SİYASİ PARTİ KAPATMA DAVALARINDA AİHM KARARI SEBEBİYLE YARGILAMANIN YENİLENMESİNİ YENİDEN DÜŞÜNMEK

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 361 - 378, 29.12.2021

Fatih Güler

https://doi.org/10.52273/sduhfd..998316

Öz

Ceza yargılamasında olağanüstü bir kanun yolu olan yargılamanın yenilenmesi sebepleri arasına 2002 yılında AİHM’in verdiği ihlal kararları eklenmiştir. Siyasi parti kapatma davalarında ceza yargılaması hükümlerinin uygulanması sebebiyle AİHM’in verdiği ihlal kararları, kapatma davalarında yargılamanın yenilenmesi sebebi olarak kabul edilmiştir. Fakat Anayasa Mahkemesi, kapatma davalarında yargılamanın yenilenmesi başvuruları neticesinde kapatma kararını değiştirmeme yönünde tutum sergilemiştir. 2010 anayasa değişikliği ile Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruları karara bağlama görevi verilmesi ile Anayasa Mahkemesi’ne AİHM içtihatları konusunda özel bir misyon yüklenmiştir. Ayrıca 2011 tarih ve 6216 sayılı kanun ile AİHM’in, Anayasa Mahkemesinin siyasi parti kapatma kararının AİHS’ni ihlali suretiyle verildiğine hükmetmesi hâlinde yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunabileceği açıkça düzenlenmiştir. Bireysel başvuru neticesinde hak ihlali kararı verilmesi durumunda yeniden yargılama mahkemesinin Anayasa Mahkemesi kararında açıklanan ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmaması durumlarında Anayasa Mahkemesi’nin ortaya koyduğu irade, kapatma davalarında yargılamanın yenilenmesi talepleri üzerinde tekrar düşünülmesini gerektirmektedir.

Anahtar Kelimeler

AİHM, Anayasa Mahkemesi, Siyasi Parti, Kapatma Davası, Yargılamanın Yenilenmesi.

RECONSIDERING THE RETRIAL IN POLITICAL PARTY CLOSURE CASES DUE TO EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS’ DECISION

Öz

In 2002, violation decisions given by the ECHR, were added to the reasons for
retrial which is an extraordinary legal remedy in criminal proceedings. The retrial has a
special importance in terms of the decision of closure, which is the most severe
sanction foreseen for political parties. Because the legal existence of political parties
ends with the decision of closure, which is the equivalent of the death penalty
foreseen for real persons in terms of political parties. Due to the heavy and irreparable
nature of the closure decision, the need to benefit from the concept of retrial may be
higher. The Constitutional Court adopted an attitude not to change the political party
closure decision as a result of the applications for retrial in political party closure cases.
Constitutional amendment in 2010, the Constitutional Court was given individual
applications and a special mission was assigned to the Constitutional Court regarding
the case law of the ECHR. The attitude of the Constitutional Court in cases where the
decisions of violation of rights are not implemented as a result of individual application
requires a re-evaluation the retrial of in cases of closure of political parties.

Anahtar Kelimeler

European Court of Human Rights, Constitutional Court, Political Party, Closure Case, Retrial

Kaynakça

• ADALET BAKANLIĞI İNSAN HAKLARI DAİRESİ BAŞKANLIĞI, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 2020 Yılı İstatistik Değerlendirme Notu”, “Türkiye’nin AİHM Önünde Bekleyen Derdest Başvuru Sayılarının Değişimi”, 2021.
• ALİEFENDİOĞLU Yılmaz, “İnsan Hakları Uluslararası Belgelerinin Türk Anayasa Mahkemesi ve Öteki Mahkeme Kararlarında Gözlenen Etkisi”, İnsan Hakları Yıllığı Dergisi, 1999-2000, C.21-22, ss.61-76.
• ANAYASA MAHKEMESİ, Anayasa Mahkemesinin İşyükü (Genel) 1962-1982 ve 1982-2018 yılları arası Anayasa Mahkemesine yapılan iptal, itiraz, siyasi parti kapatma ve Yüce Divan davalarını gösteren çizelgeler https://www.anayasa.gov.tr/tr/yayinlar/istatistikler/genel-kurul/ (10.09.2021).
• ANAYASA MAHKEMESİ, Anayasa Mahkemesi Başkanı Mustafa Bumin’in 39. Kuruluş Yıl Dönümünde Yaptığı Konuşma, https://anayasa.gov.tr/tr/baskan/eski-baskanlarin-konusmalari/mustafa-bumin/ (10.09.2021)
• ANAYASA MAHKEMESİ, Anayasa Mahkemesi Başkanı Mustafa Bumin’in 39. Kuruluş Yıl Dönümünde Yaptığı Konuşma, https://anayasa.gov.tr/tr/baskan/eski-baskanlarin-konusmalari/mustafa-bumin/ (10.09.2021)
• ANAYASA MAHKEMESİ, Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan’ın Anayasa Mahkemesi Üyesi İrfan Fidan'ın Andiçme Töreni Açış Konuşması, https://www.anayasa.gov.tr/tr/baskan/konusmalar/anayasa-mahkemesi-uyesi-irfan-fidanin-andicme-toreni-acis-konusmasi/ (01.09.2021)
• ANAYASA MAHKEMESİ GENEL SEKRETERLİĞİ, Anayasa Mahkemesi Kararının Uygulanmaması Nedeniyle Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı ile Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Hakkının İhlal Edilmesine İlişkin Basın Duyurusu, 3.2.2021.
• AYDIN Hüseyin, “Anayasa Mahkemesi Kararları Bağlamında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İhlal Kararının, Siyasi Parti Kapatma Davalarında Yargılamanın Yenilenmesi Sebebi Olması”, Yasama Dergisi, 2009, S.11, ss.50-75.
• BAHADIR Ali, “ Anayasa Mahkemesi Kararlarının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Etkisi ”, Anayasa Yargısı, 2018, S.35, ss. 135-145.
• BİLİR Faruk, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Yargılamanın Yenilenmesi”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2006, C.1, S. 2, ss. 3-31.
• ÇELİKYAY Hasan Sabri, “Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararlarının “Başvuru Yollarının Tüketilmesi” Ölçütü Açısından Değerlendirilmesi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 2016, C. 73, S.1, s.21-61.
• DÖNER Ayhan, KÖKÜSARI İsmail, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarının Anayasa Mahkemesi Kararları Bakımından Yargılamanın Yenilenmesi Nedeni Olup Olmayacağı Sorunu”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2008, C. 12, S. 1, ss. 663-686.
• ERDEM Mustafa Ruhan Erdem, KORKMAZ Ömer, “Yargılamanın Yenilenmesi Nedeni Olarak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin İhlali”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2003, C. 5, S. 2, ss. 182-212.
• ERDOĞAN Didem, “Siyasi Partilerin Temsili Demokrasi Üzerindeki Etkileri”, İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2016, C. 2, S. 3, ss. 59-74.
• GİAKOUMOPOULOS Christos, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarının İnfazı ve Anayasa Mahkemelerinin Rolü”, Anayasa Yargısı, 2016, S.33, ss.35-42.
• GÖNENÇ Levent, Türkiye’de Seçim Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları, Adalet Yayınevi, 2008.
• GÖZLER Kemal, “İstanbul 14. Ağır Ceza Mahkemesi Anayasa Mahkemesine Karşı”, anayasa.gen.tr/berberoglu-2.htm (Yayın Tarihi: 15 Ekim 2020).
• GÖZLER Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi II. Cilt, Ekin Basın Yayın Dağıtım, 2011.
• GÖZLER Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Basın Yayın Dağıtım, 2019, 3. Baskı.
• GÖZTEPE ÇELEBİ Ece, “Bireysel Başvuru Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcrası Sorunu ile Kurumsallaşma İhtiyacı”, Anayasa Yargısı, 2016, S.33, ss. 93-118.
• GÖZTEPE Ece, “Bireysel Başvuru Kararlarının İcrası: Anayasa Mahkemesi'nin Doğrudan ve Dolaylı "Çağrı Kararları" Üzerine Bir İnceleme”, Anayasa Yargısı, 2021, C. 38, S.1, ss. 43-83.
• GÜLER Fatih, “1982 Anayasası Döneminde Açılan Siyasi Parti Kapatma Davalarında Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Yargısal Tutumları Üzerine Ampirik Bir Araştırma”, Ekonomi, İşletme, Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi (JEBPİR), 2021, C. 7, S. 1, ss. 192-208.
• GÜMÜŞÇAY Ramazan, “Bireysel Başvuruda İhlalin Ortadan Kaldırılmasın Bir Aracı Olarak ‘Yeniden Yargılama’ Kararı ve İcrası”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2018, C.22, S. 1-2, ss. 93-143.
• https://www.ntv.com.tr/turkiye/aym-baskani-arslandan-tbmm-baskani-sentopa-yanit,wA4PevnDGkS4ts9smW27BA AYM Başkanı Arslan'dan, TBMM Başkanı Şentop'a yanıt (07.09.2021)
• HACIOĞLU Burhan Caner, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin İhlal Kararlarının Türk Ceza Muhakemesi Hukuku'nda Yeni Bir Muhakemenin Yenilenmesi Sebebi Olarak Kabulü ve İzlenecek Muhakeme Usulü Üzerine Bir İnceleme”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2004, C.8, S. 1-2, ss.93-113.
• İHTİYAROĞLU Uğur, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Siyasi Partilerin Kapatılmasına İlişkin Yaklaşımı Ve Refah Partisi Kapatma Kararı Özelinde Din Ve Vicdan Hürriyeti”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2021, C. 29, S. 1, ss. 331-363.
• KAHRAMAN Mehmet, ŞAHİN Muhammed, “Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararlarının Yerine Getirilmesi”, Anayasa Yargısı, 2019, C. 36, S. 2, ss. 37-61.
• KARAKAŞ Işıl, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Etkili Başvuru Yolu: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Çerçevesinde Gözlemler”, Anayasa Hukuku Dergisi, 2015, C.4, S.7, ss.245-259.
• KARAMAN Ebru, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Kararlarının Yerine Getirilmemesinden Doğan Sorumluluk”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 2014, C. 72, S. 1, ss.411-434.
• KILIÇ Abbas, “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Kararlarının Türkiye Büyük Millet Meclisine Bildirilmesi”, Anayasa Yargısı, 2021, C. 38, S.1, ss.85-126.
• KOÇ Muharrem İlhan, “Bireysel Başvuru Kararlarının İcrasına İlişkin Düzenlemeler ve Kurumsal Yapılanma İhtiyacı”, Anayasa Yargısı, 2016, S.33, ss. 133-141.
• METİN Yüksel, “Anayasal Demokrasi İçinde Anayasa Mahkemesinin Konumu”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2012, C. 2, S. 1, ss. 89-130.
• METİN Yüksel, ASLAN Gamze Aslan, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde Dernek Özgürlüğü”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2007, C. 12, S. 3., ss.271-298.
• ÖZCAN Hüseyin, YANIK Murat, Siyasi Partiler Hukuku, Der Yayınları, 2011.
• ŞİRİN Tolga, Bireysel Başvuru Usul Hukuku Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi- 7, 2. Baskı, Avrupa Konseyi İnsan Hakları ve Hukukun Üstünlüğü Genel Müdürlüğü, 2019.
• TANRIVER Süha, “Tabi Hakim İlkesi ve Medeni Yargı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2013, S. 104, ss.11-35.
• TURHAN Mehmet, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Siyasi Parti Kapatma Davaları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 2002, C. 57, S. 3, ss. 129-150.
• TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurul Tutanağı,23. Dönem 5. Yasama Yılı 82. Birleşim 24 Mart 2011 Perşembe.
• UZUN Cem Duran, “Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yolu Başlarken Beklentiler ve Riskler”, Cankaya Univesity Journal Of Law, 2012, C. 9, S.1, ss.69-93.
• YARGITAY CUMHURİYET BAŞSAVCILIĞI, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Bekir ŞAHİN’in basın açıklaması https://www.yargitaycb.gov.tr/kategori/34/duyuru-arsivi?page=2 (10.09.2021)
• YİĞİT Uğur, “Siyasi Partilerin Temelli Kapatılması ile Kapatılması Arasındaki Farklar ve Kapatılan Partilerin Yeniden Açılması”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2008, S. 75, ss.165-176.