Hanefî Hukuk Düşüncesinde Hukukî Düzenlemelere Etkisi Bakımından İcâre Akdinin Konusunu Tespit Sorunu

Yıl 2018, Sayı: 40, 250 - 267, 30.06.2018

Ünal Yerlikaya

Öz

Hanefî hukuk düşüncesinde menfaatler, en genel
şekliyle, eşya ya da nesneden elde edilen menfaat ve insandan elde edilen
menfaat biçiminde iki kısma ayrılarak ele alınmaktadır. İkinci türden olan
menfaatler, literatürde daha çok amel tabiriyle ifade edilmektedir. İlk türden
olan menfaatlerin belli birimler halinde bölünebileceği ve dolayısıyla belli
birimler halinde akde konu olabileceği; buna karşılık ikinci türden olan
menfaatlerin ise, belli birimler halinde bölünebilir nitelikte olmamaları
sebebiyle, ancak bir bütün olarak akde konu olabileceği kabul edilmiştir.
İkinci türden olan menfaatler (ameller), kendi içinde, eseri olan amel-eseri
olmayan amel biçiminde iki kısma ayrılmaktadır. Akit konusu menfaat-gasp konusu
menfaat ayrımı da hanefî düşüncede önemli bir yere sahiptir. Menfaatlerin mahiyeti
bakımından yapılan bu tasnif, icâre akdine ilişkin düzenlemeler bakımından şekillendirici
bir işleve sahip olduğu kadar, somut-soyut ilişkisinin, biçimsel eşitlik
prensibinin ve sebep-hüküm ilişkisinin hanefî düşüncede nasıl kavrandığına dair
genel bir fikir verecek nitelikte tasniftir.

Anahtar Kelimeler

Hanefî Hukuk Düşüncesi, İcâre Akdi, Menfaat, Amel, Eser, Gasp

Kaynakça

• Alî Haydar, Hoca Emîn Efendizâde (ö. 1334/1915), Dureru’l-Hukkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, I-IV, Matbaa-i Ebu’z-Ziyâ, İstanbul 1330/1914.
• el-Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed (ö. 786/1384), el-Inâye Şerhu’l-Hidâye (İbnu’l-Humâm’ın Fethu’l-Kadîr’i ile birlikte), I-X, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 2003.
• el-Cassâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî (ö. 370/981), Muhtasaru İhtilâfi’l-Ulemâ’, I-V, Dirâse ve Tahkîk: Abdullâh Nezîr Ahmed, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1416/1995.
• el-Haddâd, Ebû Bekr Alî b. Muhammed (ö. 800/1398), el-Cevheratü’n-Neyyira, I-II, Pakistan ty.
• el-Haskefî, Muhammed b. Alî b. Abdirrahmân b. Muhammed (ö. 1088/1677), ed-Durru’l-Muhtâr Şerhu Tenvîri’l-Ebsâr, Thk. Abdulmun’ım Halîl İbrâhîm, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1423/2002.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz (ö. 1252/1836), Reddu’l-Muhtâr ale’d-Durri’l-Muhtâr, I-XIII, Dirâse, Ta’lîk ve Tahkîk: Âdil Ahmed Abdulmevcûd ve Alî Muhammed Muavvıd, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad 1423/2003.
• İbn Mâze, Burhânuddîd Ebu’l-Ma’âlî Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Buhârî (ö. 616/1219), el-Muhîtu’l-Burhânî fi’l-Fıkhı’n-Nu’mânî, I-IX, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 2004.
• Kâdîzâde, Şemsüddîn Ahmed b. Mahmûd el-Edirnevî (ö. 988/1580), Netâicu’l-Efkâr fî Keşfi’r-Rumûz ve’l-Esrâr/Tekmiletu Fethı’l-Kâdîr (Fethu’l-Kâdîr’in devamında 8, 9 ve 10. ciltler), Ta’lîk ve Tahrîc: Abdurrezzâk Ğâlib el-Mehdî, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1424/2003.
• el-Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd (ö. 587/1191), Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’, I-X, Tahkik ve Ta’lîk: A. M. Muavvıd ve A. A. Abdulmevcûd, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 2010.
• el-Kudûrî, Ebü'l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-Hanefî (ö. 428/1037), Muhtasaru’l-Kudûrî fi’l-Fıkhı’l-Hanefî, Tahkîk ve Ta’lîk: Kâmil Muhammed Uveyda, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1418/1997.
• el-Merğînânî, Burhânuddîn Ebu’l-Hasen Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl (ö. 593/1197), el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mubtedî (Fethu’l-Kadîr içinde), I-X, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 2003.
• es-Semerkandî, Alâuddîn (ö.539/1144), Tuhfetu’l-Fukahâ, I-III, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1984.
• es-Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl, (ö. 483/1090), Kitâbu’l-Mebsût (el-Mebsût), I-XXX, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut ty.
• et-Tûrî, Muhammed b. Huseyn b. Alî el-Kâdirî el-Hanefî (ö. 1138/1725), Tekmiletu’l-Bahrı’r-Râik Şerhı Kenzi’d-Dakâik (el-Bahru’r-Râik’ın sonunda 7. 8. ve 9. ciltler), Daru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1418/1997.