Yitik Kimliğin İki Yüzü: İçimizdeki Şeytan’da Gölge ve Yetim Arketipleri

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 3, 1534 - 1549, 28.12.2025

Gökçen Sevim

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1776445

Öz

Modern Türk edebiyatı, bireyin içsel dünyasını merkeze alan; psikolojik, etik ve varoluşsal bunalımlarla çevrelenmiş öznel deneyimleri odağına yerleştiren anlatı yapılarıyla öne çıkar. Bu metinler, özellikle özneleşme sürecini tamamla(ya)mayan bireyleri merkeze alarak; yönsüzlük ile kararsızlık arasında sıkışmış, içsel karanlık yönlerini anlamlandırmakta zorlanan öznelerin, sorumluluktan kaçışlarını, etik tutarlılık geliştirememelerini ve bütünleşememiş benlik yapılarını görünür kılar. Sabahattin Ali’nin İçimizdeki Şeytan adlı romanı, bu türden bireysel çözülmeleri arketipsel düzlemde ele alan nitelikli örneklerden biri olarak öne çıkar. Başkarakter Ömer’in kişilik yapısında gözlemlenen sorumluluktan uzak durma eğilimi ile dışsal yönlendirmelere bağımlılığı, anlatı düzleminde yetim ve gölge arketiplerinin belirleyici etkisiyle biçimlenmektedir. Ömer’in benliğini dışsal bağlar aracılığıyla sürdürülebilir kılma yönelimi, ait olamama diyalektiğini aşma arzusu ve duygusal korunmasızlıktan sıyrılma çabası, yetim arketipinin anlatıdaki yansımalarına işaret etmektedir. Öte yandan, öznel sorumluluklarını yerine getiremeyişini soyut bir içsel figür -şeytan- üzerinden gerekçelendirmesi ve bastırılmış karanlık yönleriyle yüzleşememesi, gölge arketipinin anlatı içindeki işleyişini somutlaştırmaktadır. Arketipsel düzeyde eksik yapılandırılmış bu iki unsur, karakterin içsel tutarlılığını zayıflatarak psikolojik çözülmeyi hızlandırmakta; söz konusu kırılma bireysel düzeyin ötesine uzanarak toplumsal bilinçte süreğen bir yıkımın metaforuna dönüşmektedir. Çalışma, anlatıdaki karakterin arketipsel yetersizlikler etrafında nasıl şekillendiğini irdelemekte; “yetim” ve “gölge” arketiplerinin, bireyin içsel tutarlılığını zayıflatarak benlik bütünlüğünü kuramamasına neden olan etkenleri açımlamayı ve bu çözülmenin, kimlik dağılmasını derinleştiren belirleyici bir unsur olarak anlatıya nasıl yansıdığını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İçimizdeki Şeytan , Arketip , Yetim Arketipi , Gölge Arketipi , Benlik , Kimlik Çözülmesi

THE TWO FACES OF LOST IDENTİTY: SHADOW AND ORPHAN ARCHETYPES İN İÇİMİZDEKİ ŞEYTAN

Öz

Modern Turkish literature distinguishes itself through narrative structures that center on the individual’s inner world, bringing to the fore subjective experiences marked by psychological, ethical, and existential turmoil. These narratives frequently explore protagonists who fail to complete the process of subjectivation individuals trapped between disorientation and indecision, struggling to interpret their inner darkness. Such texts expose the evasion of responsibility, the inability to construct ethical coherence, and the fragmentation of selfhood. Sabahattin Ali’s İçimizdeki Şeytan emerges as a paradigmatic example of these dynamics, offering fertile ground for archetypal analysis. The protagonist Ömer’s tendency to avoid responsibility and his dependency on external validation are shaped through the influence of the orphan and shadow archetypes. His efforts to sustain his identity through external attachments, his desire to overcome the dialectic of non-belonging, and his attempt to escape emotional vulnerability reflect the narrative projection of the orphan archetype. Conversely, Ömer’s attribution of failure to an abstract internal entity—the -devil within- and his inability to confront his repressed darker self bring the function of the shadow archetype to the surface of the narrative. The underdevelopment of these two archetypal structures undermines Ömer’s inner coherence, accelerating his psychological disintegration. This rupture, however, transcends the boundaries of the personal and becomes a metaphor for a persistent collapse within collective consciousness. The study examines how the character is shaped through archetypal insufficiencies and aims to reveal how the orphan and shadow archetypes destabilize the individual’s psychic integrity and manifest in the narrative as central forces that deepen identity fragmentation.

Anahtar Kelimeler

İçimizdeki Şeytan , Archetype , Orphan arzhetype , Shadow archetype , Subjectivity , İdentity fragmentation

Kaynakça

• Ali, Sabahattin (2021). İçimizdeki Şeytan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Fankl, Viktor Emil (1994). Duyulmayan Anlam Çığlığı Psikoterapi ve Hümanizm. (Çev. Selçuk Budak), Ankara: Öteki Yayınları.
• Fromm, Erich (2019). Olma Sanatı, Oto-analiz, Öz-farkındalık ve Meditasyon Üzerine, (Çev: Orhan Düz). İstanbul: Say Yayınları.
• Gonçarov, İvan (1967). Oblomov. (Çev. S. Eyuboğlu – E. Güney), İstanbul: Kök Yayınları.
• Horney Karen (1980). Çağımızın Tedirgin İnsanı. (Çev. Ayda Yörükân). İstanbul: Tur Yayınları.
• Horney, Karen (1998). Kendi Kendine Psikanaliz. (Çev. Selçuk Budak), Ankara: Öteki Yayınları.
• Horney, Karen (1991). Ruhsal Çatışmalarımız (Yapıcı Bir Nevroz Teorisi). (Çev. Selçuk Budak). Ankara: Öteki Yayınları.
• Horney, Karen (2014). İçsel Çatışmalarımız. (Çev. Zeynep Koçak). İstanbul: Sel Yayınları.
• Jung, Carl Gustav (2006). Analitik Psikoloji. (Çev. Ender Gürol). İstanbul: Payel Yayınları.
• Jung, Carl Gustav (2009). İnsan ve Sembolleri. (Çev. Ali Nahit Babaoğlu). İstanbul: Okyanus Yayınları.
• Jung, Carl Gustav (2016). Analitik Psikoloji Sözlüğü. (Çev. Nur Nirven). İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Jung, Carl Gustav (2025). Arketipler ve Kollektif Bilinçdışı. (Çev. Canberk Şeref). İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Jung, Carl Gustav (2025). Bilinç ve Bilinçdışı. (Çev. Canberk Şeref). İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Korkmaz, Ramazan (2016). Sabahattin Ali İnsan ve Eser. İstanbul: Kesit Yayınları.
• May, Rollo (1997). Kendini Arayan İnsan. (Çev. Ayşen Karpat). İstanbul: Kuraldışı Yayınları.
• Pearson, Carol (2016). İçimizdeki Kahraman, Yaşadığımız Arketipler Hayatımızı Nasıl etkiliyor? Onların Gücünden Nasıl Yararlanabiliriz? (Çev. Semra Ayanbaşı). İstanbul: Akaşa Yayınları.