Türkiye Türkçesindeki -lık Ekinin Rusçadaki Sözcük Türetme Ekleriyle Biçim birimsel ve Anlamsal Eşdeğerlilik Açısından Karşılaştırmalı İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 3, 1849 - 1862, 28.12.2025

Reşat Şakar

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1775255

Öz

Bu çalışma, Türkiye Türkçesindeki -lık / -lik ekinin biçim bilimsel işlevlerini Rusçadaki sözcük türetme ekleriyle karşılaştırmalı olarak incelemektedir. Türkçede tek bir ekle gerçekleştirilen soyut kavram, meslek, topluluk veya durum bildiren adların, Rusçada farklı morfolojik stratejiler ve çeşitli ekler aracılığıyla karşılanması, araştırmanın temel çıkış noktasıdır. Çalışmanın amacı, -lık / -lik ekinin Rusçadaki biçim birimsel karşılıklarını işlev ve anlam düzeyinde tespit ederek, iki dil arasındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya koymaktır. Araştırma, karşılaştırmalı dil bilim çerçevesinde betimleyici ve çözümleyici yöntemlerle yürütülmüştür. Öncelikle Türkçede -lık / -lik eki ile türetilmiş sözcükler anlam alanlarına göre (soyut kavram, meslek, topluluk vb.) sınıflandırılmış, ardından Rusçada bu anlam alanlarını karşılayan ekler belirlenmiştir. Veri seti, N. Şvedova’nın editörlüğündeki Russkaya grammatika (Rus. Русская грамматика)’dan elde edilen ve -lık / -lik ekine anlamca denk düşen Rusça son ekler ile bu eklerle türetilmiş sözcüklerden oluşturulmuştur. Sözcüklerin kök/gövde yapısı, aldığı ekler, sözlük tanımları ve üretkenlik düzeyleri incelenmiş; karşılaştırmada hem biçimsel benzerlik hem de anlamsal örtüşme dikkate alınmıştır. Analizler sonucunda, -lık / -lik ekine karşılık gelen 27 Rusça son ek tespit edilmiştir. Bunların 23’ü biçim birimsel ve anlamsal tam örtüşme, 4’ü ise anlamsal kısmi örtüşme sergilemektedir. Elde edilen veriler, Rusçada özellikle -ство, -ость, -щина, -изна eklerinin -lık / -lik ekinin işlevlerini karşılama konusunda yüksek üretkenliğe sahip olduğunu göstermektedir. Sonuç olarak, Türkçedeki -lık / -lik ekinin başka bir dilde bire bir biçim bilimsel karşılığının bulunmadığı, ancak işlevsel karşılaştırmalarla anlamlı eşdeğerliklerin ortaya konulabileceği görülmüştür. Bu çalışma, iki dil arasındaki biçim birimsel ilişkileri açıklığa kavuşturarak çeviri, dil öğretimi ve sözlükbilim alanlarında kullanılabilecek bir karşılık eşleme modeli sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Biçim bilim , Karşılaştırmalı dil bilim , Rusça , Türkçe , Eşdeğerlik , Ek , -lık / -lik eki , Anlam kategorileri , Sözcük türetme stratejileri

A Comparative Analysis of the Turkish Suffix -lık and Its Russian Word-Formation Equivalents in Terms of Morphological and Semantic Correspondence

Öz

This study examines the morphological functions of the Turkish suffix -lık / -lik in a comparative framework with derivational suffixes in Russian. The primary motivation is that, in Turkish, abstract nouns, occupational terms, collective nouns, and words denoting states can be derived through a single suffix, whereas in Russian these semantic domains are expressed through different morphological strategies and a variety of suffixes. The aim of this research is to identify the functional and semantic correspondences of the -lık / -lik suffix in Russian and to reveal the similarities and differences between the two languages. The study was conducted within the framework of comparative linguistics using descriptive and analytical methods. First, Turkish words derived with the -lık / -lik suffix were classified according to their semantic fields (abstract concepts, professions, collectives, etc.), and then the Russian suffixes corresponding to these semantic domains were identified. The data set consisted of Russian suffixes and the words derived with them, obtained from Russkaya grammatika (Rus. Русская грамматика) edited by N. Shvedova, which are semantically equivalent to the -lık / -lik suffix. The roots/stems, affixes, dictionary definitions, and productivity levels of the words were examined, taking into account both formal similarity and semantic overlap. The analysis identified 27 Russian suffixes corresponding to the -lık / -lik suffix. Among these, 23 show full morphological and semantic equivalence, while 4 display partial semantic overlap. The findings indicate that the Russian suffixes –ство, –ость, –щина, –изна have high productivity in fulfilling the functions of the -lık / -lik suffix. In conclusion, while there is no one-to-one morphological equivalent of the -lık / -lik suffix in another language, functional comparison can reveal significant equivalences. This study clarifies the morphological relationships between the two languages and offers a correspondence mapping model that can be utilized in translation, language teaching, and lexicography.

Anahtar Kelimeler

Morphology , Comparative linguistics , Russian , Turkish , Equivalence , Affix , -lık / -lik suffix , Semantic categories , Word formation strategies

Kaynakça

• Abramov, Naum (2025). Onlayn slovar’ sinonimov Abramova N. https://lexicography.online/synonymy/abramov/ (Erişim Tarihi: 23.07.2025).
• Ahmanova, Olga (2013). Slovar’ Lingvistiçeskih Terminov. Moskva: Knijnıy Dom ‘Librokom’.
• Aydın, Onur (2024). “Yabancı dil olarak Rusça öğretiminde sözcük yapım biliminin yeri ve önemi (Anadolu Üniversitesi örneğinde”. Rusçanın yabancı dil olarak öğretimi: teorik, uygulamalı ve yöntemsel yaklaşımlar). (Reşat Şakar, Ed.). Ankara: Nobel. 139-153
• Banguoğlu, Tahsin (2019). Türkçenin Grameri. (11. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bauer, Laurie (2003). Introducing linguistic morphology (2nd ed.). Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Booij, Geert (2005). The grammar of words: An introduction to linguistic morphology. Oxford: Oxford University Press.
• Bybee, Joan L. (1985). Morphology: A study of the relation between meaning and form. Amsterdam: John Benjamins Publishing.
• Comrie, Bernard (1981). Language universals and linguistic typology: Syntax and morphology. Chicago: University of Chicago Press.
• Güzel, Ferdi (2019). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Yapım Ekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kamacı Gencer, Duygu (2020). “Biçimbilim”. Dilbilim: Teorik ve Uygulamalı Alanlar. (Erdoğan Boz, Ed.) Ankara: Gazi Kitabevi. 279-308.