The Grand Vizierate in the Context of Murad III’s Politics: The Case of Sokollu Mehmed Pasha

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 22, 18 - 34, 30.06.2025

Mehmet Barman

https://doi.org/10.25306/skad.1624152

Öz

With the conquest of Istanbul by Mehmed the Conqueror, the Ottoman dynasty’s underwent a significant transformation in terms of governance stakeholders, Unlike in its early years, Mehmed II began selecting the new administrative elites (viziers and military leaders) predominantly from among the devşirme. To grant the dynasty greater independence in its actions, these new administrative elites, supported by laws and decress, grew increasingly influential in governance processes over time. By the reign of Suleiman the Magnificent, their power had expanded to the extent that even the sultan’s daily political decisions were constrained. For instance, when Suleiman passed away during the Szigetvar campaign, his son, Selim II, was invited to the throne in accordance with the requirements of the central administration. In practice, however, authority was largely left in the hands of Sokollu Mehmed Pasha, the grand vizier of the time. This shift signified that the central administration, originally designed by Mehmed II to operate on a rational basis through devşirme officials, had deviated from its initial purpose. Recognizing this, Murad III, who ascended to the throne after Selim II, was acutely aware of the dominant position of the central administration, a dynamic he had observed since his years as a prince. Discontented with the power amassed by the central administraton and its leading figures, the grand viziers, Murad III sought to weaken the institutionalized authority of the grand vizierate. To this end, he began appointing administrative stakeholders from either local elites or individuals from within the kul system, aligning them with his political vision, much like during the early years of the dynasty. One of his primary targets was Sokollu Mehmed Pasha, whose centralized power Murad III aimed to dismantle in favor of dynasty’s interests. This study examines Murad III’s struggle against Sokollu Mehmed Pasha, a prominent and powerful figure of the central administration, alongside key events such as the execution of Buda Governor Mustafa Pasha, an important representative of the center-periphery relationship, and the evolving positions of grand viziers in relation to the sultan’s authority, all within the framework of Murad III’s political approach.

Anahtar Kelimeler

Murad III , Sokollu Mehmed Pasha , Palace , Faction , Grand Vizierate

III. Murad’ın Siyasası Bağlamında Sadaret Makamı: Sokollu Mehmed Paşa Örneği

Öz

Fatih’in İstanbul’u fethiyle beraber Osmanlı hanedanlığı yönetim paydaşları bağlamında da yeni bir fasılaya evrildi. Zira Fatih, kuruluş yıllarının aksine hanedanlığın yeni yönetici paydaşlarını (vüzera ve asker) daha ziyade devşirmeler içerisinden belirlemekteydi. Hanedanlığa daha müstakil hareket etme kabiliyeti kazandırmak için kanun ve nizamnamelerle desteklenen yeni yönetici paydaşların (merkezi hükümetin) ilerleyen yıllarda yönetim süreçlerindeki etkileri artmış ve Kanuni dönemine gelindiğinde daha da güçlenerek padişahın dahi günlük siyasetini sınırlayan bir potansiyele ulaşmıştı. Nitekim Kanuni çıktığı Sigetvar seferinde vefat edince tahta davet edilen oğlu II. Selim, merkezi hükümetin icapları doğrultusunda tahta oturmuş ve vaziyet bir anlamda dönemin sadrazamı Sokollu Mehmed Paşa’nın tasarrufuna bırakılmıştı. Bu tasarruf, hanedanlık bağlamında Fatih’in kullardan oluşturduğu merkezi hükümetin başlangıçta tasarlanan rasyonalitesini kaybettiği anlamına gelmekteydi. Dolayısıyla II. Selim’den sonra tahta çıkan ve daha babasının şehzadeliği yıllarından beri merkezi hükümettin bu baskın pozisyonunun farkında olan III. Murad, merkezi hükümetin ulaştığı bu güçten rahatsızlık duyacak ve merkezi hükümetin başat aktörü sadrazamlara karşı tavır takınarak, sadaret makamının kurumsallaşmış gücünü zayıflatmaya çalışacaktı. Bu amaçla yönetici paydaşlarını kuruluş yıllarında olduğu gibi yerel elitlerinden yahut kul sistemi içerisinden siyasasına uygun yeni aktörler üzerinden belirleyen III. Murad, Kanuni zamanından beri bir güç unsuru olarak beliren mevcut sadrazam Sokollu’yu hedef alacak ve onun şahsında temerküz eden gücü, hanedanlık lehine kırmaya çalışacaktı. Yapılan bu çalışma, merkezi hükümetin (vüzeranın) önemli ve güçlü bir aktörü olan Sokollu Mehmed Paşa’ya karşı yapılan mücadeleyi, onun merkez-çevre ilişkisinin önemli bir temsilcisi olan Budin Beylerbeyi Mustafa Paşa’nın idamını ve dönemin sadrazamlarının padişah otoritesi karşısındaki pozisyonlarını III. Murad’ın siyasası (yönetim anlayışı) ekseninde irdelemeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

III. Murad , Sokollu Mehmed Paşa , Saray , Hizip , Sadaret

Kaynakça

• BOA, A. {DVNSMHM.d.25/1970, H.22.03.982/M.12.07.1574.
• BOA, A. {DVNSMHM.d.35/909, H.09.09.986/M.09.11.1578.
• BOA, A. {DVNSMHM.d.36/691, H.21.03.987/M.18.05.1579.
• BOA, A. {DVNSMHM.d.37/1057, H.21.01.987/M.20.03.1579.
• BOA, A. {DVNSMHM.d.42/1984, H.22.08.987/M.14.10.1579.
• BOA, A. {DVNSMHM.d.52/271, H.19.10.991/M. 05.11.1583.
• Akıllı, K. (2008). Peçevî Tarihi (184b-218a Metin, Dizin, Özel Adlar Sözlüğü). [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]
• Aykut, Ş.N. (Haz.). Hasan Bey-zâde Tarihi II. (2004). TTK Yayınları.
• Baron, W. W. (1981). Anılar “16 Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’ndan çizgiler”. M. S. Dilmen (Çev.). İstanbul: Karacan Yayınları.
• Baykal, B.S. (Haz.). Peçevi Tarihi I. (1982a). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Baykal, B.S. (Haz.). Peçevi Tarihi II. (1982b). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çabuk, V. (Haz). Solak-zâde Tarihi II. (1989). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çerçi, F. (Haz.). Gelibolulu, Mustafa Âlî. Künhü’l- Ahbâr, (II. Selim, III. Murad ve III. Mehmed Devirleri) C: I-II-. (2000a). Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Çerçi, F. (Haz.). Gelibolulu, Mustafa Âlî. Künhü’l- Ahbâr, (II. Selim, III. Murad ve III. Mehmed Devirleri) C: III. (2000b). Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Danışman, Z. (Haz.). (1985). Koçi Bey Risalesi. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Donuk, S. (Haz.). (2017). Nev‘îzâde Atâyî, Şakâ‘ik Zeyli. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Gerlach, S. (2007). Türkiye Günlüğü c. I-II (1573-1578). T. Noyan (Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• H. Ahmet Arslantürk & Börekçi, G. (Eds.). (2012). Feridun Ahmed Bey, Nüzhet-i Esrârü’l-Ahyâr der-Ahbâr-ı Sefer-i Sigetvar. Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• İpşirli, M. (Haz.). Tarih-i Selânikî I. (1989a). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• İpşirli, M. (Haz.). Tarih-i Selânikî II. (1989b). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Mustafa Âli. Künhü’l-Ahbâr. Nuruosmaniye Kütüphanesi, nr. 3409.
• Noyan, T. (2012). Rehinhold Lubenau Seyahatnamesi-Osmanlı ükesinde,1587-1589. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Schweigger, S. (2014). Sultanlar kentine yoluculuk 1578-1581. T. Noyan (Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Seidel, F. (2017). Sultanın Zindanında, Osmanlı İmparatorluğu’na gönderilen bir elçilik heyetinin ibret verici öyküsü (1591-1596). T. Noyan (Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Seyyid Lokman, Tomar- Hümâyun/Mücmelü’t-Tomar, TSMK, III. Ahmet nr.3599.
• Seyyid Lokman, Zübdetü’t Tevârîh, TİEM nr.1973.
• Tarih-i Peçuylu, Süleymaniye Ktp., Halet Efendi, nr.631.
• Tarih-i Selânikî, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr.2259.
• Yılmaz, A. (2005). Peçevi Tarihi (150b-184a metin, edisyon kritik, dizin, özel adlar sözlüğü). [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]
• Abou-El-Haj, R. A. (2011). 1703 İsyanı Osmanlı siyasasının yapısı. Ç. Sümer (Çev.). Ankara: Tan Kitabevi Yayınları.
• Altaylı, Y. (2006). Budin Beylerbeyi Arslan Paşa (1565-1566). OTAM Ankara Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (19), 33-51.
• Altaylı, Y. (2009). Macarca mektuplarıyla Budin Beylerbeyi Sokullu Mustafa Paşa (1566-1578). AÜDTCFD, 49(2), 157-171.
• Atçıl, M. Z. (2020). Kanûnî neden oğlu Şehzade Mustafa’yı boğdurdu? (Hasan Umut). İsar Podcast’i.
• Aycibin, Z. (2016). Çöküş edebiyatının merkezinde bir padişah: Manevi dünyası ile Sultan III. Murad. Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları.
• Barkey, K. (1999). Eşkıyalar ve devlet: Osmanlı tarzı devlet merkezileşmesi (Çev. Z. Altok). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Börekçi, G. (2010). Factions and favorites at the courts of Sultan Ahmed I (r. 1603–1617) and his immediate predecessors (Doktora tezi, Ohio State University).
• Börekçi, G. (2013). Sultan ve musahipleri. E. S. Gürkan & C. Gratien (Haz.), Osmanlı Tarihi Podcast’i (No:123).
• Börekçi, G. (2014). The rise and fall of a sixteenth-century Ottoman royal favorite: Doğancı Mehmed Pasha and the Beylerbeyi incident of 1589 revisited. Harvard University Center for Middle Eastern Studies, 1–17.
• Cezar, M. (1958). Mufassal Osmanlı tarihi (Cilt II). Şehir Matbaası.
• Danişmend, İ. H. (1948). İzahlı Osmanlı tarihi kronolojisi (Cilt II). Türkiye Yayınevi.
• Danişmend, İ. H. (1950). İzahlı Osmanlı tarihi kronolojisi (Cilt III). Türkiye Yayınevi.
• Değirmenci, T. (2012). İktidar oyunları ve resimli kitaplar: II. Osman devrinde değişen güç dengeleri. Kitap Yayınevi.
• Emecen, F. M. (2021). Manisa Sarayı’ndan Saray-ı Hümayun’a III. Murad’ın şehzadelik yılları. E. Gülsoy (Ed.), Sultan III. Murad Dönemi ve Bursa (ss. 13–30). Gaye Kitapevi.
• Erdoğan, M. K. (2016). Budin Beylerbeyi Sokullu Mustafa Paşa’nın Macaristan’daki hayratı. Türk Kültürü İnceleme Dergisi, (35), 67–116.
• Faroqhi, S. (2004). Krizler ve değişim 1590–1699. H. İnalcık & D. Quataert (Ed.), Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi II. Eren Yayıncılık.
• Fetvacı, E. (2013). Sarayın imgeleri: Osmanlı sarayının gözüyle resimli tarih (Çev. N. Elhüseyni). Yapı Kredi Yayınları.
• Fleisher, C. H. (1996). Tarihçi Mustafa Ali: Bir Osmanlı aydın ve bürokratı (Çev. A. Ortaç). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gökbilgin, M. T. (1992). Kanunî Sultan Süleyman. MEB Yayınları.
• Gökbilgin, M. T. (1979). Mehmet Paşa, Sokullu, Tavîl. İslam Ansiklopedisi (Cilt VII, ss. 595–605). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• İnalcık, H., & Quataert, D. (2018). Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyal ve ekonomik tarihi I (Çev. H. Berktay). Türkiye İş Bankası Yayınları.
• İnalcık, H. (2003). Osmanlı İmparatorluğu klasik çağ (1300–1600) (Çev. R. Sezer). Yapı Kredi Yayınları.
• Káldy-Nagy, G. (1990). Budin Beylerbeyi Mustafa Paşa (1566–1578). Belleten, 54(210), 649–663.
• Kunt, İ. M. (2012). Bir şehzade sancağa çıkar (bir ihtimal dönmek üzere). B. Tezcan & K. K. Barbir (Der.), Z. N. Yelçe (Çev.), Osmanlı dünyasında kimlik ve kimlik oluşumu: Norman Itzkowitz armağanı. Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kütükoğlu, B. (1979). Murad III. İslam Ansiklopedisi (Cilt VIII, ss. 615–625). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kütükoğlu, B. (2020). Murad III. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt XXXI, ss. 172–176). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Necipoğlu, G. (2013). 15. ve 16. yüzyılda Topkapı Sarayı, mimari tören ve iktidar (Çev. R. Sezer). Yapı Kredi Yayınları.
• Necipoğlu, G. (2013). Sinan çağı: Osmanlı İmparatorluğu’nda mimarî kültür (Çev. G. Ç. Güven). Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ocakaçan, L. K. (2016). Geç 16. ve erken 17. yy’da Osmanlı Devleti’ndeki patronaj ilişkilerinin Gazanfer Ağa örneği üzerinden Venedik belgelerine göre incelenmesi (Doktora tezi, Marmara Üniversitesi).
• Öztürk, Y. (2022). Sokullu iktidarının inşa ve II. Selim’in pasifize edilme aracı olarak Sigetvar Seferi. F. Yaşa (Ed.), Sultan II. Selim Dönemi ve Bursa (ss. 43–67). Gaye Kitapevi.
• Peirce, P. L. (1996). Harem-i Hümâyun: Osmanlı İmparatorluğu’nda hükümranlık ve kadınlar (Çev. A. Berktay). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Takats, S. (2011). Macaristan Türk âleminden çizgiler (Çev. S. Karatay). TTK Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2009). Osmanlı tarihi (Cilt 3, Kısım I). TTK Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2014). Osmanlı Devleti’nin saray teşkilâtı. TTK Yayınları.