Lise Öğrencilerinin Kök Değerlere Sahip Olma Durumunun Tarih ve Coğrafya Öğretmenlerinin Perspektifinden İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: Eğitim Bilimleri Özel Sayısı, 272 - 305, 31.12.2024

Kibar Aktın , Soner Kahveci , Hülya Karaçalı Taze

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1582577

Öz

Bu çalışmanın amacı, tarih ve coğrafya öğretmenlerinin bakış açısıyla lise öğrencilerinin kök değerlere sahip olma durumlarını tespit etmek ve mevcut sorunlara yönelik çözüm önerileri geliştirmektir. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden fenomenoloji deseni kullanılmıştır. Çalışma grubunu 23 tarih ve 19 coğrafya öğretmeni oluşturmaktadır. Bu grup amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme ile belirlenmiştir. Veri toplama aracı olarak anket formu kullanılmış ve veriler frekans ve içerik analizi yöntemleri kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın bulgularına göre öğretmenler öğrencilerin en fazla sevgi, vatanseverlik ve yardımseverlik değerlerine sahip olduklarını belirtmişlerdir. Bununla birlikte öğrencilerin öz denetim, adalet, dürüstlük, dostluk ve saygı gibi değerlere sahip olduklarına ilişkin ağırlıklı olarak kararsız görüş bildirmişlerdir. Öğrencilerin en az sahip olduğu değerler arasında ise sabır ve sorumluluk ön plana çıkmıştır. Öğretmenler değer eğitimindeki sorunların kaynağı olarak sos-yo-kültürel çevreyi, teknoloji çağının olumsuz koşullarını, eğitim sistemini ve bireysel nedenleri öne sürmüştür. Öğretmenlerin kök değerlerin geliştirilmesine ilişkin görüşleri arasında mesleki yeterliliklerin güçlendirilmesi, değer aktarımında aileler ve diğer paydaşlarla iş birliği yapılması, derslerde farklı öğretim yöntem ve teknikleri ile materyallerin kullanılması ve müfredatta değer eğitiminin güçlendirilmesi gibi öneriler yer almıştır. Ailelerin, öğretmenlerin ve siyasi karar alıcıların rol model olarak, değerleri her ortamda yaşatarak, örnek davranışları takdir ederek ve bu hedef doğrultusunda etkinlikler düzenleyerek değer aktarımında kritik rol oynayacakları söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Aktif Öğretim, Coğrafya Öğretmeni, Kök Değerler, Öğretim Programı, Tarih Öğretmeni

Kaynakça

• Akıncı, M. (2018). Tarih derslerinde milli değerlerin kazandırılması: Öğretmen ve öğrenci görüşleri. Milli Eğitim Dergisi, 37(2), 45-60.
• Akıncı, M. ve Yıldız, M. (2023). Ortaokul matematik ders kitaplarındaki metin ve metin dışı öğelerin değerler açısından incelenmesi. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 86-116. https://doi.org/10.30561/sinopusd.1207168.
• Aykaç, N. (2021). Sosyal Bilgiler dersinde değer eğitiminin müfredat içerisindeki yeri ve önemi. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(3), 45-60.
• Afriani, Y., Agustiningsih, N. & Karmela, S. H. (2022). Character education in learning history of the diponegoro war material. Journal of Research in Instructional, 2(1), 19-32. https://doi.org/10.30862/jri.v2i1.39
• Borgohain, B. & Gohain, J. (2022). Analysis on inculcation of value education in edu-cational curriculum and the role of teachers in imparting values among students. International journal of health sciences. https://doi.org/10.53730/ijhs.v6ns2.6381.
• Bulut, Y. S. ve Alabaş, R. (2023). Okul yöneti̇ci̇si̇, öğretmen ve veli̇leri̇n görüşleri̇ne göre okul değerleri̇. Araştırma ve Deneyim Dergisi, 8(2), 184-210. https://doi.org/10.47214/adeder.1359827 Çengelci, T., Hancı, B. ve Karaduman, H. (2013). Okul ortamında değerler eğitimi konusunda öğretmen ve öğrenci görüşleri. Değerler Eğitimi Dergisi, 11(25), 33-56.
• Değirmenci, Y. (2018). Coğrafya dersi öğretim programında değerler. Journal of History Culture and Art Research, 7(1), 429-450. https://doi.org/10.7596/taksad.v7i1.1311 Demircioğlu, İ. H. ve Tokdemir, M. A. (2008). Değerlerin oluşturulması sürecinde tarih eğitimi; Amaç, işlev ve içerik. Değerler Eğitimi Dergisi, 6(15), s.69-88.
• Dere, İ. ve Uysal, A.H. (2019). Bastığın toprakları tanımak: lise öğrencilerinin yerel tarih projesi. Turkish History Education Journal, 8 2), 450-475. DOI: 10.17497/tuhed.584240
• Durmuş, A. (2019). Değer eğitimi sürecinde öğretmenlerin karşılaştıkları zorluklar ve çözüm önerileri. Eğitim Bilimleri Dergisi, 34(2), 120-135.
• Erbaş, A. A. (2021). Sosyal bilgiler öğretim programındaki değerlerin sosyal bilgiler ders kitaplarına yansımaları. Journal of Social Sciences Research, 11(1), 23-40. https://doi.org/10.48146/odusobiad.779737 Gökçe, N. (2015). Coğrafya dersi öğretim programinda hoşgörü. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi 5, 159-178. Güler, H. (2020). Tarih derslerinde farklı perspektiflerden bakış açısının hoşgörü ve empati gelişimine etkisi. Tarih Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 5(1), 89-104.
• Güngör Akıncı, B. A. ve Karadeniz, M. (2022). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Tarihî Metin ve Hikaye Kullanarak Değerlerin Öğrencilere Kazandırılması. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi/Journal of Higher Education and Science, 12(3), 633–641.
• Fischer, R. & Boer, D. (2016) Values: the dynamic nexus between biology, ecology and culture. Current Opinion Psychology, (8), s. 155–160.
• Hill, J. L., Hunter, J. & Hunter, R. (2019). What do pāsifika students in new zealand value most for their mathematics learning?. Values and Valuing in Mathematics Education, 103-114. https://doi.org/10.1007/978-3-030-16892-6_7
• Kabapınar, Y. (2018). Gençler Üsküdar’in tarihini yazıyor, belgeselini çekiyor: Tüm süreçleriyle bir yerel ve sözlü tarih projesi. Turkish History Education Journal, 7(2), 532-554. https://doi.org/10.17497/tuhed.459876 Kamer, S. T. ve Şahin, M. (2021). Değerlere ve değerler eğitimine ilişkin öğretmen adaylarının görüşleri̇. Milli Eğitim Dergisi, 50(230), 725-744. https://doi.org/10.37669/milliegitim.705356
• Katılmış, A. ve Balcı, A. (2017). Coğrafya öğretmeni adaylarının değerler eğitimine yönelik görüşlerinin incelenmesi. Marmara Geographical Review, 35, 1-12. https://doi.org/10.14781/mcd.291011 Kaya, E. ve Şahin, A. (2023). Değer eğitimi ve kültürel çeşitlilik: Sosyal Bilgiler der-sinde karşılaşılan zorluklar. Eğitim Politikaları Dergisi, 7(2), 88-102.
• Kaya, H., Yüceyurt, N., Şenyuva, E. & Ulupinar, S. (2018). Value based nursing education. Journal of Human Sciences, 15(3), 1727. https://doi.org/10.14687/jhs.v15i3.5269
• Keskin, Y. (2015). Tarih dersi öğretim programı ve ders kitaplarında değerler eğitimi. Turkish Studies, 10(7), s. 659-674. DOI: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8234
• Kılınç, A. ve Kartal, Y. (2019). Coğrafya derslerinde çevre bilincinin kazandırılmasına yönelik değer eğitimi yaklaşımları. Coğrafya Eğitim Dergisi, 22(4), 112-130.
• Köksal, K., Yaylacı Kılıç, Z., Yel, Ü., Erbaş, S. ve Kılcan, B. (2022). Sosyal bilgiler ders kitaplarının kök değerler açısından incelenmesi. International Journal of Academic Research (BIJAR), 5(2), 74-87.
• https://doi.org/10.48174/buaad.52.1 Külünkoğlu, T. (2021). Sosyal bilgiler dersinde uygulanan değer eği̇ti̇mi̇ni̇n öğrencilerin dürüstlük değerini̇ kazanmalarına etkisi̇. The Journal of Academic Social Science Studies, 14(85), 63-85. https://doi.org/10.29228/jasss.42158
• Iyer, R. B. (2013). Value-based education: professional development vital towards effective integration. IOSR Journal of Research &Amp; Method in Education (IOSRJRME), 1(1), 17-20. https://doi.org/10.9790/7388-0111720 MEB (2023a). Ortaöğretim (9, 10 ve 11. Sınıflar) tarih dersi öğretim programı. Milli Eğitim Bakanlığı MEB (2023b). Ortaöğretim (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) coğrafya dersi öğretim programı. Milli Eğitim Bakanlığı Muç, K ve Pamuk, A. (2020). Tarih ders kitaplarında değerler ve değer aktarım yaklaşımları. Turkish History Education Journal, 9(2), 532-548. https://doi.org/10.17497/tuhed.793708 Mutluer, C. (2015). Tarih derslerinin değer eğitimindeki yeri: Tarih öğretmenlerinin görüşleri. Electronic Turkish Studies, 10(15), 649-666.
• Namdar, A. O. ve Akbayrak, K. (2019). Üstün yetenekli öğrencilerin değerler eğitiminde yaratıcı drama yönteminin kullanılması: adalet değeri örneği. Pamukkale University Journal of Education, 47, 59-87. https://doi.org/10.9779/pauefd.486641
• Nakiboğlu, Z. (2022). Yenilenen ders müfredatlarında yer alan on kök değer eğitimi hakkında tarih öğretmenlerinin görüşleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Oğuz, H. S. ve Demir, F. B. (2020). Sosyal bilgiler ders kitaplarının değerler açısından incelenmesi. Journal of History School, 49, 4443-4466. http://dx.doi.org/10.29228/Joh.46733
• Oğuz, H. S. ve Çakmak, M. A. (2018). Ortaokul öğrencilerinin sosyal bilgiler eğitimi çerçevesinde hukuk okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. Turkish Studies (Elektronik), 13(4), 919-940.
• Oğuz, H. S. ve Demir, F. B. (2017). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin insan hakları yurttaşlık ve demokrasi dersine ilişkin görüşleri. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 2(2),1–17.
• Oğuz, H. S. ve Sözcü, U. (2016). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarına göre sosyal medya kullanımının değerler üzerine etkisi. Turkish Studies, 11(9), 617–617.
• Ozan, C. & Yorulmaz, B. (2023). Review of “heart” book in terms of values education. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (34), 139-164. https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1252349 Özel, A. ve Başoğlu, M. (2007). Sosyal bilgiler öğretmen adayları ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin coğrafya dersleriyle ilgili görüşleri. Marmara Coğrafya Dergisi, (15), 230-240.
• Özdemir, K. (2017). Tarih dersi öğretim programının değerler eğitimi açısından incelenmesi, International Journal Of Education Technology and Scientific Researches, 4, 240-257.
• Özdemir, Y., Uzun, E. M. ve Bütün, E. (2021). Temel eğitim öğretmenlerinin değer eğitimine yönelik görüşleri. Değerler Eğitimi Dergisi, 19(42), 227-266. https://doi.org/10.34234/ded.958030 Özgüven, İ. E. (1994). Psikolojik testler. Yeni Doğuş Matbaası.
• Öztaşkın, Ö. (2018). Sosyal bilimler ve sosyal bilgiler. R. Turan ve T. Yıldırım (Ed.). Sosyal Bilgilerin Temelleri içinde (s. 1-32) Pegem Yayınları.
• Öztürk, S. (2020). Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin değer eğitimindeki pedagojik yeterlilikleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 45(1), 67-82.
• Öztürk, C. (2006). Sosyal bilgiler: Toplumsal yaşama disiplinlerarası bir bakış. C. Öztürk (Ed.). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi içinde (43-45) Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Öztürk, N. ve Aslan, R. (2020). Tarih ve coğrafya derslerinde değer eğitiminin bütünleşik bir yaklaşımla ele alınması. Eğitim Bilimleri ve Uygulama Dergisi, 15(2), 101-120.
• Ünal, Ç. ve Çelikkaya, T. (2004). İlköğretim I. kademe sosyal bilgiler dersi coğrafya konularının öğretiminde kullanılan yöntem ve teknikler ile bunların uygulanma sıklığı. Doğu Coğrafya Dergisi, 11, 151-165.
• Patton, M. O. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. S. B. Demir (Ed.). Akademi. Pınar, Ş. (2016). Günümüz Türk eğitim sistemi ve öğrenci profili (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Safran, M. (2008). Sosyal bilgiler öğretimine bakış. B. Tay ve A. Öcal (Ed.). Özel Öğretim Yöntemleriyle Sosyal Bilgiler Öğretimi içinde (s.2-16). Pegem Akademi Yayınları.
• Sarı, İ. (2007). Sosyal bilgiler öğretiminde sözlü tarih etkinliklerinin öğrenci başarı, beceri ve tutumlarına etkisi (Yayınlanmamış Yayımlanmış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Sarıbaş, M. ve Akça, D. (2020). Ortaöğretim coğrafya dersi (9., 10., 11. ve 12. Sınıflar) öğretim programında vatanseverlik değeri ve bu değere ilişkin öğrenci metaforları. Kapadokya Coğrafya Dergisi, 1(2).
• Seçkin, K. (2022). The concept of social values in huastuanift. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 7, 545-554. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1078884
• Schwartz, S. H. (2012). An overview of the Schwartz theory of basic values. Online Readings in Psychology and Culture 2(1):11. doi:10.9707/2307-0919.1116
• Sönmez, V. (1998). Sosyal bilgiler öğretimi ve öğretmen kılavuzu. Anı Yayıncılık. Sözer, E. (1998). Kuramdan uygulamaya sosyal bilimlerin öğretimi. Anadolu Üniversitesi Yayınları. Şahin, E. (2021). Coğrafya derslerinde küresel sorumluluk bilincinin geliştirilmesi: Değer eğitimi yaklaşımları. Sürdürülebilir Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 10(3), 67-85.
• Şenel, A. (2008). Eğitim bilimine giriş. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Şeker, M. (2021). An investigation into social studies teachers’ self-efficacy perceptions about basic skills in the social studies. Review of International Geographical Education, 11(2), 317-334.
• Şişman, M. (2015). Eğitim bilimine giriş. Pegem Akademi Yayınları.
• Tanner, D. & Tanner, L. N. (1975). Curriculum development theory into practice. MacMillan Publisihing Co Inc. Tay, B. (2015). Sosyal bilgiler öğretiminin dünü bugünü ve yarını. R. Turan ve K. Ulusoy (Ed.). Sosyal Bilgilerin Temelleri içinde (s. 2-17). Pegem Akademi Yayınları.
• Tay, B. ve Öcal, A. (Ed.). (2011). Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi. Pegem Akademi. TDK (2011). Türkçe sözlük (11. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mohamad, N., Sihes, A. J., Bohari, N. M. & A Rahman, S. N. H. (2019). Teachers’ percep-tion of values education implementation in school. International Journal of Re-cent Technology and Engineering, 8(3S2), 884-891. https://doi.org/10.35940/ijrte.c1220.1083s219
• Tekten, Z. (2015). İlköğretim sosyal bilgiler 6 öğretmen kılavuz kitabı. Uygun Basın. Topçu, E. (2013). Sosyal bilgiler dersinde coğrafya kazanımlarının gerçekleştirilmesinde öğretmenlerin tercih ettiği yöntemler. Marmara Coğrafya Dergisi, (28), 331-369.
• Topal, Y. (2019). Değerler eğitimi ve on kök değer. Mavi Atlas, 7(1), 245-254.
• Türkmen, R. ve Yıldırım, G. (2022). Aile ve toplum katılımının değer eğitimine etkisi: Sosyal Bilgiler dersine yönelik bir inceleme. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 12(4), 95-110.
• Türker, A., Dündar, E. ve Sözcü, U. (2023). Coğrafya ders kitaplarında kök değerler. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 14(4), 90-107. https://doi.org/10.19160/e-ijer.1278950.
• Tuğluoğlu, F. ve Tunç, T. (2010). 1926 ilk mektep müfredatı ve cumhuriyet dönemi eğitiminin ekonomik hedefleri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 26(76), 55-98.
• Tunç Şahin, C. ve Doğan, H. N. (2023). Drama yöntemi ile değerlerin öğretimi. Yaratıcı Drama Dergisi, 18(2), 135-156.
• Turan, R. ve Ulusoy, K. (2015). Sosyal bilgilerde tarihin yeri ve önemi. Sosyal Bilgilerin Temelleri içinde (s. 60-76) Ankara: Pegem Yayınları.
• Tyler, R. W. (2014). Eğitim programları ve öğretimin temel ilkeleri. E. Rüzgâr ve B. Arslan (Çev.). Pegem Yayınları.
• Ulusoy, K. ve Gülüm, K. (2009). Sosyal bilgiler dersinde tarih ve coğrafya konuları öğrenirken öğretmenlerin materyal kullanma durumları öğretmen görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 10(2), 85-99. Ulusoy, A. ve Güven, C. (2020). Sosyal Bilgiler zümre öğretmenler kurullarının öğretim programı’nda yer alan temel becerileri ele alma durumlarının incelenmesi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 10(1), 239-259.
• Üstel, F. (2016). Makbul vatandaşın peşinde. İletişim Yayınları.
• Varış, F. (1992). Eğitim bilimine giriş. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Yalçın, A. (2016). Cumhuriyetten günümüze sosyal bilgiler programlarının sosyal bilgiler öğretim yaklaşımlarına göre incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Yapıcı, A. ve Zengin, Z. S. (2003). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin değer tercih sıralamaları üzerine psikolojik bir araştırma: Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi örneği. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(4), 173-206.
• Yazıcı, F. (2017). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hoşgörü: 7. Sınıf Öğrencilerinin Farkındalıkları Üzerine Bir Değerlendirme. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(2), 37-56.
• https://doi.org/10.17556/erziefd.319809 Yıldırım, K. (2009). Values education experiences of Turkish class teachers. A phenomological approach. Eğitim Araştırmaları-Eurasian Journal of Educational Research, 35, 165- 184.
• Yıldırım, T. (2017). Yeni ortaöğretim tarih ders programları ve kitaplarında değerler eğitimi, Turkish Studies, 12(33), 557-572. DOI: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12533
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. Baskı). Seçkin Yayıncılık. Yılmaz, K. (2010). Lisans düzeyinde sosyal bilgiler eğitiminde karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri: öğretim elemanlarının görüşleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 8 (2), 297-332.
• Yiğittir, S. ve Kaymakçı, S. (2012). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı uygulama kılavuzunda yer alan etkinliklerin değer eğitimi yaklaşımları açısından incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(2), 49-73.