, İngiliz devrimlerinin
ayrıntılı bir siyasal, ekonomik ve toplumsal analizinin yapılması da
amaçlanmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Bütçe, Bütçe Hakkı, Devrimler, Parlamento, İngiltere

Kaynakça

• Akdoğan, A. (2003). Kamu Maliyesi, Ankara: Gazi Kitabevi. Aksoy, A. (2016). Geleneksel Devletten Modern Devlete: Sanayi Devrimi ve Kamu Yönetimi Düşüncesinde Değişim, International Journal of Political Studies, December, 2(3), 31-37. Aktan, H. B. (2008). Bütçe Reform Süreci ve Parlamentonun Bu Süreçteki Rolü: Türkiye ve Seçilmiş AB Üyesi Ülke Deneyimleri, Uluslararası Sempozyum, Bütçe Sürecinde Parlamentonun Değişen Rolü, Bildiri ve Makaleler, Afyonkarahisar 8-9 Ekim 2008, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu, Bütçe Müdürlüğü, 107-118. Altuğ, F. (2004). Kamu Bütçesi, Bursa: Ezgi Kitabevi. Anckar, D. (2011). Democracy as a Westminster Heritage, Taiwan Journal of Democracy, 7(1), 41-71. Bağlı, M. S. (2012a). Teorik ve Tarihsel Açıdan Bütçe Hakkı, Yasama Dergisi, 20, 39-77. Bağlı, M. S. (2012b). Parlamentoların Bütçe Sürecindeki Rolünü Değiştiren Dinamikler, Maliye Dergisi, Temmuz-Aralık, 163, 505-538. Bağlı, M. S. (2014). TBMM’nin Bütçe Hakkı Kullanım Durumu: 5018 Sayılı Kanun Sonrası Bütçe Hakkı Kullanımında Etkinlik Düzeyinin Ölçümü, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Ekonomisi (Maliye) Anabilim Dalı Doktora Tezi. Başoğlu, M. (2014). İngiltere Parlamentosu’nda Bütçe Süreci, Yasama Dergisi, 28, 30-65. Beaud, M. (2016). Kapitalizmin Tarihi: 1500-2010, çev. Fikret Başkaya, İstanbul: Yordam Kitap. Berce, Y. (2003). Modern Avrupa’da Ayaklanmalar ve Devrimler, çev. Muna Cedden, Ankara: İmge Kitabevi. Bilgin, M. (2015). Parlamenter Sistemin Doğduğu Ülke: İngiltere, içinde Havvana Yapıcı Kaya (Ed.), Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri: Parlamenter Sistem (Almanya, Güney Afrika, Hindistan, İngiltere, İtalya ve Japonya Örnekleri), Ankara: TBMM Araştırma Merkezi, 189-238. Bilici, G. (2012). Yeni Kamu Yönetimi Anlayışı ve Bütçe Sistemi: Türkiye Örneği, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Bilik, E. (1951). İngiltere’de 18 ve 19’uncu Yüzyıllarda Parlamento Hükümeti ve Anayasa Islahatı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8(1), 439-453. Bulutoğlu, K. (2004). Kamu Ekonomisine Giriş: Demokraside Devletin Ekonomik Bir Kuramı, İstanbul: Batı Türkeli Yayıncılık. Bumin, K. (2016). Demokrasi Arayışında Kent, Konya: Çizgi Kitabevi. Bülbül, D. (2014). Bütçe, Ankara: Gazi Kitabevi. Bülbül, D., Ejder, H. L. & Şahan, Ö. (2005). Devlet Bütçesi, Ankara: Gazi Kitabevi. Canfora, L. (2010). Avrupa’da Demokrasi: Bir İdeolojinin Tarihi, çev. Neşenur Domaniç, Nusret Avhan, İstanbul: Literatür Yayıncılık. Canpolat, H. (2013). İngiltere’de Mahalli İdareler, http://www.ziyaguney.com/index.php?view=weblink&catid=48%3Aduenyada-yerel yoenetimler&id=36, (01.05.2013). Dileyici, D. & Özkıvrak, Ö. (2010). Bütçe Anlayışındaki Değişim Süreci: Denk Bütçe İlkesinin Erozyonu ve Açık Bütçe Politikası, Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 2(2), 1-23. Doğan, N. (2005). İnsan Hakları Hukuku: Kurumsal Yapı-Yargısal Denetim-Türkiye Uygulaması, İzmir: Altın Nokta Basım Yayım. Durgun, G. B. (2012). Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı, içinde Burhan Aykaç ve Şenol Durgun (Eds.), Çağdaş Siyasal Sistemler, Ankara: Binyıl Yayınevi, 13-68. Eisenstadt, S. N. (2014). Modernleşme: Başkaldırı ve Değişim, çev. Ufuk Coşkun, Ankara: Doğu Batı Yayınları. Ekmekçi, İ. S. (2013). John Locke’un Liberalizm Kuramı Üzerine, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 106, 205-214. Emre, C. (1997). Karşılaştırmalı Kamu Yönetimi: Birleşik Krallık, ABD, Fransa, Almanya ve Japonya’da Kamu Yönetiminin Yapısı ve İşlevi, Ankara: Siyasal Kitabevi. Eroğul, C. (1997). Çağdaş Devlet Düzenleri: İngiltere, Amerika, Fransa, Almanya, Ankara: İmaj Yayıncılık. Fulbrook, M. (1983). Piety and Politics: Religion and the Rise of Absolutism in England, Wurttemberg and Prussia, London: Cambridge University Press. Gellner, E. (2008). Uluslar ve Ulusçuluk, çev. Büşra Ersanlı, Günay Göksu Özdoğan, İstanbul: Hil Yayınları. Giddens, A. (2008). Ulus Devlet ve Şiddet, çev. Cumhur Atay, İstanbul: Kalkedon Yayınları. Görmez, K. (1997). Yerel Demokrasi ve Türkiye, Ankara: Vadi Yayınları. Gözler, K. (2017). İngiltere’de Parlâmento Neden ve Nasıl Ortaya Çıktı?: Malî Hukukun Anayasa Hukukundan Eskiliği Üzerine Bir Deneme, http://www.anayasa.gen.tr/mali-hukuk.htm, (02.03.2017). Günay, Ö. F. (1994). İngiltere’de Parlamento ve Hükümet, Türk İdare Dergisi, 402, 199-210. Gürbüz, Y. (1987). Karşılaştırmalı Siyasal Sistemler, İstanbul: Beta Basım Yayım. Harley, C. K. (1999). Reassessing tie Industrial Revolution: A Macro View, in Joel Mokyr (Ed.), The British Industrial Revolution: An Economic Perspective, The United States of America: Westview Press, 160-205. Hartwell, R. M. (1967). The Causes of the Industrial Revolution in England, London: Routledge. Heywood, A. (2016). Siyaset Teorisine Giriş, çev. Hızır Murat Köse, İstanbul: Küre Yayınları. Hill, C. (2015). İngiliz Devrimler Çağı: Demokratik Devrimden Sanayi Devrimine 1530-1780, çev. Lale Akalın, İstanbul: Kaynak Yayınları. Hill, C. (2016). İngiltere’de Devrim Çağı: 1603-1714, çev. Uygur Kocabaşoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları. Hobsbawm, E. J. (2016). Devrim Çağı: 1789-1848, çev. Bahadır Sina Şener, Ankara: Dost Kitabevi. Holden, B. (2007). Liberal Demokrasiyi Anlamak, çev. Hüseyin Bal, Ankara: Liberte Yayınları. Huberman, L. (2013). Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla, çev. Murat Belge, İstanbul: İletişim Yayınları. Hughes, A. (2003). 1649 İngiliz Devrimi, çev. Kemal İnal, içinde David Parker (Der.), Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991, Ankara: Dost Kitabevi, 52-74. Jarrells, A. S. (2005). Britain’s Bloodless Revolutions: 1688 and the Romantic Reform of Literature, New York: Palgrave Macmillan. Kalabalık, H. (2013). İnsan Hakları Hukuku: Kavram-Uygulama-Hak ve Ödevler, Ankara: Seçkin Yayıncılık. Kapani, M. (1977). Demokratik Teori Alanında Bazı Yeni Görüş ve Tartışmalar, içinde Ergun Özbudun vd. (Haz.), Prof. Dr. Bülent Nuri Esen’e Armağan, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No: 417, 205-220. Karamustafaoğlu, M. T. (1964). İngiliz İdare Hukuku ve Ultra Vites Doktrini, içinde H. Topçuoğlu vd. (Eds.), Ord. Prof. Dr. Ernst E. Hirsch’e Armağan, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No: 197, Ajans-Türk Matbaası, 45-73. Karasu, K. (2004). İngiltere, içinde Nuray E. Keskin (Haz.), Kamu Yönetimi Ülke İncelemeleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi KAYAUM Yayınları, 87-181. Karasu, K. (2009). İngiltere’de Kamu Yönetimi, içinde Koray Karasu (Haz.), Kamu Yönetimi Ülke İncelemeleri, Ankara: İmge Kitabevi, 169-312. Kaymak, M. (2011). Sanayi Devrimi Neden İngiltere’de Gerçekleşti? Karşılaştırmalı Bir Makro Tarih Denemesi, içinde Hakan Mıhcı (Der.), İktisada Dokunmak, Ankara: Phoenix Yayınevi, 163-185. Kearney, H. (2015). Britanya Adaları Tarihi Dört Ulusun Tarihi: İngiltere, İskoçya, İrlanda ve Galler, çev. Özgür Umut Hoşafçı, İstanbul: İnkılap Kitabevi. Kızıltaş, E. (2005). Bütçe Hakkının Kullanımında Gelinen Aşama: Doğrudan Demokrasi, Türkiye Maliye Sempozyumu, Türkiye'de Yeniden Mali Yapılanma, T.C. Pamukkale Üniversitesi İktisadi VE İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü Yayın No: 1, Selami Sezgin, Sevinç Yaraşır, Fatih Deyneli, Elvan Teke (Eds.), 23-.27 Mayıs 2005, Pamukkale, 374-399. Konukman, A. (2015). Türkiye’de Bütçe Hakkının Kullanımı: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Yaz, 23-65. Mackintosh, J. P. (1977). The Government and Politics of Britain, London: Hutchinson&Co (Publishers) Ltd. Mumcu, A. & Küzeci, E. (2011). İnsan Hakları ve Kamu Özgürlükleri, Ankara: Turhan Kitabevi. Mutluer, M. K., Öner, E. & Kesik, A. (2011). Bütçe Hukuku, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Özkan, D. & Parladır, H. S. (2014). Modern Toplumun Oluşum Sürecinde Politika, Toplum ve İletişim: Modern İngiltere’nin İlk Dönemi, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 13(4), 837-880. Parker, D. (2003). Giriş: Devrime İlişkin Yaklaşımlar, çev. Kemal İnal, içinde David Parker (Der.), Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991, Ankara: Dost Kitabevi, 13-29. Parlak, B. & Caner, C. (2005). Karşılaştırmalı Siyasal ve Yönetsel Yapılar, İstanbul: Alfa Aktüel. Parlak, B. & Caner, C. (2013). Karşılaştırmalı Siyasal ve Yönetsel Yapılar, Ankara: Orion Kitabevi. Pirenne, H. (2012). Ortaçağ Kentleri, çev. Şadan Karadeniz, İstanbul: İletişim Yayınları. Richards, M. D. (2011). Dünya Tarihinde Devrimler, çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Roberts, J. M. (2015). Avrupa Tarihi, çev. Fethi Aytuna, İstanbul: İnkılap Kitabevi. Roskin, M. G. (2012). Çağdaş Devlet Sistemleri: Siyaset, Coğrafya, Kültür, çev. Bahattin Seçilmişoğlu, Ankara: Adres Yayınları. Selen, U. & Tarhan, B. (2014). Türkiye’de Bütçe Hakkı Algısı, Uşak: Uşak Üniversitesi Yayını. Sencer, M. (1990). İnsan Hakları Açısından İngiliz Devrimi, Amme İdaresi Dergisi, 23(2), Haziran, 3-21. Skocpol, T. (2004). Devletler ve Toplumsal Devrimler: Fransa, Rusya ve Çin’in Karşılaştırmalı Bir Çözümlemesi, çev. S. Erdem Türközü, Ankara: İmge Kitabevi. Soysal, T. (2002). Demokrasi İdesi Üzerine Bir Retorik, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13, 331-341. Speck, W. A. (2003). 1688: Siyasal Bir Devrim, çev. Kemal İnal, içinde David Parker (Der.), Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991, Ankara: Dost Kitabevi, 75-93. Şener, O. (2010). Teori ve Uygulamada Kamu Ekonomisi, İstanbul: Beta Basım Yayım. Tanilli, S. (2008). Uygarlık Tarihi, İstanbul: Alkım Yayınevi. Tilly, C. (2001). Zor, Sermaye ve Avrupa Devletlerinin Oluşumu, çev. Kudret Emiroğlu, Ankara: İmge Kitabevi. Tilly, C. (2016). Avrupa’da Devrimler: 1492-1992, çev. Özden Arıkan, İstanbul: Alfa Basım Yayım. Toku, N. (2003). John Locke ve Siyaset Felsefesi, Ankara: Liberte Yayınları. Torun, Y. (2011). Siyaset Felsefesi Tarihinde Devlet, Ankara: Orion Kitabevi. Tüğen, K. (2005). Devlet Bütçesi, İzmir: Bassaray Matbaası. Üşür, İ. (1990). Burjuva Devrimleri Bağlamında Onyedinci Yüzyıl İngiliz Devrimi, 11. Tez,1990,https://mkaymak.files.wordpress.com/2013/10/burjuva_devrimleri_baglamainda_17_yy_ingiliz_devrimi_iu.pdf, (01.02.2017). Wiseman, H. V. (1966). Magna Carta Efsânesi, çev. Münci Kapanı, içinde Ankara Hukuk Fakültesi 40. Yıl Armağanı, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No. 210, 463-471. Wrigley, E. A. (1972). The Process of Modernization and the Industrial Revolution in England, The Journal of Interdisciplinary History, 3(2), Economics, Society, and History (Autumn), 225-259. Yetişgin, M. (2014). Modern Avrupa Tarihi: Rönesans, Coğrafi Keşifler, Reformasyon, Bilim Devrimi, Aydınlanma, Fransız Devrimi, Endüstri Devrimi ve Emperyalizm. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Yılmaz, H. H. & Biçer, M. (2010). Parlamentonun Bütçe Hakkını Etkin Kullanımının Yeni Bütçe Sistemi Çerçevesinde Değerlendirilmesi, Maliye Dergisi, 158, Ocak-Haziran, 201-225.