Gastronomik Deneyimlerde Kilo Kontrolü Öz-Yeterliliği ve Yiyecek Neofobisi Eğilimlerinin İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 3, 841 - 860, 28.12.2025

Elif Zeynep Özer

https://doi.org/10.24010/soid.1794344

Öz

Kilo kontrolü öz-yeterliliği ve yiyecek neofobisi gibi bireysel özellikler beslenme davranışlarını etkilediği gibi gastronomi deneyimlerini de etkileyebilmektedir. Bu çalışmanın amacı, seyahat sırasında gastronomik deneyim yaşayan bireylerin kilo kontrolü öz-yeterlilik düzeyleri ile yiyecek neofobisi eğilimleri arasındaki ilişkiyi incelemek ve söz konusu değişkenlerin demografik özellikler ile beslenme tercihleri açısından farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya koymaktır. Nicel araştırma yöntemi benimsenen bu çalışmada anket tekniğiyle elde edilen geçerli 444 katılımcı verisi analize tabi tutulmuştur. Bulgular, demografik değişkenlere göre öz-yeterlilik ve yiyecek neofobisi düzeylerinde anlamlı farklılık bulunmadığını göstermektedir. Ancak düzenli egzersiz yapan bireyler ile beden algısını “normal” olarak tanımlayan katılımcıların öz-yeterlilik puanlarının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Regresyon analizi sonuçları, öz-yeterlilik düzeyinin yiyecek neofobisi üzerinde pozitif ve anlamlı bir etkiye sahip olduğunu ortaya koymuştur. Bu bulgular, kilo kontrolüne yönelik öz-yeterlilik duygusunun seyahat sırasında yeni yiyecekleri deneme eğilimini etkileyebileceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Gastronomik deneyim , turizm , kilo kontrolü , öz-yeterlilik , yiyecek neofobisi

Etik Beyan

Bu çalışma için Kastamonu Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Bilimsel Araştırmalar ve Yayın Etiği Kurulu’ndan 09.10.2024 tarihli ve 14 sayılı karar ile izin alınmıştır.

Destekleyen Kurum

Bulunmamaktadır.

Teşekkür

Hakemlere katkılarından dolayı teşekkür ederiz.

Investigating Weight Control Self-Efficacy and Food Neophobia Tendencies in Gastronomic Experiences

Öz

Individual characteristics such as weight control self-efficacy and food neophobia can influence dietary behaviors and culinary experiences. The aim of this study was to examine the relationship between weight control self-efficacy and food neophobia tendencies in individuals who had gastronomic experiences while traveling and to determine whether these variables differed in terms of demographic characteristics and dietary preferences. In this study, which adopted the quantitative research method, valid data from 444 participants obtained through the survey technique were analyzed. The findings indicated that there were no significant differences in self-efficacy and food neophobia levels based on demographic variables. However, individuals who exercised regularly and those who defined their body image as "normal" had higher self-efficacy scores. Regression analysis results revealed that self-efficacy had a positive and significant effect on food neophobia. These findings suggest that self-efficacy for weight control may influence the tendency to try new foods while traveling.

Anahtar Kelimeler

Gastronomic experience , self-efficacy , weight control , food neophobia , eating behavior

Etik Beyan

Permission for this study was obtained from Kastamonu University Social and Human Sciences Scientific Research and Publication Ethics Board with the decision number 14 dated 09.10.2024.

Destekleyen Kurum

It does not exist.

Teşekkür

We thank the referees for their contributions.

Kaynakça

• Açar, Y. & Sökülmez Kaya, P. (2022). 15-18 Yaş Arası Adölesanlarda Duygusal Yeme Davranışının Beslenme Durumuna Etkisi. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi. 7(1):141-151.
• Akdevelioğlu, Y. & Yörüsün, T. Ö. (2019). Üniversite Öğrencilerinin Yeme Tutum ve Davranişlarina İlişkin Bazi Faktörlerin İncelenmesi. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(1), 19-28.
• Ames, G. E., Heckman, M. G., Grothe, K. B. & Clark, M. M. (2012). Eating Self-Efficacy: Development of a Short-Form WEL. Eating behaviors, 13(4), 375-378. https://doi.org/10.1016/j.eatbeh.2012.03.013
• Annagür, B. B. (2010). Obezitede Çeşitli Risk Faktörleri ve Dürtüsellik. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 2(4): 572-582.
• Bademkıran, E. (2011). Morbid Obezite Cerrahi Tedavisinde Laparoskopik Sleeve Gastrektomi Uygulaması. Uzmanlık Tezi. T.C. Sağlık Bakanlığı Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi 3. Genel Cerrahi Kliniği, İzmir.
• Bandura, A. (1997). Self-Efficacy: The Exercise of Control. Macmillan.
• Birdir, S. S., İflazoğlu, N. & Birdir, K. (2020). Food Neophobia Among Tourism Students. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(2), 349-362.
• Blundell, J. E. & Finlayson, G. (2004). Is Susceptibility to Weight Gain Characterized by Homeostatic or Hedonic Risk Factors for Overconsumption? Physiology & Behavior, 82(1), 21-25.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2017). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Pegem, Ankara. ISBN 978-9944-919-28-9
• Chang, R. C. Y., Kivela, J. & Mak, A. H. N. (2011). Attributes That Influence The Evaluation of Travel Dining Experience: When East Meets West. Tourism Management, 32(2), 307-316. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2010.02.009
• Cinnioğlu, H. & Gündoğdu, M. (2023). Yerli Turistlerin Algıladıkları Gastronomi İmajının, Turist Memnuniyeti ve Destinasyon Sadakatine Etkisi: Hatay Örneği. Turizm Akademik Dergisi, 10(1), 35-52.
• Clark, A. B., Coates, A. M., Davidson, Z. E. & Bonham, M. P. (2023). Dietary Patterns Under the İnfluence of Rotational Shift Work Schedules: A systematic review and meta-analysis. Advances in Nutrition, 14(2), 295-316. https://doi.org/10.1016/j.advnut.2023.01.006
• Clark, M. M., Abrams, D. B., Niaura, R. S., Eaton, C. A. & Rossi, J. S. (1991). Self-Efficacy in Weight Management. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 59(5), 739.
• Creswell, J. W. (2014). Research Design: Qualitative, Quantitative and Mixed Methods Approaches (4th Ed.). Thousand Oaks, CA: SAGE Publications. ISBN 978-1-4522-2609-5
• Çakır Keleş, M. Ç. & Özkaya, F. (2022). Gaziantep’i Ziyaret Eden Yerli Turistlerin Yiyecek Neofobisi ve Çeşitlilik Arayışı Eğilimlerinin Yerel Yemek Tüketimine Etkisi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 365-381. https://doi.org/10.32709/akusosbil.980195
• Datta, A., Kumar, S. & Kumar, D. (2025). Gastronomy Tourism: A Study of Tourist Satisfaction and Their Revisit Intention. In Digital Disruption in Hospitality, Sustainable Hospitality (pp. 319-333). Emerald Publishing Limited.
• de Lima Costa, B. V., Horta, P. M., Jardim, M. Z., do Carmo, A. S. & Ramos, S. A. (2022). Obesity Among Government-Backed Economy Restaurant Workers in Belo Horizonte, Brazil. Revista Brasileira de Medicina do Trabalho, 20(2), 279-286. doi: 10.47626/1679-4435-2022-665
• Deering, S. (2001). Eating Disorders: Recognition, Evaluation and Implications for Obstetrician/Gynecologists. Primary Care Update for Ob/Gyns, 8(1), 31-35. https://doi.org/10.1016/S1068-607X(00)00067-6
• Derinalp Çanakçı, S. & Birdir, K. (2020). The Relation Among Food İnvolvement, Food Variety Seeking and Food Neophobia: A Study on Foreign Tourists Visiting Turkey. Current Issues in Tourism, 23(8), 917-928. https://doi.org/10.1080/13683500.2019.1602114
• Dovey, T. M., Staples, P. A., Gibson, E. L. & Halford, J. C. (2008). Food Neophobia and ‘Picky/Fussy’ Eating in Children: A Review. Appetite, 50(2-3), 181-193. https://doi.org/10.1016/j.appet.2007.09.009
• Erol, A., Toprak, G., Yazıcı, F. & Erol, S. (2000). Üniversite Öğrencilerinde Yeme Bozukluğu Belirtilerini Yordayıcı Olarak Kontrol Odağı ve Benlik Saygısının Karşılaştırılması. Klinik Psikiyatri, 3: 147-152.
• Faraji, H. & Fırat, B. (2022). Yeme Bozuklukları ve Duygular. Fenerbahçe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 153-174.
• Gönenir Erbay, L. & Seçkin, Y. (2016). Yeme Bozuklukları. Güncel Gastroenteroloji, 20(4), 473-477.
• Gündoğan, H. & Akın, H. B. (2023). The Effect of Food Neophobia, Variety Seeking and Food Consumption Motivation on Intention to Purchase Local Food. Journal of Tourismology, 9(1), 50-61. https://doi.org/10.26650/jot.2023.9.1.1317899
• Gürbüz, S. & Şahin, F. (2018). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri: Felsefe, Yöntem, Analiz. Ankara: Seçkin Yayıncılık. ISBN: 9789750251276
• Hossain, M. S., Hossain, M. A., Al Masud, A., Islam, K. Z., Mostafa, M. G. & Hossain, M. T. (2024). The Integrated Power of Gastronomic Experience Quality and Accommodation Experience to Build Tourists’ Satisfaction, Revisit Intention, and Word-of-Mouth Intention. Journal of Quality Assurance in Hospitality & Tourism, 25(6), 1692-1718. https://doi.org/10.1080/1528008X.2023.2173710
• Jiao, W., Liu, M. T., Schulz, P. J. & Chang, A. (2022). Impacts of Self-Efficacy on Food and Dietary Choices During the First COVID-19 Lockdown in China. Foods, 11(17), 2668. https://doi.org/10.3390/foods11172668
• Kim, Y. G. & Eves, A. (2012). Construction and Validation of a Scale to Measure Tourist Motivation to Consume Local Food. Tourism Management, 33(6), 1458-1467. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2012.01.015
• Kim, Y. G., Eves, A. & Scarles, C. (2009). Building a Model of Local Food Consumption on Trips and Holidays: A Grounded Theory Approach. International Journal of Hospitality Management, 28(3), 423-431. https://doi.org/10.1016/j.ijhm.2008.11.005
• Kovalenko, A., Dias, A., Pereira, L. & Simoes, A. (2023). Gastronomic Experience and Consumer Behavior: Analyzing the Influence on Destination Image. Foods, 12(2), 315.
• Kulak, A. Y. & Yeşil, E. (2022). Vardiyalı Çalışan Sağlık Çalışanlarının Beslenme Durumu ile Bilişsel İşlevleri Arasındaki İlişki. Turkish Journal of Sleep Medicine, 9(3): 269-277. DOI: 10.4274/jtsm.galenos.2022.48278
• Laureati, M., Bergamaschi, V. & Pagliarini, E. (2015). Assessing Childhood Food Neophobia: Validation of a Scale in Italian Children. Food Quality and Preference, 40, 8-15. https://doi.org/10.1016/j.foodqual.2014.08.003
• Limbers, C. A., Cohen, L. A. & Gray, B. A. (2018). Eating Disorders in Adolescent and Young Adult Males: Prevalence, Diagnosis and Treatment Strategies. Adolescent Health, Medicine and Therapeutics, 111-116. https://doi.org/10.2147/AHMT.S147480
• Mak, A. H. N., Lumbers, M. & Eves, A. (2012). Globalisation and Food Consumption in Tourism. Annals of Tourism Research, 39(1), 171-196. https://doi.org/10.1016/j.annals.2011.05.010
• Maner, F. (2001). Yeme Bozuklukları. Psikiyatri Dünyası, 5, 130-139.
• Migdanis, A., Tsolis, K., Migdanis, I., Kaltsa, A. G., Fytsilis, F. A., Androutsos, O. & Kapsoritakis, A. (2024). The Effect of Shift Working on Dietary Patterns of Healthcare Practitioners During The COVID-19 Pandemic: A Cross-Sectional Study. Medicina, 60(4): 627. https://doi.org/10.3390/medicina60040627
• Nezami, B. T., Lang, W., Jakicic, J. M., Davis, K. K., Polzien, K., Rickman, A. D., Hatley K.E. & Tate, D. F. (2016). The Effect of Self-Efficacy on Behavior and Weight in a Behavioral Weight-Loss Intervention. Health Psychology, 35(7), 714-722.
• Oikarinen, N., Jokelainen, T., Heikkila, L., Nurkkala, M., Hukkanen, J., Salonurmi, T., Savolainen M.J. & Teeriniemi, A.M. (2023). Low Eating Self-Efficacy is Associated with Unfavorable Eating Behavior Tendencies Among Individuals with Overweight and Obesity. Scientific Reports, 13(1), 7730.
• Pliner, P. & Hobden, K. (1992). Development of a Scale to Measure the Trait of Food Neophobia in Humans. Appetite, 19(2), 105-120. https://doi.org/10.1016/0195-6663(92)90014-W
• Prestwich, A., Kellar, I., Parker, R., MacRae, S., Learmonth, M., Sykes, B., Taylor, N. & Castle, H. (2014). How Can Self-Efficacy Be Increased? Meta-Analysis of Dietary Interventions. Health Psychology Review, 8(3), 270-285. https://doi.org/10.1080/17437199.2013.813729
• Purnami, N. M. & Setyawan, A. (2024). Gastronomic Experiences in Tourism: A Systematic Literature Review and Future Research Directions. International Journal of Economic Literature (INJOLE), 2(11), 3742-3757.
• Raevuori, A., Keski-Rahkonen, A. & Hoek, H. W. (2014). A Review of Eating Disorders in Males. Current Opinion in Psychiatry, 27(6), 426-430. DOI: 10.1097/YCO.0000000000000113
• Sivrikaya, K. K. & Pekerşen, Y. (2020). The Impact of Food Neophobia and Sensation Seeking of Foreign Tourists on The Purchase Intention of Traditional Turkish Food. International Journal of Gastronomy and Food Science, 21, 100222. https://doi.org/10.1016/j.ijgfs.2020.100222
• Stajkovic, A. D. & Luthans, F. (1998). Self-Efficacy and Work-Related Performance: A Meta-Analysis. Psychological Bulletin, 124(2), 240-261. https://doi.org/10.1037/0033-2909.124.2.240
• Szakaly, Z., Kovacs, B., Soos, M., Kiss, M. & Balsa-Budai, N. (2021). Adaptation and Validation of The Food Neophobia Scale: The Case of Hungary. Foods, 10(8), 1766. https://doi.org/10.3390/foods10081766
• Şengül, S. (2017). Türkiye’nin Gastronomi Turizmi Destinasyonlarının Belirlenmesi: Yerli Turistler Üzerine Bir Araştırma. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(37), 375-396. https://doi.org/10.31795/baunsobed.645178
• Tarınç, A., Aytekin, A., Özbek, O. T., Ergün, G. S., Keleş, A., Uslu, F., Keleş, H. & Yayla, O. (2023). How Do Food Neophobia and Neophilia Moderate the Effect of Local Food Quality on Dining Satisfaction and Post-Dining Behavioral Intention in the Perspective of Sustainable Gastronomy Tourism? Sustainability, 15(12), 9510. https://doi.org/10.3390/su15129510
• Taş, S. & Selçuk, G. N. (2024). Yerli ve Yabancı Turistlerin Bakış Açısıyla Trabzon’un Gastronomik İmajı. Journal of Gastronomy, Hospitality and Travel, 7(3), 847-872
• Türker, N. & Akmanoğlu, E. (2022). Yeni Yiyecek Fobisi ve Gastronomi Turizminin Gelişmesine Etkisi: Kalitatif Bir Çalışma. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research, 6(1), 177-198. https://doi.org/10.32958/gastoria.1055484
• Urhan, M. (2012). Şizofrenik Hastalara Uygulanan Zayıflama Diyet Tedavisinin Antropometrik Ölçümlere ve Bazı Biyokimyasal Değişkenlere Etkisi. T.C. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beslenme Bilimleri Programı Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Uzun, R., Balcı, E., Günay, O., Özdil, K. & Öztürk, G. K. (2018). Hemşirelik Öğrencilerinde Yeme Tutumları, Beden Algısı, Benlik Saygısı ve İlişkili Etmenler. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(2), 48-63.
• van Strien, T. (2018). Causes of Emotional Eating and Matched Treatment of Obesity. Current Diabetes Reports, 18(6), 35. https://doi.org/10.1007/s11892-018-1000-x
• Woodhall-Melnik, J., Cooke, M. & Bigelow, P. L. (2015). Serving The Food Nation: Exploring Body Mass Index in Food Service Workers. Work, 52(4), 901-909. https://doi.org/10.3233/WOR-152101
• Yazıcıoğlu, Y. & Erdoğan, S. (2014). SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Yerli, M. T. & Yılmaz, M. T. (2019). Ofı̇s İşyerı̇ Çalışanlarında Öğle Yemeğı̇, Ara Öğün ve Gıda Alımının, Metabolik Sendrom Komponentlerı̇ve Obezı̇te Tablosu ile İlı̇şkı̇sı̇. IAAOJ Health Sciences, 5(1), 44-65.
• Yiğitcan, A. (2021). İnternet Bağımlılığı, Beden İmajı ve Yeme Bozukluğu Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Yücel, D. (2014). Özel Bir Beslenme Danışmanlık Merkezine Başvuran Obez Kadınların Öz Yeterlilik ve Beslenme Durumlarının Vücut Ağırlığı Yönetimi Programı ile Değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Beslenme Bilimleri Programı Yüksek Lisans Tezi.