OKUL YÖNETİCİLERİNİN KAYIRMACILIK DAVRANIŞLARI İLE ÖRGÜTSEL DEPRESYON: ÖĞRETMEN ALGILARINA GÖRE BİR İLİŞKİSEL TARAMA MODELİ

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 139 - 162, 26.12.2025

Zeynep Nur Karaca Günel , Hüseyin Aslan

https://doi.org/10.31798/ses.1827263

Öz

Bu araştırmanın amacı, öğretmen algılarına göre okul yöneticilerinin kayırmacılık davranışları ile örgütsel depresyon düzeyi arasındaki ilişkiyi belirlemektir. İlişkisel tarama modeli aracılığıyla yürütülen çalışmanın örneklemi, 2024-2025 eğitim öğretim yılında Samsun il merkezi ile Havza, Kavak, Ladik ve Vezirköprü ilçeleri resmi okullarda görev yapan 459 öğretmenden oluşmaktadır. Örneklem, basit seçkisiz örnekleme yöntemiyle belirlenmiştir. Araştırmada veri toplamak amacıyla Erdem ve Meriç (2012) tarafından geliştirilen “Okul Yönetiminde Kayırmacılık Ölçeği” ile Sezer (2011) tarafından geliştirilen “Örgütsel Depresyon Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırmanın tüm istatistik analizleri SPSS 14,0 programı ile gerçekleştirilmiştir ve anlamlılık düzeyi en az 0.05 olarak kabul edilmiştir.
Araştırma bulguları, öğretmenler tarafından algılanan yönetici kayrmacılık düzeyinin düşük olduğunu göstermektedir. Öğretmenlerin örgütsel depresyon algıları ise orta düzeydedir. Araştırma sonuçları, öğretmen algılarına göre okul yöneticilerinin kayırmacılık davranışları ile öğretmenlerin örgütsel depresyon düzeyleri arasında pozitif ve yüksek düzeyde bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır. Yapılan regresyon analizi sonucunda okul yöneticilerinin kayırmacılık davranışlarının algılanan örgütsel depresyon düzeyinin %51.6’sını açıkladığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

okul yöneticisi , öğretmen , kayırmacılık , örgütsel depresyon

SCHOOL ADMINISTRATORS’ FAVORITISM BEHAVIORS AND ORGANIZATIONAL DEPRESSION: A RELATIONAL SURVEY MODEL BASED ON TEACHERS’ PERCEPTIONS

Öz

The aim of this study is to determine the relationship between school administrators’ favoritism behaviors and the level of organizational depression based on teachers’ perceptions. The study, conducted through the correlational survey model, consisted of a sample of 459 teachers working in public schools located in the city center of Samsun and the districts of Havza, Kavak, Ladik, and Vezirköprü during the 2024–2025 academic year. The sample is determined according to simple random sampling. In order to collect data, the “Favoritism in School Administration Scale” developed by Erdem and Meriç (2012) and the “Organizational Depression Scale” developed by Sezer (2011) were used. All statistical analyses of the study were performed using the SPSS 14.0 program, and the level of significance was set at a minimum of 0.05.
The findings of the study indicate that the level of perceived favoritism by administrators is low, while teachers’ perceptions of organizational depression are at a moderate level. The results reveal a positive and high-level relationship between school administrators’ favoritism behaviors and teachers’ organizational depression levels based on teachers’ perceptions. The results of the regression analysis show that school administrators’ favoritism behaviors explain 51.6% of the variance in perceived organizational depression levels.

Anahtar Kelimeler

School Administrator , teacher , favoritism , organizational depression

Kaynakça

• Afacan, A. (2023). Örgütsel değişim sinizmi ile örgütsel depresyon arasındaki ilişkinin okul boyutunda incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. Çanakkale. Akın, F. (2023). Okul öncesi öğretmenlerinin algılarına göre okul yöneticilerinin liderlik özellikleri ile örgütsel depresyon arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. İstanbul.
• Akış, İ. (2023). Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile örgütsel depresyon arasındaki ilişkinin öğretmen algılarına göre incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İzmir.
• Akman, B. (2006). Sessiz tehlike depresyon. İstanbul: Bilge Matbaacılık.
• Akman, T. (2019). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri ve mesleki doyumlarının incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Sabahattin Zaim Üniversitesi. İstanbul.
• Akman, Y. ve Abaslı, K. (2016). Öğretmenlerin depresif okul algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2), 1111-1124.
• Aktürk, A. (2019). Öğretmenlerin damgalama eğilimleri ve örgütsel muhalefet davranışlarının, örgütsel depresyona etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Konya.
• Akyol, Z. (2018). Ortaokul yöneticilerinin kayırmacılık davranışları ile öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi. Dicle Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Diyarbakır.
• American Psychiatric Association, (2013). Zihinsel bozuklukların tanısal ve istatistiksel el kitabı (DSM-5). (5. Baskı). Ertuğrul Köroğlu (çev.) Ankara: Hekimler Yayın Birliği.
• Araslı, H., Bavik, A. ve Ekiz, E. H. (2006). The effects of nepotism on human resource management The case of three, four and five star hotels in Northern Cyprus. International Journal of Sociology and Social Policy, 26(7/8), 295 -308.
• Argon, T. (2016). Öğretmen görüşlerine göre ilkokullarda yöneticilerin kayırmacılık davranışları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(1), 233-250.
• Aslan, H., Aslan, D., Göksoy, S. ve Sağır, M. (Mayıs 2014). Öğretmenlerin ve yardımcı personelin örgütsel depresyona maruz kalma dereceleri [Bildiri]. 9. Ulusal Eğitim Yönetim Kongresi, Siirt.
• Aslan, M. (2022). Okul yönetiminde kayırmacı davranışların okulöncesi öğretmenlerin motivasyonları üzerindeki etkisi: Diyarbakır ili örneği. Yüksek Lisans Tezi. Siirt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Siirt.
• Atasoy, A. (2018). Sağlık çalışanların örgütsel depresyon algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 14(2), 41-56.
• Aydın, İ. (2020). İş yaşamında stres. (5. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Aydın, İ. (2024). Eğitim ve öğretimde etik (14. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Aydın, Y. (2015). Örgütsel sessizliğin okul yönetiminde kayırmacılık ve öğretmenlerin öz yeterlik algısı ile ilişkisi. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara.
• Aydoğan, İ. (2009). Favoritism in the Turkish educational system: nepotism, cronyism and patronage. Educational Policy Analysis and Strategic Research, 4(1), 19-35.
• Bakan, İ., Taşlıyan, M., Taş, F. ve Aka, N. (2014). Örgüt depresyonu ve iş tatmini arasındaki ilişki; bir üniversitedeki akademisyenler üzerinde alan araştırması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(1), 296-315.
• Bayhan, V. (2002). Demokrasi ve sivil toplum örgütlerinin engelleri: Patronaj ve nepotizm. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(1), 1-13.
• Beck, A. T. ve Alford, B. A. (2009). Depression: causes and treatment. (2. Edition). University of Pensylvania Press.
• Bilchik, G. S. (2000). Organizational depression. H&HN: Hospitals & Health Networks, 74(2), 34-38.
• Bramoulle, Y. and Goyal, S. (2016). Favoritism. Journal of Development Economics, 122, 16-27.
• Büte, M. ve Tekarslan E. (2010). Nepotizm’in çalışanlar üzerine etkileri: Aile işletmelerine yönelik bir saha araştırması. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(6), 1-21.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel F. (2022). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. (32. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Cohen, W. ve Cohen, N. (1993). The paranoid corporotion: and 8 other ways your company can be crazy. Advice from on organizational shrink. Emerald: Newyork American Management Assocation.
• Çakır, M. (2014). Bürokrasi ve suç olgusu. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, (3), 18-24.
• Çelik, F. H. ve Hocaoğlu, Ç. (2016). Major depresif bozukluk tanımı, etiyolojisi ve epidemiyolojisi: Bir gözden geçirme. Çağdaş Tıp Dergisi, 6(1), 51-66.
• Demirbilek, N. (2018). Okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile müdüre güvene etkisi. Doktora Tezi. İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Malatya.
• Demirtaş, H. ve Demirbilek, N. (2019). Okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile müdüre güvene etkisi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 111-142.
• Doğan, A. (2021). Toksik liderlik davranışının örgütsel depresyona ve örgüt temelli benlik saygısına etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Nişantaşı Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. İstanbul.
• Dökmen, Ü. (2013). Küçük şeyler 1. (31. Baskı). İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Erdem, M. ve Meriç, E. (2012). Okul Yönetiminde Kayırmacılığa İlişkin Ölçek Geliştirme Çalışması. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(2), 141–154.
• Geçer, A. (2015). Liselerde çalışan öğretmenlerin kayırmacılık ve örgütsel destek algısı (Muğla ili örneği). Yüksek Lisans Tezi. Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Muğla.
• Gider, İ. (2020). Okul yönetiminde kayırmacılık davranışları ile öğretmenlerin işe yabancılaşma düzeyleri arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi. Siirt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Siirt.
• Girgin, G. ve Baysal, A. (2005). Tükenmişlik sendromuna bir örnek: Zihinsel engelli öğrencilere eğitim veren öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 4(4), 172-187.
• Gönülaçar, Ş. (2012). Etkili bir yolsuzlukla mücadele için kamu denetiminde yeni bir kurumsal yapı önerisi. Mali Hukuk Dergisi, 159, 40-50.
• Gray, H. (2008). Work and depression in economic organizations: The need for action. Deveopment and Learning in Organizations: An International Journal, 22(3), 9-11.
• Gülay, S. S. (2018). Öğretmenlerin kayırmacılık algıları ile örgütsel güven düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Rize.
• Güneş, A. (2021). Okul yöneticilerinin kayırmacı ile öğretmen motivasyonu arasındaki ilişki (Adıyaman ili örneği). Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kahramanmaraş.
• Güneş, A. ve Köse, A. (2021). Okul yöneticilerinin kayırmacı davranışları ve öğretmen motivasyonu üzerine ilişkisel bir çalışma. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Eğitim Dergisi, 3(2), 26-43.
• Işıkhan, V. (2004). Çalışma hayatında stres ve başa çıkma yolları. Ankara: Sandal Yayınları.
• İrban, D. (2023). Organizma metaforu bağlamında okul örgütleri: Bir model önerisi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43(2), 1219-1244.
• Kahveci, G., Gülay, S. S. ve Bahadır, E. (2019). Ortaöğretim öğretmenlerinin kayırmacılık algıları ile psikolojik sermaye düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitimbilimleri Dergisi (50), 167-197.
• Karademir, M. (2016) ortaokul öğretmenlerinin okul yönetiminde kayırmacılık algıları ile örgütsel sinizm arasındaki ilişkinin incelenmesi: İstanbul ili Pendik ilçesi örneği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Karcıoğlu, F. ve Serçemeli, C. (2019). Yüksek yargı kararları ışığında işletme yönetiminde nepotizm, favoritizm ve kronizm davranışlarının hukuki boyutları. Researcher: Social Science Studies, 7(4), 124-131.
• Katıtaş, S. (2019). Organizma metaforunun eğitim örgütlerine yansımaları. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (5), 329-342.
• Kaya, D. (2023). Okul yöneticilerinin kayırmacı davranışları ile öğretmenlerin örgütsel sinizm düzeyleri arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Kültür Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. İstanbul.
• Kayabaşı, Y. (2005). Politik yozlaşmaya çözüm olarak anayasal iktisat. Yüksek Lisans tezi. Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Adana.
• Keleş, E. (2016). Öğretmen görüşlerine göre liselerde örgütsel depresyon. Yüksek Lisans Tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Van.
• Keskin, A. (2018). Okul yöneticilerinin kayırmacılık davranışları ile öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Khatri, N., Tsang, E. W. and Begley, T. M. (2006). Cronyism: A croos-cultural analysis. Journal of Internetional Business Studies, 37, 61-75.
• Kolukırık, L. (2019). Okul Yöneticilerinin kayırmacılık davranışlarına ilişkin öğretmen algıları (Ankara ili Altındağ ilçesi örneği). Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara.
• Köşker, Z. (2024). Kamu ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin kayırmacılık algıları ile örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• Kwon, I. (2006). Endogenous favoritism in organizations. Topics in The Oretical Economics, 6(1), 01-24.
• Loo, H. ve Loo, P. (1993). Depresyon. Ali Öz (çev.) İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Meriç, E. (2012). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin algılarına göre okul yönetiminde kayırmacılık. Yüksek Lisans Tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Van.
• Mishra, A. P. N. (2021). The effects of nepotism and favoritism on employee behaviors in the private and government organization in the period. Himalayan Journal of Humanities and Cultural Studies, 2(1), 13-18.
• Okçu, V. ve Uçar, A. (2016). Effect of school principals’ favouritism behaviors and attitudes on teachers’ organizational commitment, based on the perceptions of primary and secondary school teachers. Journal of Human Sciences, 13(3), 5901-5914.
• Ören, K. (2007). Sosyal sermayede güven unsuru ve işgücü performansına etkisi. Kamu-İş, 9(1), 71-90.
• Özdemir, İ. H. (2019). Okul yönetimindeki kayırmacılığın örgütsel güven ve örgütsel bağlılık ile olan ilişkisinin öğretmen algılarına göre incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Samsun.
• Özkanan, A. ve Erdem, R. (2014). Yönetimde kayırmacı uygulamalar: kavramsal bir çerçeve. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(20), 179-206.
• Özler, H., Özler, E. D. ve Gümüştekin, G. E. (2007). Aile işletmelerinde nepotizmin gelişim evreleri ve kurumsallaşma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 437-450.
• Özler, N. D. E. ve Büyükarslan, B. A. (2011). The overall outlook of favoritism in organizations: A literature review. International Journal of Business and Management Studies, 3(1), 275-285.
• Özsemerci, K. (2003). Türk kamu yönetiminde yolsuzluklar, nedenleri, zararları ve çözüm önerileri, T.C Sayıştay Araştırma, İnceleme, Çeviri Dizisi: 2, Ankara.
• Polat, R. (2013). Ortaöğretim kurumlarında kronizm algısının örgütsel güven üzerindeki etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Elazığ.
• Polat, S. ve Kazak, E. (2014). Okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışları ile öğretmenlerin örgütsel adalet algıları arasındaki ilişki. Educational administration. 20(1), 71-92.
• Sağır, M. (2015). Öğretmenlerin örgütsel depresyon ve mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. Turkish Journal of Education, 4(3), 29-42.
• Sancak, A. (2021). Okul yöneticilerinin kayırmacılık davranışları ile öğretmenlerin işe yabancılaşma düzeyleri arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. Samsun.
• Saygılı, M., Avcı K., Uğurluoğlu, Ö. ve Özer Ö. (2016). Sağlık çalışanlarının örgütsel depresyon düzeylerinin belirlenmesi. Business & Management Studies: An International Journal, 4(3), 260-272.
• Sezer, S. (2010). Bilişsel davranışçı yaklaşımla bütünleştirilen hobiterapi uygulamasının bir eğitim kurumunun örgüt depresyonu üzerindeki etkisi. Balikesir University Journal of Social Sciences Institute, 13(23), 36-50.
• Sezer, S. (2011). Örgüt depresyonu ölçeğinin geliştirilmesi ve psikometrik niteliklerinin belirlenmesi. İş-Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 13(1), 39-50.
• Sünbül, A. M. (1996). Öğretmen niteliği ve öğretimdeki rolleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 8(8), 597-608.
• Şişman, M. (2023). Öğretim Liderliği. (7. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Tabachnick, B. G. And Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6th ed.). Pearson.
• Tabancalı, E. (2018). Nepotism in Primary Schools. International Online Journal of Educational Sciences, 10(2), 162-175.
• Tarhan, R. B., Gençkaya, Ö. F., Ergül, E., Özsemerci, K. ve Özbaran, H. (2006). Bir olgu olarak yolsuzluk: Nedenler, etkiler ve çözüm önerileri. (2. Baskı). Ankara: Matsa Yayınevi. (TEPAV Yolsuzlukla Mücadele Kitapları TBMM Raporu)
• Toytok, E. H. (2017). Perception of mobbing by teachers and organizational depression: A correlational model study. Universal Journal of Educational Research, 5(12A), 168–175.
• Toytok, E. H. ve Uçar, L. (2018). Okul yöneticilerinin kullandıkları güç türleri ve örgütsel depresyon: Bir ilişkisel tarama modeli. EKEV Akademi Dergisi, 22(76), 109-126.
• Tünay, S. (2019). Örgütsel sinizmin yönetici koçluk davranışı ile içsel motivasyon ilişkisine etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Uçar, L. (2016). Okul yöneticilerinin kullandıkları güç türleri ve örgütsel depresyon: Bir ilişkisel tarama modeli. Yüksek Lisans Tezi. Siirt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Siirt.
• Uysal, Ş. (2022). İlkokul öğretmenlerinin algılarına göre okul yöneticilerinin kayırmacılık davranışları ile örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Kültür Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. İstanbul.
• Whang, N. Y. (2021). An exploration of school organization metaphors and their contribution to school change. SAGE Open, 11(1).
• Yıldırım, A. ve Tokgöz A. (2020). Kayırmacılık algısının örgütsel muhalefet davranışı üzerindeki etkisi. Alanya Akademik Bakış Dergisi, 4 (3), 541-560.
• Yıldırım, M. (2013). Kamu yönetiminin kadim paradoksu: Nepotizm ve meritokrasi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 354-380.