Wars, Fiscal Pressures, Institutional Change in the Ottoman Empire and France in the Context of Decentralization and Centralization Debates

Yıl 2021, Cilt: 29 Sayı: 50, 433 - 463, 31.10.2021

Perihan Hazel Kaya

https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2021.04.20

Öz

Income sources of countries have significant effects on their institutional structures. To what extent could countries that were more dependent on local taxpayers for their income sources in the early modern period develop their institutional structures? In this study, an answer to this question is sought by comparing the evolution of the Ottoman Empire and French financial institutions, which collected a significant part of their income with the tax farming system (iltizam) between the sixteenth and nineteenth centuries in the context of decentralization-centralization. Wars, the centralization of finance, and thus the emergence of central states are interrelated processes. While some types of taxation became centralized after the French Revolution in France, some remained decentralized. The Ottoman Empire took important steps to centralize the financial structure with the Tanzimat reform.

Anahtar Kelimeler

Decentralization, France, Tax Farming System, Centralization, Ottoman Empire

Âdem-i Merkeziyetçilik-Merkeziyetçilik Tartışmaları Bağlamında Osmanlı Devleti ve Fransa’da Savaşlar, Mali Baskılar, Kurumsal Değişim

Öz

Ülkelerin gelir kaynakları, kurumsal yapıları üzerinde önemli etkilere sahiptir. Erken modern dönemde gelir kaynakları içinde yerel vergi mükelleflerine daha bağımlı olan ülkeler kurumsal yapılarını ne ölçüde geliştirebilmiştir? Bu çalışmada bu soruya, gelirlerinin önemli bir kısmını iltizam sistemi ile toplamış olan Osmanlı Devleti ve Fransız mali kurumlarının âdem-i merkeziyetçilik-merkeziyetçilik bağlamında XVI.-XIX. yüzyıllar arasındaki evrimine ilişkin karşılaştırmalar yapılarak cevap aranmaktadır. Savaşlar, maliyenin merkezileşmesi ve bu yolla merkezi devletlerin ortaya çıkışı birbiriyle ilişkili süreçlerdir. Fransa’da Fransız Devriminden sonra vergilendirmenin bazı türleri merkezileşirken bazı türleri âdem-i merkeziyetçi yapıda kalmış buna karşılık Osmanlı Devleti’nde Tanzimat reformu ile birlikte mali yapının merkezileşmesi adına önemli adımlar atılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Âdem-i Merkeziyetçilik, Fransa, İltizam Sistemi, Merkeziyetçilik, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• Acemoğlu, D. & J.A. Robinson (2014), Ulusların Düşüşü: Güç, Zenginlik ve Yoksulluğun Kökenleri, çev. F.R. Velioğlu, İstanbul: Doğan Kitap.
• Acemoğlu, D. et al. (2002), “Reversal of Fortune: Geography and Institutions in the Making of the Modern World Income Distribution”, The Quarterly Journal of Economics, 117(4), 1231-1294.
• Acun, F. (1999), “Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne: Değişme ve Süreklilik”, H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Osmanlı Devletinin Kuruluşunun 700. Yılı Özel Sayısı, 155-167.
• Akdağ, M. (1974), “Osmanlı Tarihinde Ayânlık Düzeni Devri 1730-1839”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 8-12 (14-23), 51-61.
• Akgündüz, A. (1990), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri/ Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnameleri, Fey Vakfı Yayınları.
• Balla, E. & N.D. Johnson (2009), “Fiscal Crisis and Institutional Change in the Ottoman Empire and France”, The Journal of Economic History, 69(3), 809-45.
• Barkan, Ö.L. (1955), “1070-71 (1660-61) Tarihli Osmanlı Bütçesi ve Bir Mukayese”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 17(1-4), 304-347.
• Barkan, Ö.L. (1955), “1079-80 (1669-70) Mali yılına Ait Bir Osmanlı Bütçesi ve Ekleri”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 17(1-4), 1955, 225-303.
• Barkan, Ö.L. (1980), Tımar, Türkiye’de Toprak Meseleleri, Toplu Eserler -1-, Cilt: 2, Gözlem Yayınları.
• Batmaz, E. (1996), “İltizam Sisteminin XVIII. Yüzyıldaki Boyutları”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 18, 39-50.
• Bloch, H. (1940), “The Evolution of French Taxation-An Historical Sketch”,. The Bulletin of the National Tax Association, 25(9), 266-273.
• Bossenga, G. (2003), The Politics of Privileges: Old Regime and Revolution in Lille, Cambridge: Cambridge University Press.
• Brissaud, J. (1915), A History of French Public Law, Boston: Little Brown.
• Buluş, A. (2010), “Vergi Toplamanın Özerkleştirilmesinin Vergi Toplamanın Etkinliğine Katkısı: İltizam Sistemi ile Bir Mukayese”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1), 81-120.
• Cezar, Y. (1986), Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi, İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Chanel, G. (2015), “Taxation as a Cause of the French Revolution: Setting the Record Straight”, Studia Historica Gedanensia, VI. 65-81.
• Çizakça, M. (1999a), “Osmanlı İmparatorluğu’nda İç Borçlanmanın Evrimi (XV. Yüzyıldan XIX. Yüzyıla)”, içinde: Osmanlı Ansiklopedisi, C.3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 226-233.
• Çizakça, M. (1999b), İslam Dünyası ve Batı’da İş Ortaklıklarının Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Doyle, W. (1996), Venality: The Sale of Offices in Eighteenth-Century France, Oxford: Clarendon Press.
• Döndüren H. (2008), “Osmanlı Tarihinde Bazı Faizsiz Kredi Uygulamaları ve Modern Türkiye’de Faizsiz Bankacılık Tecrübesi”, U.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 1-24.
• Ekinci, E.B. (2008), “Osmanlı İdaresinde Adem-i Merkeziyet ve İmtiyazlı Eyâletler”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 6, 7-84.
• Emecen, F. (1988), “Ağnam Resmi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.1, 478-479.
• Emecen, F. (1993), “Cebelü”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.7, 188-189.
• Eryılmaz, B. (1992), Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, İstanbul: İşaret Yayını.
• Faroqhi, S. (1994), Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayını.
• Genç, M. (1995), “Esham”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.11, 376-380.
• Genç, M. (2000), “İltizam”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.22, 154-158.
• Genç, M. (2006), “Mukataa”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 31, 129-132.
• Genç, M. (2009), Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Hazan, E. (2015), Fransız Devriminin Kısa Tarihi, İstanbul: Say Yayınları.
• İnalcık, H. (1993), “Cizye”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 8, 45-47.
• İnalcık, H. (2000), Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt 1: 1300-1600, (ed: H. İnalcık & D. Quatert), Çev. Halil Berktay, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Johnson, N.D. (2006), “The Cost of Credibility: The Company of General Farms and Fiscal Stagnation in Eighteenth Century France”, Essays in Business and Economic History, 24, 16-28.
• Katırancı, Ü. (2015), İltizam ve Malikane Sistemi, <https://www.academia.edu/7925931/%C4%B0ltizam_ve_Malikane_Sistemi>, 12.12.2020.
• Kaya, P.H. (2017), 18. Yüzyılda Konya’nın Mali Yapısı ve Merkez Maliyesi ile İlişkisi, Ankara: Nobel Yayınevi.
• Kazıcı, Z. (2003), Osmanlı’da Vergi Sistemi, Bilge Yayıncılık.
• Kiser, E. & J. Kane (2001), “Revolution and State Structure: The Bureaucratization of Tax Administration in Early Modern England and France”, American Journal of Sociology, 107(1), 183-223.
• Kumaş, M.S. (2006), “Bir Finansman Yöntemi Olarak İş Ortaklığı Uygulaması (Mudârabe-Commenda Karşılaştırması)”, U.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 15(1), 369-383.
• Kuran, T. (2005), “The Absence of the Corporation in Islamic Law: Origins and Persistence”, The American Journal of Comparative Law, 53(4), 785-834.
• Kuran, T. (2012), Yollar Ayrılırken Ortadoğu’nun Geri Kalma Sürecinde İslam Hukukunun Rolü, (çev. N. Elhüseyni), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kwass, M. (2000), Privilege and the Politics of Taxation in Eighteenth-Century France: Liberté, Egalité, Fiscalité, Cambridge: Cambridge University Press.
• Mardin, Ş. (1996), Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Markoff, J. (1996), The Abolition of Feudalism, University Park: Pennsylvania State University Press.
• Matthews, G. (1958), The Royal General Farms in Eighteenth-Century France, New York: Columbia University Press.
• Morgan, K. & M. Prasad (2009), “The Origins of Tax Systems: A French‐American Comparison”, American Journal of Sociology, 114(5), 1350-1394.
• Norberg, K. (1994), Fiscal Crises, Liberty and Representative Government, 1450-1789, Stanford: Stanford University Press. 226-252.
• Öğün, T. (2006), “Müsâdere”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 12, 67-68.
• Ökmen, M. & A. Yılmaz (2015), “Klasik Dönemden Tanzimat’a Osmanlı Kenti ve Yerel Yönetimler”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23, 91-112.
• Ökmen, M. (2007), “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Merkeziyetçilik- Âdem-i Merkeziyetçilik Pratiği Üzerine Notlar”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 9(10), 1-25.
• Öner, E. (2005), Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare, Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayınları.
• Özdeğer, M. (2000), “Osmanlı Devlet Teşkilâtında Âyanın Mali ve İdari Yönetime Müdahale Devri”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 50(1-4), 69-132.
• Özkaya, Y. & A. Akyıldız (2006), “Muhassıl”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 31, 18-20.
• Özvar, E. (2003), Osmanlı Maliyesinde Malikane Uygulaması, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2010), Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914; İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2013), Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2014), “Fiscal Centralisation and the Rise of the Modern State in the Ottoman Empire”, The Medieval History Journal, April, 1-27.
• Peter, M.J. (1988), The Peasantry in the French Revolution, Cambridge: Cambridge University Press.
• Pinkney, D. (1986), Decisive Years in France, 1840-1847, Princeton N.J.:Princeton University Press.
• Potter, M.R. (2003), “War Finance and Absolutist State Development in Early Modern Europe: An Examination of French Venality in the Seventeeth Century”, Journal of Early Modern History, 7(1), 120-147.
• Riley, J.C. (1987), “French Finances 1727-1768”, The Journal of Modern History, 59(2), 209-243.
• Rodrik, D. et al. (2004), “Institutions Rule: the Primacy of Institutions over Geography and Integration in Economic Development”, Journal of Economic Growth, 9(2), 131-165.
• Sahillioğlu, H. (1969), “Savaş Yılı Buhranları”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 27(1-2), 75-111.
• Salzmann, A. (2004), Tocqueville in The Ottoman Empire Rival Paths to the Modern State, The Ottoman Empire and, its Heritage, Politics, Society and Economy, (eds. S. Faroqhi & H. Inalcık), Boston: Brill Leiden.
• Sargent, A.J. (2004), The Economic Policy of Colbert, <http://socserv2.socsci.mcmaster.ca/econ/ugcm/3ll3/sargent/EconomicPolicyColbert.pdf >, 12.12.2020.
• Sargent, T.J. & F.R. Velde (1995), “Macroeconomic Features of the French Revolution”, Journal of Political Economy, 103(3), 474-518.
• Sayın, A.V. (1999), Tekâlif Kavaidi (Osmanlı Vergi Sistemi), (çev. F.H. Özkan), Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayınları.
• Skocpol, T. (1979), States and Social Revolutions, Cambridge: Cambridge University.
• Sofracı, İ.E. & M. Ergenoğlu, (2016), “Devletin Mültezimlerle Uzlaşma Yöntemleri: XVIII. Yüzyıl Adana Sancağı Örneği”, M.K.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(35), 384-401.
• Tabakoğlu, A. (1985a), Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (1985b), “XVII ve XVIII. Yüzyıl Osmanlı Bütçeleri”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 41(1-4), 389-414.
• Tabakoğlu, A. (2014), Türkiye İktisat Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tilly, C. (1975), The Formation of National States in Western Europe, Princeton, N.J: Princeton University.
• Udovitch, A. (1962), “At The Origins of Western Commenda: Islam, Israel, Byzantine?”, Speculum, 37(2), 198-207.
• Velde, F.R. (2006), French Public Finance Between 1683 and 1726, <http://www.helsinki.fi/iehc2006/papers3/Velde.pdf>. 12.12.2020.
• Weber, M. (2012), Ekonomi ve Toplum, 2 Cilt, Yarın Yayınları.
• Weiker, W.F. (1968), “The Ottoman bureaucracy: Modernization and reform”, Administrative Science Quarterly, 13(3), 251-270.
• White, E.N. (2001), “France’s slow transition from privatized to government-administered tax collection: Tax farming in the eighteenth century”, Working Paper, No. 2001-16, Rutgers University, Department of Economics, New Brunswick, NJ.